هوش مصنوعی چه کارکردهایی در انتخابات دارد؟

به گزارش راهبرد معاصر، اولین جلسه از سلسله نشست‌های هوش مصنوعی و حقوق اساسی، با موضوع هوش مصنوعی و انتخابات، عصر یکشنبه ۲۴ تیرماه به همت پژوهشکده شورای نگهبان برگزار شد.

در این جلسه، سید مهدی شریعت‌زاده، مدیر میز هوش مصنوعی پژوهشگاه فضای مجازی، محمدصادق فراهانی، معاون پژوهش‌های بنیادین پژوهشکده شورای نگهبان و محمدمهدی مهربان، معاون دفتر مطالعات حکمرانی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی سخنرانی کردند.

استنتاج کردن خروجی برحسب داده‌های ورودی

شریعت‌زاده اولین سخنران این نشست علمی بود که در ابتدای این نشست به‌منظور وحدت ادبیات، تعریف سازمان بین‌المللی استاندارد از هوش مصنوعی را بیان کرد، به‌این‌ترتیب که به‌موجب این تعریف، «هوش مصنوعی قابلیت کسب، پردازش، ایجاد و به‌کارگیری دانش است که برای انجام یک یا چندوظیفه معین، در قالب یک مدل نگهداری می‌شود».

وی اضافه کرد که تحولات و پیشرفت این حوزه به‌قدری سریع است که می‌بایست از فرصت چند سال آینده کمال بهره را برد و در غیر این صورت عقب‌ماندگی کشور در این فناوری به‌اندازه چند دهه و یا حتی چند سده خواهد بود.

مدیر میز هوش مصنوعی پژوهشگاه فضای مجازی خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم یک تعریفی که کاربردی‌تر باشد را در نظر بگیریم، تعریف OECD است که هوش مصنوعی را تعریف می‌کند به‌صورت استنتاج‌کردن خروجی برحسب داده‌های ورودی برای فعالیت‌هایی مثل طبقه‌بندی، توصیه و تولید محتوا.

شریعت‌زاده اظهار داشت: به‌عنوان مثال وقتی ما می‌خواهیم شمارش آرا را انجام بدهیم، یک عملی است که داده مشخص است، عملگر ریاضی و یا منطقی آن هم مشخص است. این قاعدتاً در تعریف هوش مصنوعی نمی‌گنجد، اما آن زمان که قرار است داده خروجی از داده ورودی استنتاج شود، یعنی مسیر مشخص و عملکرد ریاضی دقیقی مثل چهار عمل ریاضی برای آن نداشته باشیم، باهوش مصنوعی مواجه هستیم. برای مثال ما می‌خواهیم بسنجیم که کاربری که در شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کند، بهترین تبلیغی که برای او می‌توان نشان داد، چه تبلیغی است. در اینجا باید بر اساس تعریف OECD، بهترین داده خروجی را بر مبنای حجمی از داده‌ها مشخص کنیم.

مدیر میز هوش مصنوعی پژوهشگاه فضای مجازی در ادامه به نقش‌آفرینی شرکت‌های فعال در حوزه فناوری در انتخابات اشاره کرد و افزود: این نقش‌آفرینی تا آن حد پررنگ است که می‌توان قائل به وجود رقابت‌های انتخاباتی میان این شرکت‌های فناور نیز شد. این نقش‌آفرینی عمدتاً در قالب اولویت‌بندی‌های موتورهای جستجوگر و قابلیت‌های توصیه‌کننده شبکه‌های اجتماعی ایفا می‌شود. سوگیری در الگوریتم‌های هوش مصنوعی مورداستفاده در این سکوهای مجازی موجب می‌شود محتواهای که کاربران در معرض آن قرار می‌گیرند به‌صورت هدایت شده و همسو با اهداف صاحبان این فناوری‌ها باشد، برای مثال در مورد موتور جستجوی گوگل نزدیک به ۲۰۰ مؤلفه در اولویت‌بندی داده‌های نمایش‌داده‌شده مؤثر هستند و این مؤلفه‌ها هیچگاه از سوی شرکت مالک این موتور جستجوگر افشا نشده است. البته در بیشتر موارد اثبات یا رد سوگیری در این زمینه بسیار دشوار و پیچیده است.

