نقش ایران در رسیدن سوریه به ساحل ثبات و آرامش

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ شاخص‌ها و نشانه‌های شدت بحران شامل تعداد بازیگران، میزان مداخله قدرت‌های بزرگ، اهمیت ژئواستراتژیک، میزان تجانس نداشتن طرف‌های درگیر، موضوع بحران و بروز داشتن یا نداشتن خشونت است. در بحران سوریه که یكی از پیچیده‌ترین بحران‌های منطقه بعد از جنگ جهانی دوم به‌شمار می‌رود، تمامی این شاخص‌ها وجود داشتند.

با وجود این، بحران‌ها دارای فرآیند خاص خود هستند که از چهار مرحله شروع، تشدید، شدت‌زدایی و پایانی تشکیل شده است. سوریه پس از 13 سال جنگ، اکنون در مرحله عبور از بحران است. درحقیقت روندها و فرآیندهای بحران سوریه نشان از اهمیت مضاعف تحولات سیاسی نسبت به تحولات نظامی و نبردهای میدانی دارد. با کاهش نسبی تحولات میدانی، فرآیندهای سیاسی و اقتصادی در سوریه افزایش یافت و دمشق با سرعت چشمگیری در حال ورود به عرصه دیپلماتیک جهان عرب است.

پس از به حالت تعلیق درآمدن عضویت سوریه در اتحادیه عرب و بسته شدن ده‌ها سفارتخانه در دمشق، دولت بشار اسد توانسته است روابط خود را با بسیاری از کشورهای عربی به حالت عادی بازگرداند و به تازگی دمشق به اتحادیه عرب بازگشت. بدون ‌تردید سفر بشار اسد به عربستان سعودی و مشارکت وی در نشست سران اتحادیه عرب، نقطه‌ای عطف عادی‌سازی روابط دمشق با جهان عرب و خروج سوریه از انزوای منطقه‌ای و جهانی بود.

بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و عادی‌سازی روابط دمشق با کشورهای عربی به توافق پکن و ازسرگیری روابط ایران و عربستان سعودی بازمی‌گردد که باعث شد ریاض تلاش جدی با هدف عادی‌سازی روابط با سوریه را در اتحادیه عرب انجام دهد

حضور بشار اسد در جده برای شرکت در سی و دومین نشست سران اتحادیه عرب با استقبال بسیاری از سیاستمداران حاضر در این نشست همراه بود. محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان به عنوان میزبان این نشست خرسندی خود را از حضور اسد در این شهر اعلام کرد و گفت: امیدواریم بازگشت سوریه به اتحادیه عرب به پایان بحران این کشور منجر شود.

بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و عادی‌سازی روابط دمشق با کشورهای عربی به توافق پکن و ازسرگیری روابط ایران و عربستان سعودی بازمی‌گردد که باعث شد ریاض تلاش جدی با هدف عادی‌سازی روابط با سوریه را در اتحادیه عرب انجام دهد.

سفر بشار اسد به جده جدا از سران شرکت کننده در نشست اتحادیه عرب که از بازگشت سوریه به این اتحادیه استقبال ‌کردند، مورد انتقاد آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها بود. در همین راستا، وزارت امور خارجه آمریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد، نباید به سوریه حق بازگشت به اتحادیه عرب داده شود.

مردخای کیدار، کارشناس صهیونیستی نیز با ابراز ناخرسندی از بازگشت سوریه به اتحادیه عرب گفت: آنچه شاهد بودیم، تسلیم شدن جهان عرب مقابل قدرت ایران بود.

یونی بن مناخیم، دیگر تحلیلگر صهیونیستی در یادداشتی نوشت، حضور بشار اسد در نشست سران اتحادیه عرب در جده به مثابه حضور ایران در آن است؛ زیرا بشار اسد در حالی مشروعیت خود را در اتحادیه عرب بازیافت که پیمان راهبردی خود را با ایران کنار نگذاشت، همین موضوع می‌تواند به افزایش جایگاه و تحقق منافع ایران به شکل بهتری منجر شود.

