چرا بغداد در پذیرش پیشنهاد ریاض برای صادرات انرژی تعلل می کند؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ سال 2016 چرخش بزرگی در سیاست های محور ریاض در قبال عراق پسا صدام، رخ داد. دولت های عربی منطقه، پس از آن که متحد قدیمی آن ها یعنی رژیم بعث در بغداد، سرنگون شد (2003)، شاهد بودند اکثریت سرکوب شده شیعه، که چندین دهه توسط صدام حسین و پیشینیان سوسیال-ناسیونالیستش منزوی شده بودند و تنها ایران از آن ها پشتیبانی می کرد، اداره امور در را بدست گرفته اند. هرچند پیش از تصویب قانون اساسی و سپردن رسمی پست نخست وزیری به شیعیان، ریاض با ابزار های سیاسی و دیپلماتیک (و نه جنگ) از گرایش ساختار سیاسی رسمی حکومت عراق پسا صدام به سوی ایران، جلوگیری می کرد، اما زمانی که این سناریوی نامطلوب واقع شد، سعودی ها رویکرد خود را مبتنی بر ثبات زدایی و حمایت از تروریست های وهابی قرار دادند تا در میانمدت، عراق را ناچار کنند که "به دامن کشورهای عربی بازگردد". این استراتژی تا سال 2016 ادامه یافت ولی با ظهور حشدالشعبی، همگان فهمیدند که شکست نظامی مقاومت در عراق، امکانپذیر نیست. از همین رو، محور ریاض، برای جدا کردن بغداد از محور مقاومت، چرخشی دیگر را رقم زد و به تحبیب شیعیان و دولت مرکزی عراق روی آورد.

در همین دوره کوتاه (2016 تا 2018) شاهد برداشته شدن گام های بلندی از سوی سعودی ها برای تحبیب مردم عراق بوده ایم که به عنوان مثال می توان از وعده ساخت یک ورزشگاه مدرن، وعده کمک نزدیک به 2 میلیارد دلاری در بازسازی عراق و بازگشایی گذرگاه های زمینی و هوایی با عراق نام برد. اما، گام دیگری که امروزه، بیش از همه توجه رسانه ها را به خود جلب کرده، وعده مقامات عربستان در خصوص ساخت یک نیروگاه (3 هزار مگاواتی) تولید برق است که عراق برای واردات برق آن، تنها نیاز است یک چهارم هزینه برق وارداتی از ایران را بپردازد. این پیشنهاد درست در زمانی مطرح شده که برق صادراتی از سوی ایران، به دلیل بدهی سنگین عراق و نیاز داخلی، دچار قطعی شده است. کنار هم چیدن قطعات پازل نشان می دهد که پیشنهاد عربستان، بیش از هر چیز، با انگیزه دور کردن عراق از محور مقاومت و ایران ارائه شده و تصمیمی برنامه ریزی شده نبوده است. حال باید پرسید که آیا عربستان توان عملی کردن وعده خود را دارد؟ این سوالی است که برای رسیدن به پاسخ آن، بایستی به اوضاع تولید، مصرف و تبادلات برق در سه کشور ایران، عربستان و عراق توجه نمود.

وضعیت تولید، مصرف و صادرات برق در ایران

عمده آمار موجود در این گزارش تحلیلی، بر مبنای فکت بوک CIA ارائه شده و اگر از منبع دیگر استفاده شده باشد، نام آن خواهد آمد. جمهوری اسلامی ایران، 265 میلیارد کیلو وات ساعت، برق تولید می کند و در عوض، 221 میلیارد کیلو وات ساعت، مصرف برق دارد. این یعنی جمهوری اسلامی ایران، در حدود 44 میلیارد کیلو وات ساعت، مازاد بر مصرف خود، برق تولید می کند. البته به علت توزیع نامتوازن، برق در برخی نواحی ایران به ویژه در خوزستان با قطعی مواجه می شود. با توجه به حجم قابل توجه مازاد برق تولیدی، ایران به یکی از صادرکنندگان الکتریسیته در منطقه تبدیل شده که از این بین، 1000 مگا وات ساعت، سهم عراق است. با این اوصاف، مشکل اصلی ایران در تکمیل شبکه توزیع برق خود خواهد بود و با کمبود تولید، مواجه نیست. به همین دلیل، ظرفیت جمهوری اسلامی ایران برای صادرات برق به عراق، به اندازه کافی وجود دارد.

