واکاوی اعتراضات اقتصادی در اسرائیل و تاثیر آن بر آینده سیاسی نتانیاهو

به گزارش راهبرد معاصر؛ دولت رژیم صهیونیستی از روز جمعه گذشته و پس از افزایش آمار ابتلا به ویروس کرونا در میان ساکنین سرزمین های اشغالی، محدودیت های جدیدی را در خصوص ساعات کار فروشگاه ها، بازارها و سایر امکان عمومی اعلام کرد. این تصمیم پس از آن اتخاذ شد که دولت در اوایل ماه مه محدودیت فعالیت روزانه را برداشته بود. به دنبال این اقدام هزاران نفر در اعتراض به تصمیم دولت در تل آویو و بیت المقدس تجمع کردند. این اعتراض در واقع ابزار خشم عمومی به ناتوانی نتانیاهو در مدیریت بحران کرونا بود.

تظاهرکنندگان در خارج از محل اقامت نخست وزیر بنیامین نتانیاهو در بیت المقدس و در پارکی در تل آویو حضور یافتند. آنها با اشاره به اقدامات نادرست دولت در زمینه مقابله با کرونا که موجب افزایش مشکلات اقتصادی شده­ است، خواهان استعفای نتانیاهو شدند که در حال حاضر به سه فساد اقتصادی نیز متهم است. در واکنش به این تجمع، نیروهای پلیس با استفاده از اسپری فلفل و همچنین ماشین آب پاش تلاش کرد معترضان را متفرق کند. در همین راستا دست کم 15 تن دستگیر شدند. 

در ادامه این روند نتانیاهو اعلام کرد قصد دارد برای جبران مشکلات اقتصادی به تمام شهروندان اسرائیلی وجه نقد بپردازد. این اقدام از سوی برخی کارشناسان با انتقاد جدی روبر شد. آنها برنامه نتانیاهو را به پرداخت رشوه تشبیه کردند و گفتند اقتصاد بیش از پرداختی های این چنینی به کمک های هدفمند نیاز دارد. براساس نظرسنجی اندیشکده موسسه دموکراسی اسرائیل که در 12 ژوئیه (22تیر) منتشر شد، فقط 29.5 درصد از مردم از مدیریت نتانیاهو در زمینه کرونا حمایت کردند. این رقم در ابتدای آوریل (اوایل اردیبهشت) 57.5 درصد بود.

اسرائیل با جمعیت 9 میلیون نفری تاکنون 50 هزار مورد ابتلا و 400 مورد فوتی بر اثر ویروس کرونا داشته است. تصمیم بازگشت محدودیت­ها زمانی اتخاذ شد که تعداد مبتلایان به یکباره تا 2 هزار نفر افزایش یافت. در نتیجه شیوع این بیماری بیکاری در رژیم صهیونیستی 20 درصد بیشتر شد و بسیاری از مشاغل آسیب دیدند.

در سایه تشدید نارضایتی ها از عملکرد کابینه نتانیاهو، آویگدور لیبرمن رهبر حزب اسرائیل خانه ما در سخنانی خطاب به سران حزب لیکود اعلام کرد: «اگر به جای نتانیاهو جانشینی برای وی تعیین کنید، متعهد می شوم ظرف یک هفته با همراهی شما کابینه ائتلافی دیگری ایجاد کنم.»

این اولین اظهار نظر مخالفان سیاسی نتانیاهو در فضای ملتهب سرزمین های اشغالی بود. در پی این سخنان، یائیر لاپید، رهبر مخالفان در کنست با اصرار بر استعفای نتانیاهو مدعی شد در صورت تحقق این امر در مدت 48 ساعت کابینه اضطراری بدون نیاز به تکرار انتخابات تشکیل خواهد داد.

براین اساس وضعیت سیاسی نتانیاهو را می توان با توجه به بحران شیوع کرونا و آثار اقتصادی آن، درگیری در سه پرونده کیفری و ناتوانی در اجرای مهمترین وعده انتخاباتی اش یعنی الحاق کرانه باختری شکننده توصیف کرد؛ تا جایی که مخالفان سیاسی وی تلاش دارند با بهره برداری از این فضا زمینه حذف نتانیاهو را از قدرت فراهم سازند.

