مزایای توسعه تجارت ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ معاون سازمان توسعه تجارت ایران اعلام کرد، تا پیش از پایان سال جاری میلادی توافق تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اوراسیا نهایی و بیش از ۸۷ درصد تعرفه‌های تجاری صفر خواهد شد. تلاش می شود عمده کالا‌هایی که در لیست تجارت آزاد قرار می‌گیرند، کالا‌های دارای مزیت رقابتی یا کالا‌هایی باشند که نیاز اساسی کشور به واردات آن وجود دارد.

این اقدام گام مهمی در راستای تقویت روابط کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا با ایران است. همچنین مشاور بین‌الملل سازمان توسعه تجارت گفت، بعد از حدود ۶ سال مذاکره نخستین توافقنامه تجارت آزاد ایران با پنج کشور اوراسیا در آستانه بسته شدن است. مذاکرات پایان یافته است و پنج کشور بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و ارمنستان برای ایجاد تجارت آزاد با ایران توافق کردند.

اهمیت اتحادیه اقتصادی اوراسیا

اتحادیه اقتصادی اوراسیا به عنوان سازمانی بین المللی در راستای یکپارچگی اقتصادی در منطقه آسیای مرکزی، شمال و شرق اروپا به وسیله روسیه، قزاقستان و بلاروس تأسیس شد و بعدها ارمنستان و قرقیزستان به آن ملحق شدند. همچنین مولداوی، ازبکستان و کوبا ناظر هستند. رهبران بلاروس، قزاقستان و روسیه معاهده اتحادیه را ۲۹ می ۲۰۱۴ امضا کردند و در اول ژانویه ۲۰۱۵ لازم الاجرا شد.

بیش از ۴۰ کشور ازجمله چین، اندونزی و بیشتر کشورهای آمریکای لاتین تمایل خود را برای پیوستن به این اتحادیه اعلام کرده‌اند و اتحادیه در حال مذاکره با کره جنوبی، مصر و هند برای پیوستن به آن است.

روسیه بزرگترین کشور میان اعضای اتحادیه اقتصاد اوراسیاست، زیرا به تنهایی ۸۰ درصد تولید ناخالص داخلی آن را تشکیل می‌دهد

اتحادیه اقتصادی اوراسیا بازار واحدی تشکیل می‌دهد که حدود ۱۸۰ میلیون نفر را دربر می گیرد، همچنین تولید ناخالص داخلی کشورهای عضو آن طبق آمار سال ۲۰۲۰میلادی، حدود ۵ تریلیون دلار است. این اتحادیه نشان دهنده بستر آغازین برای کشورهای عضو برای توافق بر سر واحد پولی یکسان و اقدامات ادغامی بیشتر در آینده است.

اتحادیه اقتصادی اوراسیا هسته اصلی اتحادیه گمرکی بلاروس، قزاقستان و روسیه بود که در حال حاضر به اتحادیه گمرکی اوراسیا معروف است. اولویت‌های اتحادیه گمرکی حذف تعرفه‌های گمرکی میان کشورهای تشکیل دهنده آن و همچنین رفع موانع غیر تعرفه‌ای میان کشورهای عضو و راه اندازی آن، نخستین گام به سوی تشکیل بازار واحد مشابه اتحادیه اروپاست.

روسیه بزرگترین کشور میان اعضای اتحادیه اقتصاد اوراسیاست، زیرا به تنهایی ۸۰ درصد تولید ناخالص داخلی آن را تشکیل می‌دهد. از همین روی، روسیه را مسئول تکمیل فرآیند یکپارچه سازی اقتصاد کشورهای اتحادیه می‌کند. در سال‌های اخیر ایران به دنبال عضویت کامل این نهاد بوده است. اتحادیه اوراسیا برای ایران فرصتی طلایی برای گسترش روابط سیاسی و شکستن انزوای اقتصادی خود در مواجهه با تحریم‌های اقتصادی اعمال شده به وسیله آمریکاست.

پل ارمنستان میان ایران و اوراسیا

ایران و ارمنستان قرن‌هاست روابط متقابل برقرار کرده‌اند. امروز ارمنستان و جمهوری اسلامی ایران شرکای قابل اعتماد سیاسی و باثباتی هستند که هدفشان تقویت روابط متقابل اقتصادی است. از همین روی، یکی از موضوعات اصلی مذاکرات اخیر سران ایران و ارمنستان همکاری‌های تجاری و اقتصادی بود و درباره موضوعات حمل و نقل نیز تبادل نظر می‌شود.

به تازگی پروژه کریدور بین‌المللی خلیج فارس – دریای سیاه میان ایران و ارمنستان بررسی شد و ارمنستان در پروژه کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب مشارکت دارد. مسیر اصلی کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب از ایران به اروپا از مسیر آذربایجان و روسیه می‌رود و مسیر ارمنستان وجود دارد که هدف آن اتصال ایران و دریای سیاه از مسیر گرجستان با کمک راه‌آهن است. این مسیر به ایران کمک می‌کند کالاهای خود را با حداکثر سرعت و حداقل هزینه به اروپا برساند و بر شدت تجارت در کل منطقه بیفزاید.

علاوه بر این، مقام های ایران و ارمنستان به موضوع ادغام اقتصادی ایران در اتحادیه اوراسیا نیز پرداخته‌اند. با توجه به اینکه ارمنستان یکی از اعضای اتحادیه اوراسیاست، چشم‌اندازهای بزرگی برای همکاری ایران و ارمنستان وجود دارد. از این منظر هر دو کشور برای یکدیگر جذابیت و منافع متقابل خاصی دارند.