وضعیت تولید، مصرف و واردات برق در عراق

عراق کشوری است که تولید برق آن، 84 و میزان مصرف آن، 66 میلیارد کیلو وات ساعت است. البته این آمار مربوط به چند ماه گذشته است که تاسیسات برق عراق، در نتیجه حملات تروریستی، آسیب ندیده بود. یک جمع و تفریق ساده نشان می دهد که عراق نباید با کمبود برق مواجه شود اما در عمل این کشور، از ایران، کویت، اردن و ترکیه برق وارد می کند. ریشه این مسئله احتمالا به عدم توزیع متناسب و همچنین، جهش در مصرف طی روزهای گرم سال قرار دارد. البته، با توجه به این که اکنون عراق با جمعیت رو به رشد جوان و شهرنشین روبرو ست و وارد دوره بازسازی شده، به احتمال قریب به یقین، این میزان از تولید برق، کفاف نیازهایش را نخواهد داد در نتیجه، نیازمندی آن به سرمایه گذاری برای تاسیس نیروگاه های تولید برق و همچنین واردات بیشتر را دو چندان می شود.

وضعیت تولید، مصرف و صادرات برق در عربستان

عربستان، با 318 میلیارد کیلو وات ساعت تولید برق و 293 میلیارد کیلو وات، مصرف، اندکی مازاد برق دارد. با این حال، این کشور همانطور که هرگز برق وارد نکرده، هیچگاه در ردیف صادر کنندگان هم قرار نگرفته است. علت این مسئله را باید در یک نکته مهم جویا شد: میزان تولید برق عربستان در فصل های گرم، کفاف مصرف بالا را نمی دهد. طبق گزارش وبگاه National امارات در سال 2011، سعودی ها، در فصل سرما، 50% تولید برق بلا استفاده داشتند و برنامه هایی برای صدور آن به اروپا چیدند (که البته هیچگاه عملی نشد).

 این به معنای آن است که در 2011، نزدیک به 50% برق عربستان در فصل های گرم سال که اوج مصرف است، صرف وسایل سرمایشی می شده. اما گزارش وبگاه QZ در سال 2017، حاکی از یک جهش بزرگ در مصرف برق عربستان برای سرمایش است. به گزارش این وبگاه، 70% برق عربستان برای کولرها مصرف می شود. در واقع، سرعت افزایش مصرف برق عربستان، چیزی نزدیک به "سرسام آور" است در حالی که سرعت افزایش تولید برق، چندان بالا نیست. البته طبق چشم انداز 2030، قرار است برنامه های گسترده ای برای تولید برق عربستان پیاده شود ولی مسلما اجرایی شدن آن ها زمانبر خواهد بود. به علاوه، پروژه هایی همچون نئوم، نیازمندی سعودی ها به برق را چندین برابر می کند.

در نتیجه، آمار منتشر شده از سایت Export.gov، وابسته به دولت امریکا که ادعا می کند عربستان باید سالیانه 5 هزار مگاوات برق بیشتر تولید کند، طی سال های آتی، با واقعیت ها منطبق نخواهد بود. به عبارت دیگر، با توجه به رشد جمعیت عربستان، افزایش شهر نشینی، گرمایش بیشتر هوا و گرایش بیشتر شهروندان این کشور به رفاه و از همه مهم تر، پروژه های کلان در چشم انداز 2030، نیازمندی به افزایش تولید برق، بسیار بیشتر از 5 هزار مگاوات در سال خواهد بود.

پیشنهاد عربستان برای صادرات برق ارزان به عراق

 مفاد پیشنهاد: به گزارش بلومبرگ، ریاض به بغداد پیشنهاد داده که یک نیروگاه تولید برق (شیوه تولید برق آن هنوز مشخص نیست که آیا هسته ای است یا فسیلی)، با ظرفیت تولید 3000 مگاوات، مختص عراق تاسیس می کند. برق صادراتی از این نیروگاه نیز، با قیمت یک چهارم برق صادراتی از ایران فروخته می شود. طبق گفته المدرسی، سخنگوی وزارت نیروی عراق، سعودی ها گفته اند که می توانند یک ساله این نیروگاه را بسازند.