واقعیت آن است، بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و حضور بشار اسد پیروزی مهمی برای دمشق و محور مقاومت به شمار می‌رود؛ زیرا بازیگرانی که زمانی روی پایان کار بشار اسد شرط بندی می‌کردند، اکنون دست دوستی به سوی وی دراز می‌کنند. همچنین عبور سوریه از بحران و تکاپوی کشورهای عربی برای بازگشایی سفارتخانه‌های خود در دمشق حاکی از قدرت جمهوری اسلامی ایران است.

در 10 سال گذشته بسیاری از بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی با حمایت‌های گسترده ‌مالی و تسلیحاتی از گروه‌های معارض و تروریستی فعال در سوریه سعی کردند نظام سوریه را سرنگون کنند، اما تمامی اقدامات و تلاش‌های آنها با شکست مواجه شد. در این میان جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین بازیگران منطقه‌ای، نقش کلیدی در عبور سوریه از بحران داشت.

واقعیت آن است، بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و حضور بشار اسد پیروزی مهمی برای دمشق و محور مقاومت به شمار می‌رود؛ زیرا بازیگرانی که زمانی روی پایان کار بشار اسد شرط بندی می‌کردند، اکنون دست دوستی به سوی وی دراز می‌کنند

ایران بار اصلی مقابله با گروه‌های تروریستی در سوریه را برعهده داشت. نقش‌آفرینی جمهوری اسلامی ایران در سوریه قاعده بازی را به سود دولت سوریه تغییر داد. ایران علاوه بر حمایت دیپلماتیک و اقتصادی، در فراهم کردن تسلیحات و اعزام مستشاران نظامی برای نظام سوریه نقش مهمی ایفا كرد. تشكیل نیروهای مردمی از دیگر اقدامات جمهوری اسلامی ایران در سوریه است.

مستشاران ایران در سوریه به مقام های دمشق توصیه کردند از ظرفیت‌های بسیج مردمی در مقابله با گروه‌های تروریستی استفاده کند. سازماندهی گروه‌های مختلف نظیر لشكر فاطمیون، تیپ زینبیون، تیپ ابوالفضل العباس (ع) و... برای مقابله با گروه‌های تروریستی از دیگر اقدامات مهم ایران برای مقابله با گروه داعش در سوریه بود.

حزب‌الله لبنان به عنوان عضو توانمند و كارآمد محور مقاومت نیز تحت تدابیر ایران در سوریه حضور یافت. همچنین تشكیل ائتلاف 1+4 متشكل از ایران، روسیه، عراق، سوریه و حزب‌الله لبنان برای مقابله با تروریسم از ابتكارات جمهوری اسلامی ایران بود.

سفر آیت الله سید ابراهیم رئیسی به سوریه که نخستین سفر رئیس‌جمهور ایران به سوریه بعد از سال ۲۰۱۱ به شمار می‌رود، نشان دهنده عمق روابط راهبردی و استحکام اتحاد تهران و دمشق بود. در این سفر آیت الله رئیسی و بشار‌ اسد بر اهمیت روابط دو کشور تاکید و برنامه جامع همکاری‌های راهبردی و بلندمدت ایران و سوریه را در حوزه‌های مختلف امضا کردند.

با وجود این، نفوذ و حضور جمهوری اسلامی ایران در سوریه با مخالفت برخی بازیگران منطقه‌ای نظیر عربستان سعودی، امارات متحده عربی، ترکیه و رژیم صهیونیستی و در عرصه بین‌المللی، آمریکا مواجه است؛ زیرا این بازیگران از تقویت حضور ایران در سوریه و به تبع آن قدرتمند شدن محور مقاومت نگران هستند و تلاش‌های وسیعی از جانب این بازیگران برای محدود کردن نفوذ ایران در سوریه انجام شده است.

