دور زدن محدودیت‌های کشاورزی با کشت فراسرزمینی

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ چندین سال است بر اثر خشکسالی در برخی استان‌ها محدودیت شدید منابع آبی تأثیر خود را بیش از هر زمانی بر محصولات کشاورزی نمایان کرده و خودکفایی کشور در تولید محصولات راهبردی کشاورزی مانند گندم و دانه‌های روغنی یکی از دغدغه های بزرگ اقتصاددانان حوزه کشاورزی است. این اتفاق نیازمند منابع آبی در استان‌های مختلف است و باعث شده طرحی به نام «کشت فرا سرزمینی» مورد توجه فعالان این حوزه از اقتصاد قرار بگیرد.

مجتبی مجاوریان، کارشناس محصولات کشاورزی در گفت و گو با «راهبرد معاصر» در تبیین مفهوم کشت فراسرزمینی گفت: کشت فراسرزمینی یعنی کشاورزی و گسترش آن در کشورهای دیگر که در نهایت به وارد کردن محصول منجر می شود. این نوع کشت زمانی که توسعه کشاورزی در ایران با محدودیت های جدی مواجه شد به عنوان راه حل به وسیله متخصصان و مسئولان پیشنهاد شد. در کشت فراسرزمینی از منابع کشورهای هدف برای تولید استفاده، محصول وارد کشور مبدأ و کشور هدف نیز از این فرایند بهره مند می‌شود.

کشورهایی می توانند طرف قرارداد با ایران باشند که محدودیت های ما را نداشته باشند؛ کشورهای شرقی مشکل منابع آبی دارند، در کشورهای جنوبی نیز به شدت بحران زمین و آب وجود دارد

وی درباره فواید طرح افزود: در ایران امکان توسعه کشاورزی مقرون به صرفه و پایدار نیست. آب و خاک، عوامل اصلی کشاورزی هستند. در بیشتر مناطق کشور محدودیت شدید منابع آب را شاهدیم که متأسفانه اخبار آن هر روز به عنوان بحران به گوش می رسد. بهره‌برداری خاک نیز به دلیل فرسایش زیاد برای کشاورزی به صلاح  نیست و استفاده زیاد موجب از بین رفتن خاک می‌شود.

 
مجاوریان درباره تاریخچه کشت فراسرزمینی در ایران عنوان کرد: واردات از زمان های قدیم در حال انجام است، یعنی هر محصولی که در کشاورزی قادر به تولید آن نیستیم با واردات جبران می کنیم؛ اما تولید در مناطق بکر خارج از محدوده جغرافیایی موضوع جدیدتری است. به طور کلی کشت فراسرزمینی مقوله کاملاً جدیدی نیست، ولی به دلیل ساختاری که در حوزه کشاورزی در کشورمان به وجود آمده است، تا حدودی برای مردم جدید به شمار می آید. در گذشته کشاورزی ایران نیز شاهد کشت فراسرزمینی بود، حتی در سطح ملی نیز چنین اقدامی انجام می شد ولی هیچ گاه به این اندازه احساس نمی شد.

 
این اقتصاددان حوزه کشاورزی درباره معایب کشت فراسرزمینی عنوان کرد: در این نوع کشت ممکن است به چالش های میان عرضه و تقاضا توجه نشود. به عنوان نمونه ممکن است الگوی غذایی یا سلیقه مردم به سمت محصولات با آب بری زیاد رفته باشد. زمانی که کشت فراسرزمینی انجام می‌دهیم، این مکانیزم فعال می‌شود  و ممکن است تقاضای مردم به سمت کالاهای به شدت آب بر یا به شدت زمین بر برود. باید به این نکته دقت شود کشت فراسرزمینی تعهد ابدی و همیشگی نیست و ممکن است کشوری که میزبان این اقدام است، پس از گذشت مدتی از ادامه فعالیت خودداری کند؛ در این صورت چالش به شکل عمیق تری در عرصه ملی اتفاق خواهد افتاد.
 

وی یکی دیگر از معایب کشت فراسرزمینی را حرکت نکردن به سمت خودکفایی دانست و گفت: پیش تر  محصول را وارد می کردیم  و در حال حاضر در تولید سرمایه گذاری می کنیم تا هزینه واردات  کاهش یابد، اما به لحاظ فیزیکی  پیش تر ۱۰ میلیون تن گندم وارد می‌ کردیم و در حال حاضر نیز ۱۰ میلیون تن گندم وارد می کنیم. در کشاورزی مشکل بزرگی به نام پایین بودن بهره وری وجود دارد. کشت فراسرزمینی این مشکل را برطرف نمی‌کند و کماکان تلاشی برای استفاده از فناوری های کارآمد و افزایش بهره وری انجام نشده است؛ یعنی کشت فراسرزمینی در نقش مُسکن عمل می کند و بیماری اصلی را از بین نمی‌برد.

