چرا رژیم صهیونیستی الحاق کرانه باختری را به تعویق انداخت؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ طبق اعلام قبلی بنیامین نتانیاهو قرار بود روز اول ژوئیه (۱۱تیر) الحاق بخش­ هایی از کرانه باختری مطابق پروژه معامله قرن به رژیم صهیونیستی صورت بگیرد. براساس ایده به اصطلاح صلح دولت ترامپ، صهیونیست­ ها مجوز این را داشتند تا ۳۰ درصد از اراضی کرانه باختری و دره رود اردن را تحت سیطره خود بگیرند. اگرچه به رغم گذشت نزدیک به پنج ماه از رونمایی پروژه معامله قرن، مشخص نیست این ۳۰ درصد چه بخش­ هایی را شامل خواهد شد اما این برنامه به رژیم صهیونیستی فرصت می­ داد تا شهرک های یهودی­ نشین کرانه باختری را به خود منظم کند. در صورت اجرای این طرح فلسطینی­ های ساکن این منطقه از زمین ­های مهم کشاورزی و منابع آبی به ویژه در منطقه دره اردن محروم خواهند شد. ضمن آنکه این نقشه پایانی بر راه حل دو کشوری نیز است.

اما برخلاف فرافکنی ­ها و تاکید شخص نتانیاهو بر اجرای الحاق کرانه باختری در تاریخ اول ژوئیه، وی یک روز قبل از این موعد و پس از دیدار با دیوید فریدمن، سفیر آمریکا در فلسطین اشغالی و آوی برکویتز، نماینده ویژه آمریکا در امور صلح خاورمیانه رسما اعلام کرد: «ما این روزها روی بحث الحاق کار می­ کنیم و در روزهای آینده نیز این روند ادامه خواهد داشت.»

این سخنان در کنار اظهارات بنی گانتز، وزیر جنگ و نخست­ وزیر آتی رژیم صهیونیستی، که گفته بود در حالی که اسرائیل با بحران ویروس کرونا مواجه است تاریخ یکم ژوئیه «مقدس» و «فوری» نیست، نشان داد که فعلا مقامات این رژیم تصمیمی برای اجرای الحاق کرانه باختری ندارند.

اما چه عواملی باعث شدند تا نتانیاهو از موضع خود عقب­نشینی کند؛ در حالی که برنامه الحاق کرانه باختری مهمترین شعار وی در سه انتخابات یک سال اخیر بود؟

پاسخ به این پرسش در پنج سطح قابل ارزیابی است: اختلافات داخلی رژیم صهیونیستی، موضع دولت ترامپ، واکنش­ های کشورهای اروپایی، جهان عرب و گروه­ های فلسطینی.

اختلافات داخلی در رژیم صهیونیستی

طرح الحاق از همان روزهای نخست با مخالفانی در داخل این رژیم روبرو شد. علت این مساله هم صرفا در نگرانی­ های امنیتی که می­ توانست ماهیت اسرائیل را تهدید کند، خلاصه می ­شد. در اوایل ماه آوریل بیش از ۲۰۰ ژنرال بازنشسته اسرائیلی در نام ه­ای خطاب به نتانیاهو تاکید کردند در بحث الحاق موضوع معاهده صلح با اردن، خطر ناآرامی­ ها در کرانه باختری، مساله همکاری ­های امنیتی با تشکیلات خودگردان و حتی سقوط این سازمان را مدنظر قرار دهد.

همچنین گانتز نیز زمانی که وارد مصالحه با نتانیاهو شد تا دولت وحدت ملی را تشکیل دهد، الحاق کرانه باختری را منوط به کسب تاییدیه کابینه و توجه ویژه به معاهدات صلح اسرائیل با کشورهای عربی کرد.

بنابراین نتانیاهو پیش از هر کاری مجبور بود اجماع داخلی کابینه را برای انجام این طرح به دست آورد که این مساله هم به ارائه توجیهات قانع کننده در خصوص آثار امنیتی الحاق بستگی داشت. اما شواهد از جمله موضع ­گیری ­های گروه ­های فلسطینی و تجمع­ های اعتراضی آنها در کرانه باختری و نوار غزه نشان می ­داد این اقدام، رژیم صهیونیستی را با بحران امنیتی روبرو خواهد ساخت که با توجه به پیچیدگی­ های خاورمیانه پیش­ بینی نحوه پایان گرفتن این بحران بسیار سخت است.