تل‌آویو و واشنگتن به وسیله تماس غیرمستقیم با دولت سوریه و ارائه وعده‌های کمک اقتصادی به دنبال تشویق دمشق برای کاستن رابطه با تهران هستند. در این میان کشورهای عربی به فکر کمک به دولت دمشق افتاده اند. اچ.ای.هلیر، محقق بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی و استاد دانشگاه کمبریج گفت: گروهی از قدرت‌های منطقه‌ای به‌ویژه عربستان و امارات به این نتیجه دست یافته‌اند قرار نیست نظام سوریه سرنگون شود، بنابراین ترجیح می‌دهند خطوط دسترسی و ارتباط سوریه با بقیه کشورهای منطقه را باز کنند.

تثبیت نفوذ و تداوم حضور در سوریه برای جمهوری اسلامی ایران از مهم‌ترین برگ‌های بازی قدرت در منطقه و جهان است. جمهوری اسلامی ایران به واسطه این حضور بخش از بازدارندگی در برابر تهدیدات خارجی از سوی آمریکا و رژیم صهیونیستی را حفظ می‌کند. از این‌رو ضروری است مسئولان دستگاه دیپلماسی کشور تلاش کنند از چشم‌انداز تهدیدهای حاصل شده از بحران سوریه پیش ‌روی بیشتر کشورهای منطقه فرصتی برای همکاری بسازند.

جمهوری اسلامی ایران علاوه بر اینکه می‌تواند از ابزارها و پایه‌های قدرت ملی خود در بُعد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، موقعیت ژئوپلیتیک و ظرفیت‌های خود در حوزه انرژی در راستای متعادل کردن شرایط جدید منطقه و پایان دادن به بحران سوریه استفاده کند، باید به این واقعیت مهم نیز توجه داشته باشد دامنه نقش‌آفرینی در خارج از مرزهای ملی نیازمند هدایت و مدیریت مناسب بازی در کنار پذیرش نسبی نقش سایر بازیگران در روند موجود است.

تل‌آویو و واشنگتن به وسیله تماس غیرمستقیم با دولت سوریه و ارائه وعده‌های کمک اقتصادی به دنبال تشویق دمشق برای کاستن رابطه با تهران هستند

در عرصه منطقه‌ای، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با به‌کارگیری دیپلماسی پویا و فعال منطقه‌ای در راستای خروج از حالت بازیگری تهدیدآمیز و در راستای افزایش حوزه‌های ظرفیت‌سازی در روابط و سیاست خارجی خود با دیگر قدرت‌های منطقه که امنیت آنها نیز متأثر از بحران سوریه است، وارد مذاکره شود و تعامل بیشتری با بازیگران منطقه‌ای برقرار کند؛ زیرا تعامل سازنده با سایر رقبای منطقه‌ای می‌توانند در پایان بخشیدن به تحولات سوریه نقش مؤثری داشته باشد.

در سطح بین‌المللی، جمهوری اسلامی ایران می‌بایست تعامل و همکاری خود را با روسیه ادامه دهد. به ویژه اینکه روسیه، به منزله مهم‌ترین بازیگر فرامنطقه‌ای پشتیبان نظام سوریه و بشار اسد است. بنابراین تصمیم‌گیرندگان دستگاه دیپلماسی ایران می‌توانند با به‌کارگیری تمام ظرفیت‌های منطقه‌ای و اتخاذ دیپلماسی فعال منطقه‌ای در عرصه داخلی و بیرونی تحولات سوریه نقش مؤثری در کاهش جنگ و خشونت‌ها و کنترل اوضاع ایفا کنند.

ایران با اتخاذ راهکار منطقه‌ای مناسب با مشارکت دیگر بازیگران منطقه، می‌تواند تهدیدات را به فرصت‌های استثنایی در راستای ارتقای جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی کشور تبدیل کند. موفقیت ایران در حفظ نظام سیاسی سوریه می‌تواند فرصت مهمی برای افزایش قدرت و نقش منطقه‌ای ایران و آینده سیاست‌های این کشور باشد و بر ژئوپلیتیک غرب آسیا و شکل‌گیری ائتلاف‌ها و اتحادهای جدید منطقه‌ای تأثیرات چشمگیری بگذارد که برآیند آن ارتقای وزن کشور در معادلات منطقه و چانه‌زنی در عرصه بین‌المللی خواهد بود.