در همین اثنا کانال 7 اسرائیل با اشاره به تشدید اختلافات میان گانتز و نتانیاهو بر سر نحوه تقسیم بودجه، خبر داد سران حزب آبی-سفید به گانتز هشدار دادند که نتانیاهو احتمالا قصد تکرار انتخابات در نوامبر سال جاری را دارد. این خبر اگرچه صرفا در حد گمانه زنی سیاسی است اما مرور سلسله اتفاقاتی که در ماه های اخیر رخ داده نشان می­دهد، ممکن است نتانیاهو تصمیم به این اقدام بگیرد.

الف) وجود اختلافات مبنایی میان نتانیاهو  و گانتز

در حال حاضر نتانیاهو با گانتز بر سر نحوه بودجه بندی اختلافات عمیقی دارد. گانتز مایل است بودجه دو سالانه بسته شود و نتانیاهو کاملا مخالف این اقدام است. از سوی دیگر مخالفت گانتز با زمان بندی و شیوه برنامه الحاق کرانه باختری از جمله عوامل مهم در عقب افتادن اجرای این پروژه بود.

گانتز تاکید داشت در زمان کنونی آنچه اهمیت دارد مدیریت بحران کرونا و آثار اقتصادی آن است و از طرفی الحاق کرانه باختری باید به گونه ای صورت بگیرد که به قراردادهای صلح رژیم صهیونیستی با مصر و اردن خدشه ای وارد نسازد.

موضع گانتز در نهایت موجب شد تا دولت ترامپ هم اجرای پروژه مذکور را به «توافق سیاسی در کابینه» و جلب نظر گانتز منوط کند. از این رو نتانیاهو حمایت اصلی ترین و اثرگذارترین حامی خود در برنامه الحاق کرانه باختری که دولت آمریکا بود را از دست داد.

این در حالی است که الحاق کرانه باختری مهمترین شعار انتخاباتی نتانیاهو به شمار می رفت و اکنون هم جناح راست فشار زیادی به وی وارد می­کنند تا مانند یک «رهبر واقعی» عمل کند و بدون لحاظ کردن کمک بیرونی کرانه باختری را به خاک سرزمین اشغالی منضم سازد.  

بنابراین ادامه کار این کابینه که در شرایطی که در حیثیتی­ترین مساله مورد نظر نتانیاهو به بن بست رسیده، به نفع حیات سیاسی وی نیست. لذا او می تواند با اعلام انتخابات زودهنگام پارلمانی امید داشته باشد در فضای ناتوانی احزاب رقیب برای ائتلاف، مجدد کابینه ای تشکیل دهد که در آن نیاز تقسیم قدرت نباشد.

ب) فرار از پاسخگویی به اعتراضات مردمی

افزون براین نتانیاهو در مساله مدیریت اقتصادی و بهداشتی بحران کرونا زیر شدیدترین انتقادات قرار دارد. اگرچه برگزاری انتخابات در این شرایط از دید مخالفان می تواند هدر دادن سرمایه های مالی و به خطر انداختن سلامت شهروندان تلقی شود، اما راه فراری برای نتانیاهو است. زیرا وی می تواند این ناتوانی را به تاثیر منفی تقسیم قدرت در کابینه ارتباط دهد. همچنین درگیر شدن نتانیاهو در یک کارزار انتخاباتی می تواند مدتی برگزاری دادگاه های او را به تاخیر بیندازد.

ج) نزدیک شدن به روزهای پایانی دولت ترامپ

دلیل دیگری که می تواند نتانیاهو را مجاب به خاتمه کابینه ائتلافی کند، بسته شدن پنجره فرصت طلایی الحاق کرانه باختری است. هر روز که می گذرد زمان برای تحقق این رویای نتانیاهو کمتر می­شود. او وجود دولت ترامپ را فرصتی می داند که ممکن است «هرگز تکرار نشود» به ویژه آنکه جو بایدن اعلام کرده با این طرح مخالف است.