در همین راستا آویگدور لیبرمن، رهبر حزب «اسرائیل خانه ما» و رقیب سیاسی نتانیاهو پیش از اعلام رسمی عقب­نشینی نخست­ وزیر از اجرای این طرح خبر داد: «کابینه حتی برای گفتگو در مورد نتایج احتمالی الحاق جلسه ­ای نداشته­اند و مقامات امنیتی ذی­ربط از جمله رئیس ستاد ارتش، فرمانده لشکر کرانه باختری و رئیس آژانس امنیت داخلی (شین­بت) در این خصوص وارد گفتگو نشده ­اند.»

این سخنان نشان می­ داد اختلافات میان مقامات ارشد دولت رژیم صهیونیستی به اندازه ­ای است که نتانیاهو حتی فرصت تشکیل جلسه با حضور تمام اعضای کابینه و دعوت از مقامات امنیتی را پیدا نکرده است.

موضع دولت ترامپ

از این رو در شرایطی که گانتز تاکید می­ کرد با الحاق یکجانبه مخالف است، ترامپ نیز برای آن که از سوی گانتز متهم به در خطر انداختن سرنوشت رژیم صهیونیستی نشود، گفت نتانیاهو باید نظر مساعد وزیر جنگ را به دست آورد.

افزون براین  ۱۸۹ عضو مجلس نمایندگان آمریکا در نامه ­ای سرگشاده با ابراز نگرانی از برنامه دولت نتانیاهو تصریح کردند: «الحاق یکجانبه می­ تواند با دوستان اروپایی و سایر شرکای خود در سراسر جهان برای اسرائیل مشکلات جدی ایجاد کند. برای ما معلوم نیست چگونه چنین ریسکی جدی به منافع بلندمدت اسرائیل قوی و امن کمک کند.» بنابراین در کنار اختلافات داخلی، نخست وزیر اسرائیل با مانع جدیدی از سوی آمریکا روبرو شد.

واکنش منفی کشورهای اروپایی

اما در کنار دو متغیر مذکور، مخالفت کشورهای اروپایی که همواره از حامیان رژیم صهیونیستی بوده­ اند، موجب شد تا نتانیاهو در پیشبرد نقشه خود مردد شود. در همین راستا بوریس جانسون در مطلبی که در روزنامه یدیعوت آحارونوت نوشت، تصریح کرد اگرچه او «مدافع پرشور اسرائیل» است اما برنامه الحاق را «خلاف منافع بلند مدت اسرائیل» می­ داند. به زعم وی این کار به منزله نقض قوانین بین ­المللی است و در صورتی که اجرایی شود، انگلستان هیچ تغییری در خطوط مرزی ۱۹۶۷ به جز موارد توافق شده بین هر دو طرف را به رسمیت نمی ­شناسد.

ژان ایو لو دریان، وزیر امور خارجه فرانسه نیز در این باره عنوان کرد: «الحاق مناطق فلسطینی راهکارها را برای حل مناقشه زیر سوال می ­برد و این اقدام نمی­ تواند بدون عواقب باقی بماند.» پیش از این نیز هایکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان که چندی قبل به سرزمین­ های اشغالی سفر کرده بود، ضمن اعلام نارضایتی اروپا از این برنامه، آن را نقض آشکار حقوق بین‌الملل دانست که احتمال به سرانجام رسیدن راه حل دو دولتی را با مشکل مواجه می ­کرد.

همچنین اتحادیه اروپا با تاکید بر اینکه این طرح را هرگز به رسمیت نمی ­شناسد، هشدار داد اجرایی شدن آن ممکن است به تحریم رژیم صهیونیستی و به رسمیت شناختن کشور فلسطین از سوی بسیاری از کشورهای اروپایی منجر شود.

