مذاکره ایران و آمریکا، چالش در شکل و محتوا

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ ماه گذشته دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا پیامی به آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله العالی)، رهبر عالی ایران ارسال و در آن اعلام کرد، «ایران دو ماه فرصت دارد تا بر سر توافق هسته‌ای با آمریکا مذاکره کند و در صورت شکست توافق، خطر اقدام نظامی علیه تأسیسات هسته‌ای غیرنظامی ایران به‌شدت افزایش می‌یابد».

ترامپ پیامش را با اظهاراتی در جمع خبرنگاران مطرح کرد و گفت: اگر آنها به توافق دست نیابند، بمباران مشابه دیگری رخ خواهد داد و ایران هرگز نمی‌تواند سلاح هسته‌ای داشته باشد.

رئیس‌جمهور ایران درباره واکنش تهران به پیام ترامپ گفت، «گرچه مذاکره مستقیم را رد کرده‌ایم، اما راه برای مذاکره غیرمستقیم باز است»

همه این موارد در حالی رخ می دهد که ایران پیش از اظهارات ترامپ آمادگی اش را برای مذاکره جدید بر سر پرونده هسته ای با آمریکا اعلام کرده بود. این موضوع همان زمان که مسعود پزشکیان به عنوان رئیس جمهور جدید ایران انتخاب شد، مطرح شده بود. با وجود این، امیدواری ها چهارم فوریه، زمانی که ترامپ یادداشت اجرایی ریاست جمهوری را برای اعمال تحریم های فشار حداکثری علیه ایران امضا کرد، از بین رفت.

این سیاست، رئیس جمهور ایران را بر آن داشت موضع خود درباره مذاکره با آمریکا را تغییر دهد و اعلام کند، «ایران تسلیم فشارهای خارجی نخواهد شد». پزشکیان در پاسخ به تهدیدهای آمریکایی ها گفت، «زبان تهدید و زور مطلقاً قابل قبول نیست. اینکه فردی بیاید و بگوید این کار را بکنید، آن کار را نکنید یا من برای مذاکره با شما نمی آیم، قابل قبول نیست. پس هر کاری می خواهی بکن.»

ایران مذاکره با آمریکا را «تا زمانی که رویکردش تغییر نکند» رد کرده بود. رئیس‌جمهور ایران درباره واکنش تهران به پیام ترامپ گفت، «گرچه مذاکره مستقیم را رد کرده‌ایم، اما راه برای مذاکره غیرمستقیم باز است».

اما ترامپ با اعلام اینکه ایالات متحده و ایران برای مذاکرات مستقیم که در تقریباً بالاترین سطح برگزار خواهد شد، اقدام می کنند؛ همگان را شگفت زده کرد. گزارش های اخیر حاکی از آن است استیو ویتکاف، فرستاده ترامپ هدایت هیئت آمریکایی را برعهده دارد و سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران ریاست هیئت ایرانی را برعهده خواهد داشت.

گرچه ایران تأیید کرد، مذاکرات با آمریکا انجام می شود، اما مستقیم بودنش را رد کرد. مقام های ایرانی گفتند، با همتایان آمریکایی شان در عمان برای مذاکرات غیرمستقیم دیدار خواهند کرد. مذاکره کنندگان آمریکایی و ایرانی در اتاق های جداگانه با یکدیگر دیدار و دیپلمات های عمانی پیام هایی را میان دو طرف رد و بدل خواهند کرد.

به گفته تهران، هرگونه مذاکره بعدی مشروط به موفقیت مذاکرات غیرمستقیم خواهد بود. با وجود این، عراقچی تأکید می کند گفت وگوهای غیرمستقیم در حال حاضر گزینه مطلوب است و قصد ندارند آن را به گفت وگوی مستقیم تغییر دهند.

تمایل نداشتن ایران به مذاکره مستقیم از دو دلیل ناشی می شود:

نخست، اینکه رئیس جمهور ایران از تسلیم شدن در برابر فشارهای خارجی و مذاکره زیر تهدید خودداری می کند.

دوم، بی اعتمادی ایران به آمریکا با توجه به سابقه منفی در مذاکرات گذشته که به خروج غیرقانونی ایالات متحده از توافق هسته ای منجر شد. رهبر عالی ایران گفت: با دولتی مانند آمریکا نباید مذاکره کرد، مذاکره با آن عاقلانه، هوشمندانه و شرافتمندانه نیست.

ایشان مجدد فرمودند، «همین رئیس‌جمهور آمریکا توافق هسته‌ای امضا شده قبلی را پاره کرد، پس وقتی می‌دانیم آمریکا به تعهداتش عمل نمی‌کند، چگونه می‌توانیم با آمریکا مذاکره کنیم»؟

مذاکرات ایران و آمریکا در شکل و محتوا چالش دارد و دشوارتر از گذشته است، زیرا ایران مایل است در ازای رفع تحریم ها و باز کردن درها برای ازسرگیری روابط با غرب، درباره محدودیت های قابل راستی آزمایی برنامه هسته ای خود مذاکره کند. علاوه بر این، تهران تأیید کرده است، برنامه تسلیحات هسته ای ندارد، ادعایی که با آخرین اطلاعات ایالات متحده مطابقت دارد.

ارزیابی اطلاعات ملی ایالات متحده در سال 2025 که به تازگی منتشر شد، فاش کرد، تهران «سلاح هسته‌ای نمی‌سازد» و رهبر عالی ایران برنامه تسلیحات هسته‌ای را که سال 2003 به حالت تعلیق درآمده بود، بار دیگر مجوز نداده است.

رهبر عالی ایران گفت: با دولتی مانند آمریکا نباید مذاکره کرد، مذاکره با آن عاقلانه، هوشمندانه و شرافتمندانه نیست

ایران به‌عنوان یکی از امضاکنندگان معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، حق مسلم برای برنامه انرژی هسته‌ای غیرنظامی صلح‌آمیز دارد و تهران از این حق چشم‌پوشی نخواهد کرد، اما چالش هایی وجود دارد. مایک والتز، مشاور امنیت ملی آمریکا به تازگی تصریح کرد، موضع آمریکا این است ایران باید برنامه هسته‌ای غیرنظامی خود را از بین ببرد و گفت، «ایالات متحده خواستار برچیدن کامل برنامه هسته‌ای است، در غیر این صورت عواقبی خواهد داشت».

مانع دیگر که والتز عنوان کرد، اینکه ایران برنامه موشکی راهبردی خود را که بخشی جدایی ناپذیر از راهبرد دفاعی آن است، کنار بگذارد. بعید است ایران بپذیرد مذاکرات شامل توان موشکی این کشور شود.

شکی نیست آغاز مذاکرات آمریکا و ایران اتفاق مثبت و بزرگی است. گرچه تمرکز رسانه ها بر مستقیم یا غیرمستقیم بودن مذاکرات است، ولی آنچه شانس موفقیت را تعیین می کند شکل آن نیست، بلکه دامنه آن است. اگر مذاکرات بر محدودیت‌های قابل راستی‌آزمایی برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز و غیرنظامی ایران متمرکز بماند، موفقیت‌آمیز خواهد بود. با وجود این، اگر این توافق شامل برچیدن برنامه هسته ای غیرنظامی قانونی ایران شود، مذاکرات احتمالاً قبل از شروع پایان می یابد.