واقعیت آن است که نتانیاهو شخصا به یک اسرائیل قوی تر و با اقتدار­تر اعتقاد دارد که شامل کرانه باختری یا بخش­هایی از کرانه باختری است. در همین راستا پایگاه اصلی رای او یعنی احزاب راست گرا نیز چنین دیدگاهی دارند. لذا نتانیاهو مایل نیست در نتیجه مماشات با گانتز آینده سیاسی خود را به مخاطره بیندازد.

در این شرایط برگزاری انتخابات به معنای عدم امکان تحقق نخست وزیری گانتز که قرار بود یک سال دیگر از نتانیاهو تحویل بگیرد. بنابراین ممکن است گانتز برای حفظ قدرت حاضر شود با نتانیاهو همکاری کند و انتخابات جدیدی برگزار نشود. گانتز با لحاظ کردن نتایج سه انتخابات سال گذشته می داند، نمی تواند امید چندانی به تشکیل کابینه مجدد داشته باشد. به ویژه آنکه بخشی از پایگاه رای وی پس از قبول همکاری با نتانیاهو از دست رفت.

د) اطمینان از پیروزی مجدد در انتخابات

آخرین باری که نتانیاهو برای خاتمه دادن به اختلافات داخلی کابینه­اش به ویژه با شخص لیبرمن وزیر دفاع وقت، چنین تصمیمی گرفت، اواخر سال 2018 بود که نتیجه آن تکرار سه انتخابات در یکسال شد. برگزاری سه کارزار انتخاباتی نشان داد رقبای نتانیاهو به رغم ائتلاف سازی، توان تشکیل کابینه را ندارند و حتی حزب ائتلافی پیروز هم قادر هم نیست اختلافاتش را با دیگر احزاب کوچک حل کند و کابینه تشکیل دهد. لذا احتمال می رود نتانیاهو با امید به ناتوانی رقبای سیاسی، بر آن شود تا یکبار دیگر با برگزاری زودهنگام انتخابات فضا سیاسی موجود را به نفع خود مصادره کند.

بهره سخن

با توجه به مشکلاتی که نتانیاهو در زمینه حل بحران اقتصادی و پاسخ دادن به اعتراضات و همچنین تعیین تکلیف وعده الحاق کرانه باختری دارد، اختلافات سیاسی احزاب رقیب لیکود با یکدیگر و ناتوانی از اتخاذ رویکرد قدرتمند در برابر نخست وزیر کنونی رژیم صهیونیستی، تنها برگ برنده وی به شمار می رود.

در این شرایط نتانیاهو امیدوار است بتواند با یک اقدام موثر نظر اکثریت جامعه را به خود جلب کند. در این راستا نظر برخی کارشناسان که تاکید دارند مسائل مربوط به الحاق کرانه باختری اولویت ساکنین سرزمین های اشغالی نیست و آنها به ارتقا توان اقتصادی خود اهمیت بیشتری می دهند، نمی تواند چندان درست باشد. زیرا اکثر یهودیان اسرائیلی، کرانه باختری را بخشی از تاریخ و میراث یهودی و بخشی از تاریخ مذهبی آن می دانند. بررسی نتایج نظرسنجی موسسه موسسه دموکراسی اسرائیل نیز این مساله را اثبات می­کند. در این پژوهش 25 درصد اسرائیلی­ها مخالف اعمال قدرت حاکمیت بر «بخش­هایی» کرانه باختری هستند در حالی که 24 درصد با تسلط بر «تمام» آن مخالفت می­کنند. از سوی دیگر 14 درصد حامی اعمال حاکمیت بر شهرک­های یهودی نشین و 8 درصد موافق اعمال حاکمیت بر دره رود اردن هستند. مجموع این ها یعنی 46 درصد از مردم از برخی جنبه های اعمال حاکمیت حمایت می کنند.

ضمن آنکه تمام رای دهندگان احزاب راستگرا نیز موافق این اقدام هستند که با توجه به ائتلاف آنها با یکدیگر، همواره نقشی مهمی در تشکیل کابینه در بیش از یک دهه اخیر داشته اند. لذا اعتراضات به عملکرد اقتصادی نتانیاهو می تواند کاتالیزور اقدامات سیاسی وی در آینده نزدیک باشد.