با توجه به اینکه اروپا بزرگترین شریک تجاری رژیم صهیونیستی است، مخالفت کشورهای اروپایی برای شخص نتانیاهو اهمیت ویژه­ ای دارد. این در حالی است که ماه گذشته اخباری نیز در خصوص تحریم چندجانبه این رژیم در صورت اجرای الحاق از سوی اتحادیه اروپا مطرح شده بود. لذا نتانیاهو با علم به آنکه مخالفت اروپا می ­تواند اثراتی فراتر از سطح مرودات دوجانبه داشته باشد، مجبور است برای پیشبرد طرح خود همراهی اروپایی­ ها را نیز به دست آورد. زیرا بی ­اعتنایی به نظرات آنها ممکن است در گام نخست برنامه ۲۰۲۰ اتحادیه اروپا برای همکاری علمی با جامعه دانشگاهی اسرائیل را تحت تاثیر قرار دهد، طرحی که ارزش سرمایه­ گذاری آن صدها میلیون یورو تخمین زده شده است.

مخالفت کشورهای عربی

مهمترین ابراز مخالفت ­ها در خصوص برنامه الحاق از سوی اردن صورت گرفته است. در این رابطه ملک عبدالله، پادشاه اردن در گفتگو با روزنامه « دیراشپیگل» تأکید کرد اگر رژیم صهیونیستی، بخش‌هایی از کرانه باختری را الحاق کند، باعث درگیری بزرگی با پادشاهی اردن هاشمی و بازنگری در معاهده صلح ۱۹۹۴ خواهد شد.

این شدیدترین هشدار ملک عبدالله به صهیونیست ­ها بود، هرچند که هنوز مشخص نیست این «درگیری» چه می­ تواند باشد، اما ناآرامی ­ها در خاورمیانه همیشه فرصتی برای بروز افراط­ گرایی است که شاید پایانی نداشته باشد.

در همین خصوص ایمن الصفدی، وزیر خارجه اردن در ماه ژوئن برای کسب حمایت بین ­المللی از فعالیت ­های کشورش در جهت متوقف کردن برنامه الحاق وارد گفتگو با مقامات مختلف منطقه ­ای و بین­ المللی شد. وی در اواسط ماه ژوئن در اقدامی غیرمنتظره به رام ­الله سفر کرد. همچنین با وزرای خارجه آلمان، اتریش، مصر، ایرلند و فنلاند در تماسی تلفنی به گفتگو پرداخت.

از دید اردنی ­ها نقشه الحاق موجب تهدید وجودی این پادشاهی خواهد شد. در حال حاضر ۲ میلیون نفر از جمعیت این کشور ۱۰ میلیونی را آوارگان فلسطینی تشکیل می­ دهند، و در صورتی که مقامات اردن تن به سازش با نتانیاهو بدهند به طور حتم با واکنش اعتراضی فلسطینی ها و دیگر شهروندان مخالف اردنی روبرو خواهند شد. ضمن آنکه دولت اردن همزمان باید نارضایتی­ های اقتصادی موجود را نیز مدیریت کند.

این در حالی است که اردن و پادشاهی هاشمی برای رژیم صهیونیستی اهمیت حیاتی دارد. در محیط ناآرام خاورمیانه، معاهده صلح ۱۹۹۴ با اردن، اسرائیل را از بابت مرزهای شرقی خود مطئمن ساخت و در این سال ها اردن همچون واسطه ­ای در برابر بروز خطرات علیه این رژیم عمل کرده است. به همین دلیل یکی از شروط گانتز برای اجرای الحاق کرانه باختری، تضمین بقای معاهدات صلح با کشورهای عربی از جمله اردن و مصر بود که این مساله در نگاه نتانیاهو نیز اهمیت دارد.

با این حال تلاش ­های اردن جهت خنثی­ کردن ایده توسعه طلبانه نتانیاهو ممکن است اثرات اندکی داشته باشد اما فشار از طرف یک کشور عربی بانفوذ دیگر می ­تواند تاثیر بیشتری بر تصمیم وی بگذارد.

در همین راستا در اقدامی غیرمعمول یوسف العتیبه، سفیر امارات متحده عربی در ایالات متحده، مقاله ­ای به زبان عبری در روزنامه یدیعوت آحارونوت نوشت که در آن برنامه الحاق را «توقیف غیرقانونی» دانست. او همچنین به صهیونیست ­ها اولتیماتوم داد که بین انضمام کرانه باختری و عادی سازی روابط یک حق انتخاب دارند.

محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی نیز در توئیتی بر حمایت کشورش از اردن تاکید کرد. وی در صفحه توئیتر خود نوشت: «به برادرم ملک عبدالله دوم در گفتگوی تلفنی تاکید کردم دولت امارات به طور کامل با اردن هماهنگی دارد و قاطعانه اقدام اشغالگران اسرائیل برای الحاق غیر قانونی کرانه باختری را رد می­ کند، ما اقدامات سیاسی لازم در چارچوب مخالفت غربی با این پروژه غیر قانونی را انجام می ­دهیم.»

موضع اخیر اعلام شده از سوی محمد بن زاید بی سابقه بود؛ زیرا این کشور اتحاد پنهان امارات و رژیم صهیونیستی را در ۲۵ سال گذشته هدایت و به طور کلی از اظهار نظر علنی در خصوص نزاع فلسطینی-اسرائیلی اجتناب کرده است. در همین راستا باراک رافید خبرنگار سیاسی شبکه ۱۳ تلویزیون رژیم صهیونیستی با اشاره به حمایت ­های مالی امارات از دولت عبدالفتاح السیسی تحلیل کرد: «مواضع اخیر امارات در خصوص الحاق کرانه باختری بر رویکرد مصر نیز تاثیر خواهد داشت که تا این لحظه تنها مخالفت لفظی ابراز نکرده و اقدام جدی در این خصوص انجام نداده است.»

بنابراین نتانیاهو باید بین توقف طرح توسعه طلبی ارضی و از بین بردن تلاش­ های رژیم صهیونیستی در جهت عادی­ سازی روابط که یک موضوع استراتژیک برای این رژیم به شمار می ­رود، دست به انتخاب می ­زند.

عکس­ العمل گروه­ های فلسطینی

با نزدیک شدن به تاریخ وعده شده برای جدا کردن بخشی از کرانه باختری، جنبش حما تاکید کرد در صورتی که برنامه الحاق اجرایی شود علیه رژیم صهیونیستی اعلام جنگ خواهد کرد. در همین حال مردم نوار غزه نیز در حمایت از موضع حماس روز ۱۰ تیر، دست به تظاهرات زدند. این در حالی است که چند روز قبل روزنامه معاریو در مطبی نوشت سازمان اطلاعات داخلی اسرائیل (شاباک) تاکید دارد اجرای یکجانبه الحاق می ­تواند به درگیری شدید و انتفاضه سوم منجر شود. ارتش رژیم صهیونیستی نیز احتمالات مطرح شده از سوی شاباک را تایید و پیش ­بینی کرد این مساله ممکن است باعث شود جهاد اسلامی و جنبش حماس عکس ­المعل شدیدی نشان دهند.

بهره سخن

براین اساس بنیامین نتانیاهو با توجه به مخالفت­ های داخلی در کابینه، مشروط شدن حمایت ترامپ از برنامه الحاق، نگرانی نسبت به واکنش اروپا، جهان عرب و گروه­ های فلسطینی مجبور شد تا دست از تحقق وعده خود بردارد. این در حالی است که صهیونیست­ های تندرو با برگزاری تجمعات اعتراضی از وی خواستند تا به شعار انتخاباتی خود جامعه عمل بپوشاند.

اما نخست­ وزیر رژیم صهیونیستی می­ داند الحاق کرانه باختری حتی اگر در گام نخست شامل شهرک­ های یهودی­ نشین این منطقه باشد، آینده سیاسی وی و البته این رژیم را با خطر جدی روبرو خواهد کرد. در این میان قدرت نظامی حماس و واکنش اعتراضی مردم نوار غزه و کرانه باختری اولین حلقه تهدید امنیتی بقای رژیم صهیونیستی تلقی می ­شود. در نگاه فلسطینی­ ها کرانه باختری خط قرمز به شمار می­ رود چرا که از دست دادن حتی بخش اندکی از آن به معنای حذف تدریجی امکان سکونت تمام فلسطینی­ ها در آینده خواهد بود. از این رو در صورت اجرای این طرح، فلسطینی ­ها با این تصور که دیگر چیزی برای از دست دادن نخواهند داشت، واکنش بسیار شدیدی نشان می ­دهند. در نظر گرفتن امکان تحقق این سناریو از سوی نتانیاهو موجب شد تا وی دولت ترامپ در اجرای گام اول پروژه معامله قرن و توسعه طلبی ارضی ناکام بمانند.