آبیاری نوین کشاورزی، راهگشای معضل فرونشست

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ با ورود به ماه‌های گرم سال، کاهش چشمگیر منابع آبی ذخیره‌شده پشت سدها کشور را در معرض تنش‌های چندوجهی قرار می‌دهد؛ از افت فشار و قطعی آب در مناطق پرجمعیت تا بحرانی‌شدن الگوی کشت در استان‌های کشاورزی‌محور. حتی در بخش انرژی، احتمال کاهش توان خروجی سدهای برق‌آبی وجود دارد که می‌تواند به افت ولتاژ یا خاموشی‌های مقطعی منجر شود.

توسعه بی‌رویه کشاورزی در مناطق کم‌آب، انتقال‌های بین‌حوضه‌ای پرهزینه، بهره‌برداری بی‌قاعده از آبخوان‌ها و سرمایه‌گذاری نکردن در بازچرخانی آب، همگی پازل این بحران را تکمیل کرده‌اند. امروز دیگر زمان سیاست‌گذاری‌های مقطعی گذشته است؛ ایران نیازمند بازمهندسی کامل ساختار حکمرانی آب با محوریت بهره‌وری، شفافیت، تاب‌آوری اقلیمی و مشارکت واقعی جوامع محلی است.

برای جلوگیری از فرونشست زمین باید به دنبال راهکارهای اساسی و علمی بود، ضمن اینکه مسئولان در دهه های گذشته باید فکری برای جلوگیری از فرونشست زمین فکر می کردند

عبدالمجید شیخی، کارشناس منابع طبیعی درباره راه های فرونشست زمین به تصمیمات و سیاست های حوزه آب و کشاورزی پرداخت و به «راهبرد معاصر» گفت: در موضوعات مرتبط با فرونشست زمین متأسفانه نخستین گزینه ای که به ذهن مسئولان اقتصادی می رسد، تعطیلی بخش کشاورزی به دلیل مصرف آب و منابع زیرزمینی است؛ در صورتی که با ارائه راهکارهای غلط فرونشست زمین کاهش نمی یابد و کشاورزی دچار تحول نمی شود، بلکه امنیت غذایی کشور تحت تأثیر قرار می گیرد.

وی افزود: برای جلوگیری از فرونشست زمین باید به دنبال راهکارهای اساسی و علمی بود، ضمن اینکه مسئولان در دهه های گذشته باید فکری برای جلوگیری از فرونشست زمین فکر می کردند تا امروز چنین چالشی به وجود نمی آمد.

کارشناس منابع طبیعی عنوان کرد: از زمان فعالیت جهاد سازندگی انتقادهایی مطرح بود که چرا منابع مالی صرف احداث سدهای مخزنی برای ذخیره سازی آب رو سطحی می شود، در حالی که نسبت اعتبارات طرح های آبخیزداری و آبخوان داری یک هفتادم اعتبارات مهار آب به وسیله سدهای مخزنی بود.

شیخی گفت: مسئولان به توصیه های کارشناسان توجه نکردند و نسبت به مشکلات فرارو غافل بودند، غرب زده ها در بدنه کارشناسی و هیئت دولت های گذشته نفوذ داشتند و مانع اجرای سیاست هایی شدند که به بهینه سازی مصرف آب در بخش کشاورزی، صنعتی، شرب شهری و روستایی، تولید و مهار آب می پرداخت. نتیجه بی تفاوتی ها امروز خود را در قالب پدیده فرونشست زمین نشان داده است.

وی معتقد است: طرح های آبخیزداری و آبخوان داری که به مهار آب های سیلابی منجر می شود و رطوبت خاک را افزایش می دهد، در کنار کشت فراگیر درخت در مناطق شیب دار به کاهش درجه حرارت زمین و افزایش رطوبت آب و جذب بیشتر باران منجر می شود؛ اما دولت های گذشته مانع اجرای این طرح ها شدند و امروز معضلاتی همچون کاهش منابع آبی، برداشت های بیشمار آب از زیر زمین و فرونشست را شاهدیم.

کارشناس منابع طبیعی تأکید کرد: خشکسالی های اخیر فقط درایران رخ نداده است، بلکه سال گذشته اروپا نیز دچار خشکسالی شد، بنابراین خشکسالی چالش فراگیری در نیمکره شمالی است، اما از دو سه دهه گذشته به ویژه در منطقه غرب آسیا خشکسالی نسبت به قبل گسترده شده است. این خشکسالی ها ویژگی هایی دارند؛ ازجمله اینکه باران نمی بارد و در هنگام بارش به سیلاب تبدیل می شود که خسارت های بیشماری مانند فرسایش خاک، تخریب زیرساخت هایی مانند مکان های مسکونی، تجاری و راه ها را رقم می زند.

خشکسالی چالش فراگیری در نیمکره شمالی است، اما از دو سه دهه گذشته به ویژه در منطقه غرب آسیا خشکسالی نسبت به قبل گسترده شده است

شیخی افزود: طرح های آبخوان داری راهکار جلوگیری از وقوع سیلاب ها و ذخیره سازی آب در لایه های زیرین زمین است. طرح های آبخوان داری جهاد سازندگی در برخی استان ها ثابت کرده است، آب هایی که تا 100 متری زیر زمین فرو رفته بودند، به سه متری سطح زمین رسیدند و به جنگل هایی از درختان اکالیپتوس تبدیل شدند؛ ضمن اینکه به دلیل ذخیره سازی زیر سطحی و مهار آب در طرح آبخوان داری، شاهد هدررفت آب نیستیم و تابستان کم آبی به وجود نمی آید، بلکه می توان مازاد آب را به مناطق کم بارش اختصاص داد.

کارشناس منابع طبیعی یادآور شد: ترک فعل دهه های گذشته حتی بیش از یک قرن گذشته در ایران زمینه های گسترش فرونشست را افزایش داده است. با وجود این، برای جلوگیری از روند کنونی و تأمین آب مورد نیاز بخش کشاورزی باید به سراع بهینه سازی مصرف آب کشاورزی با راهکار آبیاری به روش های نوین  رفت.

وی افزود: باید زمین های کوچک را ولو به صورت مجازی یکپارجه کرد تا به تجهیزات آبیاری مجهز شوند و خریداری آنها به صرفه باشد. باید مانع از خرد شدن زمین ها میان وراث شد؛ یعنی قانون نباید اجازه دهد زمینی تفکیک شود. در صورت تصویب این قانون و اجرای آن با نظارت مروجین و متولیان بخش های ذی ربط و هم زمان کنتور گذاشتن روی چاه های آب بخش کشاورزی تا آب به صورت غرقابی رهاسازی نشود، می توان با پیاده سازی الگوی کشت درست گام بلندی برای جلوگیری از فرونشست زمین و تأمین آب بخش کشاورزی و امنیت غذایی کشور برداشت.