تهدیدها و فرصت‌های هوش مصنوعی
در ادامه این نشست، محمدصادق فراهانی، معاون پژوهش‌های بنیادین پژوهشکده شورای نگهبان اظهار داشت: ضمن تأکید بر این نکته که انتخابات تنها مرحله رأی‌گیری نیست، کاربردهای هوش مصنوعی در مراحل مختلف انتخابات را برشمرد. این کاربردها که بعضاً تاکنون تجربه شده و بعضاً ظرفیت‌هایی است که می‌تواند در آینده استفاده شود عبارت‌اند از احصاء تعداد لازم حوزه‌های رأی‌گیری و تنظیم نحوه توزیع جغرافیایی آنها باملاحظه نکات مربوط به امنیت و سلامت انتخابات، احراز هویت رأی‌دهندگان با استفاده از داده‌های بیومتریک آن‌ها، آموزش شهروندان در راستای انتخاب آگاهانه و افزایش مشارکت، نظارت بر انتخابات، شمارش آرا، تحلیل و حسابرسی داده‌های انتخاباتی. البته این موارد استفاده دولت‌ها از هوش مصنوعی در انتخابات است و بازیگران غیردولتی همچون شرکت‌های خصوصی و احزاب نیز از این ابزارها استفاده می‌کنند.

معاون پژوهش‌های بنیادین پژوهشکده شورای نگهبان در ادامه گفت: آن چالشی که در عالم حقوق باهوش مصنوعی به وجود می‌آید، شامل دو مورد است. یکی فضای پیشاهوش مصنوعی است، به معنای نوین خودش و دیگری فضای پسا هوش مصنوعی. در اینجا شما باید ماهیت هوش مصنوعی را تعریف کنید تا بتوانید مواجهه حقوقی خودتان با آن را ترسیم بکنید.

فراهانی اظهار داشت: اینکه آیا می‌شود به هوش مصنوعی در چه سطحی، شخصیت حقوقی را اطلاق کرد و به‌تبع آن، حقوق و تکالیف و مسئولیت‌ها و لوازم این شخصیت را بر آن بار کرد یا نه؟ این یکی از بحث‌های روز در موضوع حقوق و یکی از مهم‌ترین چالش‌ها است. در حقیقت شما تا نتوانید ماهیت این پدیده را بشناسید، نمی‌توانید به لحاظ حقوقی مواجهه صحیحی را باهوش مصنوعی برای خودتان تعریف کنید. این چالش اول است.

وی افزود: چالش دوم تضییع حقوق بنیادینی است که توسط هوش مصنوعی برای همه در زندگی روزمره اتفاق می‌افتد و نه فقط در حوزه انتخابات، به‌عنوان مثال شما در یک فروشگاه اینترنتی، پس از واردکردن اطلاعات خودتان، محصولی را جست‌وجو می‌کنید و پس از جست‌وجو به دلیل قیمت بالای محصول و عدم توانایی در پرداخت هزینه، از خرید آن منصرف می‌شوید. به فاصله یکی دو روز پس از آن، پیامک تبلیغاتی برای شما می‌آید و همان کالا و یا کالای مشابه برای شما تبلیغ می‌شود. در واقع اینجا به‌راحتی حقِ بر حریم خصوصی شما نقض شده است. یکایک کنش‌ها و واکنش‌ها و کلیک‌های شما، پسندها، کامنت‌های شما در این نرم‌افزار به‌وسیله الگوریتم‌ها و باهدف جهت‌دهی به اراده شما در این پیامک تبلیغاتی ارسال می‌شود. اینجا حریم خصوصی شما نقض شده است.

چالش دیگری که وجود دارد نقص در داده‌هایی است که هوش مصنوعی با استفاده از آنها به خروجی می‌رسد، برای مثال پرونده‌ای در یکی از کشورهای اروپایی وجود داشت مبنی بر اینکه هوش مصنوعی باملاحظه خطرات امنیتی، وجود نیروهای انتظامی بیشتر در یکی از حوزه‌های انتخابیه را توصیه کرده بود و اجرای این توصیه منجر به کاهش مشارکت در آن حوزه انتخابیه شده بود.

معاون پژوهش‌های بنیادین پژوهشکده شورای نگهبان خاطرنشان کرد: حال سؤال این است که در انتخابات به چه صورتی از هوش مصنوعی استفاده می‌شود؟ خلاف دیدگاه مرسومی که انتخابات را یک مرحله رأی‌دادن و شمارش آرا به‌حساب می‌آورد، اگر ما نگاهمان را تغییر بدهیم و انتخابات را یک فرایند به‌حساب بیاوریم، از زمانی که دستور انتخابات صادر می‌شود تا انتهای انتخابات و بازرسی‌های پایان انتخابات، در تک‌تک این مراحل یا از هوش مصنوعی استفاده شده است و یا پتانسیل استفاده از آن وجود دارد.