مجاوریان درباره کشورهایی که قابلیت کشت فراسرزمینی دارند، تصریح کرد: کشورهایی می توانند طرف قرارداد با ایران باشند که محدودیت های ما را نداشته باشند؛ کشورهای شرقی مشکل منابع آبی دارند، در کشورهای جنوبی نیز به شدت بحران زمین و آب وجود دارد و کشاورزی به این معنا که بتواند اقتصاد کشاورزی ایجاد کند، وجود ندارد. کشاورزی در این کشورها بیشتر در قالب سرمایه است و به عبارتی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس نمی‌توانند هدف ما قرار بگیرند.

وی افزود: کشورهای همسایه غربی ازجمله ترکیه و کشورهایی مانند عراق و عربستان در صورتی که راضی به بستن قرارداد شوند، هزینه سنگینی می‌خواهند و به عبارتی تنها شرایط مطلوب را می توان در کشورهای شمالی و حاشیه دریای خزر مشاهده کرد.

 
این تحلیلگر مسائل اقتصادی با بیان اینکه کشور هدف در کشت فراسرزمینی نباید مسافت زیادی از ایران داشته باشد، گفت: در آفریقا نمی توان کشاورزی فراسرزمینی داشت، زیرا به علت مسافت زیاد، مقرون به صرفه نخواهد بود، به ویژه اینکه محصولات کشاورزی هزینه حمل بالایی نسبت به محصولات صنعتی دارند و جابجایی یک تن غلات به نسبت ارزش آن سهم زیادی هزینه حمل دارد و برای مسافت‌های دورتر هزینه به صورت تصاعدی افزایش می‌یابد و لذا مقرون به صرفه نخواهد بود.

 
وی با بیان اینکه کشورهای آسیای میانه گزینه مناسبی به عنوان هدف کشت فراسرزمینی هستند، افزود: شرط اساسی در حوزه مراودات تجاری و اقتصادی این است که روابط سیاسی با کشور هدف خوب باشد، لذا ترجیح این است کشورهای آسیای میانه به عنوان هدف قرار بگیرند. به طور کلی اگر  به چهار محدودیت ذکر شده؛ یعنی فراوانی منابع در کشور میزبان، نزدیک بودن به کشور میزبان، روابط دیپلماتیک، فرهنگی و ... نزدیک با کشور هدف و بهره وری بهتر تولید در ایران نسبت به کشور میزبان توجه شود، می‌توان  قرارداد دو سر سود با کشورهای همسایه بست و هزینه واردات کالا کاهش یابد.

 
مجاوریان چالش مهم را تولید محصولاتی مانند برنج و گندم خواند و تأکید کرد: ایران  در زمینه محصولات باغی نیاز به کشت فراسرزمینی ندارد، زیرا این دسته از محصولات لوکس به شمار می روند و  از درجه اهمیت خارج می شوند. در زمینه محصولات زراعی به ویژه غلات و محصولات صنعتی مانند دانه‌های روغنی به شدت وابسته به خارج هستیم و برای اینکه بخش خصوصی بتواند همراستا با دولت حرکت کند باید برای بنگاه خصوصی در این زمینه صرفه اقتصادی وجود داشته باشد.

شرط اساسی در حوزه مراودات تجاری و اقتصادی این است که روابط سیاسی با کشور هدف خوب باشد، لذا ترجیح این است کشورهای آسیای میانه به عنوان هدف قرار بگیرند

این اقتصاددان با پیشنهاد به دولت برای ایجاد تسهیلات لازم برای کشت فراسرزمینی گفت: نقش دولت در معرفی این فعالیت میان سرمایه گذاران بخش کشاورزی بسیار مهم است و بایستی آنها را با ظرفیت موجود آشنا کند. همچنین ایجاد تسهیلات بانکی به صورت ارزی جایگاه مهمی دارد و اگر کشوری بخواهد در کشور هدف سرمایه‌گذاری و تولید کند، نمی‌تواند به صورت ریال خرج کند و باید از واحد پولی کشور هدف هزینه کند، بنابراین محدودیت‌های ارزی می‌تواند مانع از این فرایند شود. حمایت های قانونی  نقش بعدی دولت در این زمينه است تا کشاورزان را تشویق به سرمایه گذاری در این حوزه کند.