ایران قصد دارد روابط اقتصادی خود را با اتحادیه اوراسیا به وسیله ارمنستان گسترش دهد و به دریای سیاه دسترسی پیدا کند. ارمنستان به عنوان تنها عضو EAEU که دارای مرزهای مشترک با ایران است، قصد دارد با درو کردن تمام مزایایی این اقدام، به واسطه مهمی تبدیل شود.

به تازگی پروژه کریدور بین‌المللی خلیج فارس – دریای سیاه میان ایران و ارمنستان بررسی شد و ارمنستان در پروژه کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب مشارکت دارد

در این میان ایجاد منطقه آزاد تجاری میان اوراسیا و ایران جذاب‌ترین چشم‌انداز برای ارمنستان است. ایران غنی از نفت و گاز، یکی از توسعه‌یافته‌ترین کشورهای غرب آسیا از نظر اقتصادی است و ایجاد منطقه آزاد تجاری با اتحادیه اوراسیا، ارمنستان را به یکی از اعضای کلیدی اتحادیه تبدیل خواهد کرد و قادر می سازد از حمل و نقل دو طرف سود کسب کند.

افزایش تجارت میان اوراسیا و ایران مستلزم ایجاد زیرساخت‌های لازم است. این موضوع برای ارمنستان نیز مفید خواهد بود، زیرا مدت ها به دنبال ایجاد ارتباط بلندمدت حمل و نقل گسترده با ایران بوده است. پروژه راه آهن ارمنستان-ایران به وسیله ایروان در سال ۲۰۱۴ میلادی تصویب شد، اما به دلیل کمبود بودجه اجرا نشد. در صورت ایجاد منطقه آزاد تجاری میان ایران و اوراسیا، تمامی کشورهای عضو اتحادیه برای احداث راه آهن سرمایه گذاری خواهند کرد.

ارمنستان به عنوان یکی از ذی نفعان، مدت‌هاست ایده منطقه آزاد تجاری ایران و اوراسیا را ترویج می‌کند. در سال ۲۰۱۵ میلادی این کشور به کمیسیون اقتصادی اوراسیا پیشنهادی درباره این پروژه ارائه و اعلام کرد، آماده است به واسطه مذاکرات اوراسیا و جمهوری اسلامی ایران تبدیل شود. در مارس ۲۰۱۶ میلادی واچه گابریلیان، معاون نخست وزیر ارمنستان تشکیل کارگروهی را برای تجزیه و تحلیل پیامدهای احتمالی ایجاد منطقه آزاد تجاری برای هر کشور اتحادیه اعلام  کرد. اکتبر همان سال کارن کاراپتیان، نخست‌وزیر ارمنستان خبر داد، ایجاد منطقه آزاد تجاری با ایران برای همه کشورهای اوراسیا سودمند خواهد بود.

به طور کلی روسیه، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان از انگیزه ارمنستان حمایت می‌کنند. با وجود این، ایجاد منطقه آزاد تجاری مستلزم دوره ای طولانی است که در آن همه کشورها باید بر سر منافع خود به توافق دست یابند. همچنین سرمایه گذاری مشترک ایران و کشورهای اوراسیا در مرز ارمنستان و ایران انجام خواهد شد.

از زمان ایجاد  EAEU، صادرات ارمنستان به کشورهای عضو 10 برابر افزایش یافته است. در سال ۲۰۲۲ میلادی تجارت ارمنستان با کشورهای عضو EAEU بالغ بر ۵.۳۳ میلیارد دلار بود که در مقایسه با سال ۲۰۲۱ میلادی حدود ۹۲.۷ درصد افزایش داشت. صادرات ارمنستان به حدود ۲.۵ میلیارد دلار (۲.۸ برابر بیشتر از سال ۲۰۲۱ میلادی) رسید و واردات نیز ۲.۷ میلیارد دلار ( ۴۹ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۱ میلادی) بود.

ارمنستان پس از جنگ اوکراین و تحریم‌ها علیه مسکو به شریک حیاتی روسیه تبدیل شده است. در سال ۲۰۲۲ میلادی صادرات ارمنستان به روسیه تقریباً سه برابر شد و از ۸۴۱ میلیون دلار به ۲.۴ میلیارد دلار رسید.

بهره سخن

پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا و گسترش همکاری با کشورهای آن فرصت ویژه برای تهران در راستای افزایش حجم تجارت خارجی و غلبه بر تحریم‌هاست. در تصویری بزرگتر، تقویت روابط اقتصادی با اتحادیه اوراسیا بخشی از رویکرد «نگاه به شرق» و تقویت روابط با همسایگان است. در این میان ارمنستان به عنوان تنها کشور عضو اوراسیا با مرز مشترک با ایران و همچنین نزدیکترین کشور منطقه مهم قفقاز جنوبی به تهران، از اهمیت بالایی برخوردار است و در واقع به عنوان پل راهبردی به شمار می‌رود.

البته توسعه همکاری اقتصادی ایروان با تهران، مزایای بسیاری برای کشور ارمنستان به ارمغان خواهد آورد. باید توجه کرد، مبادلات تجاری این کشور با آذربایجان و ترکیه به طور موقت متوقف و به نوعی بیشترین امید ایروان به ویژه در کالاهای اساسی به همسایه جنوبی خود است.