فراهانی در ادامه گفت: برای مثال در برخی کشورها در پروسه انتخابات، مرحله‌ای وجود دارد به نام «ثبت‌نام انتخاب‌کنندگان» که این مرحله در ایران وجود ندارد. برای اینکه فرآیند انتخابات پیش‌بینی‌پذیرتر شود از حیث تعرفه‌هایی که قرار است چاپ شود، تعداد کارمندان مشغول در شعب رأی‌گیری و موارد دیگر، از قبل از مردم درخواست می‌کنند که در مرحله پیش ثبت‌نام در انتخابات شرکت کنند. در مرحله بعد دولت به‌وسیله هوش مصنوعی، تطبیق می‌دهد که آیا این فردی که ثبت‌نام کرده در انتخابات شرکت کرده است یا فرد دیگری در انتخابات شرکت کرده است. در اینجا از ابزار بیومتریک استفاده می‌شود و البته خطاهایی هم در این فرایند وجود دارد مثل خطای دستگاه در تشخیص چهره سیاه‌پوستان و موارد دیگر.

هوش مصنوعی به عنوان فراانسان عمل می‌کند
در ادامه نشست، محمدمهدی مهربان، معاون دفتر مطالعات حکمرانی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی‌، بررسی موضوع را با ذکر اجمالی پیشینه هوش مصنوعی دنبال کرد؛ اینکه اساساً هوش مصنوعی از ابتدای شکل‌گیری این حوزه مطالعاتی در ذیل موضوع سایبرنتیک، یعنی علم حکومت و واپایش مطرح شد. پس از جنگ دوم جهانی و ظهور فناوری‌های جدید، یکی از مسائل جدی که برجسته شد مسئله حکومت جهانی بود؛ چرا که با ظهور این فناوری‌ها ارتباطات میان افراد بیش‌ازپیش تسهیل شده بود. در این فضا مقوله واپایش از اهمیت بیش‌ازپیش برخوردار شده و موجب برجسته‌تر شدن استفاده از هوش مصنوعی شد و از همین رو می‌توان گفت که هوش مصنوعی بر این بستر شکل گرفت. این موضوع ارتباط مستقیم با آزادی‌های شهروندان داشته و می‌تواند تحدید یا تضمین آنها را موجب شود؛ چنان‌که هوش مصنوعی می‌تواند با سوگیری‌هایی که دارد آزادی انتخاب شهروندان را محدود کرده و یا باقوت تحلیلی خود، آنها را در انتخاب آگاهانه یاری رساند.

وی خاطرنشان کرد: هوش مصنوعی در اینجا می‌تواند به‌عنوان یک فرزانگان عمل کند، به چه معنا؟ به معنای اینکه می‌تواند حجم عظیمی از اطلاعات که منِ انسان نمی‌توانم آن را تجزیه‌وتحلیل کنم را تجزیه‌وتحلیل کند. این مسئله ایجاد قدرت می‌کند. در مرحله بعد، قدرت ایجاد شده، آزادی‌ها را محدود می‌کند. سؤال اینجاست که هوش مصنوعی، آزادی‌ها را در کجا محدود می‌کند؟ سؤال دیگر این است که چگونه می‌توان آزادی‌ها را به‌وسیله هوش مصنوعی توسعه داد.

معاون دفتر مطالعات حکمرانی مرکز پژوهش‌های مجلس درباره نحوه ورود هوش مصنوعی به‌نظام انتخاباتی و استفاده از آن به این نکته اشاره کرد که می‌توان برای ارزیابی چالش‌های عملی استفاده از هوش مصنوعی در انتخابات به‌جای استفاده از آن در سطوح کلان انتخابات، از آن در سطوح پایین‌تر مانند انتخابات محلی یا انتخابات اصناف استفاده کرد.

به‌صورت تیتروار در پروسه انتخابات، هوش مصنوعی در طراحی کمپین‌های انتخاباتی، انواع پیش‌بینی‌هایی که می‌توان در فضای انتخاباتی انجام داد، ارتقای امنیت برگزاری انتخابات، تجزیه‌وتحلیل رسانه‌ها و از جمله روزنامه‌ها، تحلیل مناظره‌ها و موارد دیگر می‌تواند تأثیر داشته باشد.

در پایان این نشست، حاضران سؤالات خود را مطرح کردند و کارشناسان به این سؤالات پاسخ دادند. در این بخش از نشست درباره موضوعاتی چون چگونگی تعامل نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران با فناوری نوظهور هوش مصنوعی، کارکردهای هوش مصنوعی در انتخابات، فرصت‌ها و تهدیدهای استفاده از هوش مصنوعی در انتخابات و حکمرانی انتخاباتی باهوش مصنوعی بحث شد.

گفتنی است؛ گزارش تفصیلی سلسله نشست‌های علمی هوش مصنوعی و حقوق اساسی توسط پژوهشکده شورای نگهبان منتشر خواهد شد و در اختیار علاقه‌مندان این حوزه قرار خواهد گرفت./ فارس