توان عربستان در عملی کردن وعده خود: در این که عربستان بتواند وعده خود (ساخت یک نیروگاه 3000 مگاواتی در عرض یک سال) را عملی کند، اما و اگر هایی وجود دارد. اگر عربستان بخواهد نیروگاه هسته ای بنا کند، باید دانست که به طور میانگین، برای ساخت یک رآکتور هسته ای، 60 ماه زمان نیاز است! به علاوه، 80% رآکتورهای ساخته شده در جهان، پس از گذشت نزدیک به 10 سال ساخته شده اند. 

اصولا در چشم اندازهای رسمی خود سعودی ها، بحث تولید برق از رآکتور هسته ای، در خوش بینانه ترین حالت، پیش از 2021 دست نیافتنی است. اگر هم ریاض قصد داشته باشد نیروگاه فسیلی تولید برق بسازد، باید دانست اولا این امر به احتمال قریب به یقین، بیش از یک سال زمان خواهد برد، ثانیا هزینه آن نزدیک به 3 میلیارد دلار می شود. با توجه به این که رشد مصرف برق در عربستان سالی نزدیک به 10% است (طبق گزارش شورای آتلانتیک)، و با عنایت به این نکته که این آمار قطعا در آینده بیشتر خواهد بود، عربستان اگر بتواند از کمبود برق در فصل گرما برهد، یک مدیریت موفق را به نمایش گذاشته، چه رسد به این که بخواهد برق عراق را هم تامین کند. باید خاطر نشان ساخت که اکنون برنامه معمول سعودی ها، مبتنی بر افزایش تولید برق به اندازه 5 هزار مگاوات در سال است.

حال سوال اینجاست، آیا سعودی ها می خواهند از روی افزایش ظرفیت تولید سالانه خود (5 هزار مگاوات) به عراق بذل و بخشش کنند یا می خواهند بر آن، 3 هزار مگاوات بیفزایند؟ اگر گزینه دوم مد نظر باشد یعنی ظرفیت تولید برق عربستان در یک سال، تقریبا دو برابر میزان پیش بینی شده افزایش می یابد که هزینه ای سرسام آور در بر خواهد داشت.

علت تعلل عراقی ها در پذیرش پیشنهاد سعودی ها

پس از سفر بی نتیجه قاسم الفهداوی به ایران، بحث پذیرش پیشنهاد سعودی ها داغ شد. حیدرالعبادی شخصا به فهداوی دستور داد که به عربستان رفته و مذاکره را آغاز کند. هرچند هرگز مشخص نشد چرا، ولی فهداوی هرگز به ریاض سفر نکرد. کردستان 24 به نقل از منابع آگاه مدعی شد که تحت فشار ایران این سفر انجام نشده ولی رسانه های عراقی دیگر، علت عدم سفر فهداوی را "ویزای یک روزه" سعودی ها به هیئت عراقی عنوان کردند. در هر صورت، فهداوی به دستور العبادی برکنار شد. با گذشت زمان کوتاهی، پایگاه خبری المعلومه گزارش داد که به دلیل مطالبات سیاسی بسیار زیاد سعودی ها، پیشنهاد آن ها پذیرفته نشده است. در واقع، اگر این گزارش صحت داشته باشد، سعودی ها برق ارزان به عراق را در عوض اقدامات سیاسی گران (که یقینا شامل ضدیت با محور مقاومت می شود) می فروشند.

در کنار زیاده طلبی سیاسی احتمالی سعودی ها، یکی دیگر از عواملی که باعث تعلل پذیرش پیشنهاد آن ها از سوی بغداد شده، احتمالا عدم اطمینان به توان ریاض در عملی کردن وعده خود بوده است.

و بالاخره این که، 3000 مگاوات برق اضافه، هرچند در آینده نزدیک می تواند نیاز عراق را برطرف سازد، ولی در میانمدت جوابگو نخواهد بود. در واقع، عراق با 1000 مگاواتی که از ایران می گرفت و اکنون قطع شد، همواره قطعی برق داشت؛ اکنون 3000 مگاوات در بهترین حالت، تنها اندکی از نیازهای فعلی عراق فراتر خواهد رفت. اگر مسئولین بغداد دور اندیش باشند، متوجه می شوند که نمی توانند به راحتی از برق ایران بی نیاز شوند. در نتیجه نباید انتخابی کنند که باعث رنجش تهران شود زیرا جمهوری اسلامی ایران، مازاد تولید قابل توجهی دارد در حالیکه عربستان احتمالا در آینده ای نه چندان دور، با کمبود برق مواجه خواهد شد.