ادامه یکجانبه‌گرایی آمریکا؛ اختلاف با سایر کشورها بر سر مکانیزم ماشه

به گزارش راهبرد معاصر؛ روز ۲۴ مرداد در جلسه شورای امنیت سازمان ملل متحد، اعضای دائم و غیردائم سازمان ملل در خصوص قطعنامه پیشنهادی آمریکا در مورد تمدید تحریم تسلیحاتی ایران رای گیری کردند. قطعنامه پیشنهادی آمریکا نسخه تعدیل شده قطعنامه قبلی این کشور بود. هر چند که این قطعنامه از بعد ظاهری و محتوایی با تغییرات عمده ای همراه شده بود، اما هدف آن مشابه قطعنامه قبلی آمریکا بود.

شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید نامحدود تحریم تسلیحاتی ایران را به صورت مجازی به رأی گذاشت و این قطعنامه در نهایت با کسب ۱۱ رأی ممتنع، ۲ رأی موافق و ۲ رأی مخالف از تصویب در شورای امنیت بازماند. نکته عجیب اینکه تنها کشوری که به جز آمریکا به این قطعنامه رای مثبت داد، جمهوری دومینیکن بود و هیچ کشور دیگری حاضر نشد با آمریکا و طرحش موافقت کند.

در پی شکست قطعنامه ضد ایرانی آمریکا در شورای امنیت سازمان ملل، دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا، در کنفرانسی خبری اعلام کرد در روزهای آینده در سازمان ملل برای فعال کردن مکانیسم ماشه به منظور بازگشت‌ تحریم‌ها علیه ایران اقدام می‌کند. «کلی کرافت» نماینده آمریکا در سازمان ملل هم در این خصوص گفت که دولت این کشور در روزهای آینده تلاش خواهد کرد با استفاده از مکانیسم ماشه تحریم‌های بین المللی علیه ایران را احیا کند. با عبور از مانع تحریم تسلیحاتی، الان نوبت به بحث راه اندازی مکانیزم ماشه رسیده است.

آمریکایی ها پس از ناکامی در فشار حداکثری و کشاندن ایران پای میز مذاکره الان به دنبال فشار و انگشت گذاشتن روی برجام هستند تا طرف های برجام را به مذاکره مجدد و کشاندن تهران به پای میز مذاکره مجاب کند. دونالد ترامپ تصور می کرد که با خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم ها، ایران تسلیم شده و با واشنگتن تماس خواهد گرفت. ایران نه تنها با ترامپ تماس نگرفت، بلکه در روزهای منتهی به انتخابات ریاست جمهوری، ترامپ وضعیت نامطلوبی را پیدا کرده و در به در به دنبال کارت بازی برای انتخابات می گردد، اما پرسش این پژوهش این است که آیا ایالات متحده آمریکا می تواند به مکانیزم ماشه متوسل شود؟

مکانیزم ماشه چیست؟

طبق بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام، هر یک از طرف های توافق می توانند به کمیسیون مشترک شکایت کنند، و این کمیسیون برای حل و فصل موضوع پانزده روز فرصت دارد؛ مسائل حل و فصل نشده به وزیران خارجه ارجاع داده می شود، که پانزده روز دیگر فرصت دارند. سپس کمیسیون مشترک پنج روز دیگر فرصت دارد تا مسئله را حل و فصل کند. اگر پس از این فرایند ۳۵ روزه، طرف شاکی هنوز راضی نباشد، می تواند موضوع را به عنوان تخطی چشم گیر از توافق، به شورای امنیت ارائه کند، و این شورا باید ظرف ۳۰ روز درمورد قطعنامه ای برای ادامه‌ تعلیق تحریم ها رای بدهد - قطعنامه‌ای که طرف شاکی می تواند وتو کند (به جز آلمان که عضو دائم شورای امنیت نیست)، و به این ترتیب، تحریم ها به جای خود برگردند. پیوست یکم برجام، مکانیسم منحصربه فردی برای دسترسی آژانس به سایت های مشکوک ظرف ۲۴ روز از طریق کمیسیون مشترک تعیین کرده است، که طبق آن، نتیجه همکاری نکردن ایران، به کار افتادن یک مکانیسم حل اختلاف و بازگشت بالقوه تحریم های سازمان ملل خواهد بود. این دو شرط مطرح شده در برجام، مکانیزم ماشه (Trigger Mechanism) یا بازگشت خودکار تحریم‌ها (Snapback) هم خوانده می شوند.

واکنش های بین المللی نسبت به فعال سازی مکانیزم ماشه

رئیس جمهور آمریکا از بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران با استفاده از مکانیسم ماشه خبر داد. بر این اساس، دونالد ترامپ اعلام کرد: «به مایک پمپئو، وزیر خارجه دستور داده ام مکانیزم ماشه را برای بازگرداندن تمامی تحریم های سازمان ملل علیه ایران فعال کند. اقدام ما کاملا طبیعی است». وی مدعی شد: «از زمانی که دولت من بر روی کار آمده است و تحت کارزار فشار حداکثری ایران در حال حاضر پولی برای حمایت از تروریست ها ندارد. این موضوع برای آنها چیز ساده ای نیست. ما اجازه نخواهیم داد برنامه هسته ای ایران ادامه پیدا کند. ایران در دولت من هرگز به سلاح هسته ای دست پیدا نخواهد کرد».

مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا هم در توئیتر نوشت: «روند اعمال مجدد تحریم ها علیه ایران آغاز شد. امروز من نامه ای را حضوراً تحویل رئیس شورای امنیت، دیان ترایانسیا دی جانی دادم تا رسماً این شورا را از چیزی که همه‌ ما خوب می دانیم مطلع کنم: عدم پایبندی ایران به تعهداتش ذیل توافق وحشتناک هسته ای». وی در یک کنفرانس خبری در نیویورک گفت: «هر کاری لازم باشد برای بازگرداندن تحریم ها علیه ایران انجام می دهیم. آمریکا هرگز به ایران اجازه نخواهد داد آزادانه اقدام به خرید و فروش تسلیحات متعارف کند». پمپئو اضافه کرد: «عدم تمدید تحریم های تسلیحاتی علیه ایران اشتباهی فاحش است. ترامپ و دولت او به این خیال پردازی ها که رژیم ایران صرفاً به دنبال برنامه صلح آمیز هسته ای است خاتمه داده اند. ما هرگز به جمهوری اسلامی ایران اجازه نخواهیم داد سلاح هسته ای داشته باشد». اقدام آمریکا در ارائه نامه ای به رئیس شورای امنیت برای مطلع کردن این شورا از خواست واشنگتن برای بازگرداندن تمامی تحریم های بین المللی علیه ایران بلافاصله با واکنش های مختلف روبرو شد.

رژیم صهیونیستی از اقدام آمریکا حمایت کرد. «گیلاد عردان»، نماینده رژیم صهیونیستی در سازمان ملل گفت: «ما کاملاً از تصمیم آمریکا برای ارائه درخواست خود به سازمان ملل برای احیا تحریم ها علیه ایران از طریق مکانیزم ماشه حمایت می کنیم. اعمال مجدد تحریم های سازمان ملل علیه ایران گامی اساسی برای مهار تجاوزگری ایران است». بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی با انتشار یک ویدئو گفت: «من از ایالات متحده آمریکا بابت تصمیم خود جهت فعال کردن مکانیزم ماشه علیه ایران تقدیر می کنم. این تصمیم درستی است». او در ادامه گفت: «اسرائیل همانند دولت های در سراسر خاورمیانه که به صورت بی سر و صدا با برجام مخالفت کردند و حالا علناً از بازگشت تحریم ها حمایت می کنند، سربلندانه و قاطعانه در کنار ایالات متحده آمریکا ایستاده است».

در نقطه مقابل، سایر اعضای برجام با فعال سازی مکانیزم ماشه توسط آمریکا مخالفت کردند. سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس در بیانیه مشترکی خطاب به رئیس شورا نوشتند: «آلمان، فرانسه و بریتانیا دیگر آمریکا را براساس قطعنامه ۲۲۳۱ عضو برجام نمی دانند و بنابراین اعلامیه آمریکا (برای فعال کردن مکانیزم ماشه) را موثر نمی دانند». آنها جای دیگری توضیح دادند که با توجه به خروج آمریکا از برجام اقدام آمریکا در فعال کردن این مکانیزم « تاثیر حقوقی» ندارد و این کشور عملا نمی تواند مکانیسم را فعال کند.

«واسیلی نبنزیا»، نماینده روسیه در سازمان ملل متحد ساعتی قبل از صدور بیانیه آمریکا موضع کشورش درباره تلاش آمریکا را بیان کرد. او گفت: «مکانیسم بازگشت خودکار را کشوری می تواند فعال کند که جزو طرف های برجام است. ایالات متحده طرف برجام نیست چون از این توافق خارج شد. از نظر ما مکانیزم بازگشت خودکار تحریم ها وجود ندارد». به نوشته خبرگزاری «اسپوتنیک»، وزارت خارجه روسیه دیروز (پنجشنبه) با صدور بیانیه‌ای ضمن محکوم کردن درخواست واشنگتن برای بازگشت تحریم های سازمان ملل علیه تهران، گفت مسکو بازگشت تحریم های ایران را «پوچ و بی معنی» می داند. بر این اساس، وزارت خارجه روسیه تاکید کرد آمریکا بعد از خروج از برجام، هیچ حق قانونی یا سیاسی برای ارائه درخواست بازگشت تحریم های سازمان ملل علیه ایران را ندارد.

به نوشته خبرگزاری «اسپوتنیک»، وزارت خارجه چین دیروز (پنجشنبه) با صدور بیانیه ای ضمن محکوم کردن درخواست واشنگتن برای بازگشت تحریم های سازمان ملل علیه تهران، گفت این رئیس جمهور آمریکا بود که تصمیم گرفت از توافق هسته ای ایران خارج شود. بر این اساس، «ژائو لی جیان» سخنگوی وزارت خارجه چین در نشست خبری امروز توضیح داد: «ما بارها گفته ایم که آمریکا در حال حاضر از برجام خارج شده و به همین دلیل هیچ حقی برای احیای رژیم تحریم های سازمان ملل علیه ایران ندارد».

«ژانگ جون» سخنگوی وزارت خارجه چین در واکنش به تلاش آمریکا درخصوص فعال سازی مکانیزم ماشه گفت: «تقاضای آمریکا فاقد اساس حقوقی و منطق است. این چیزی جز نمایشی سیاسی که توسط آمریکا طراحی شده نیست. این درخواست حمایت اعضای شورای امنیت را دریافت نخواهد کرد و جامعه بین المللی نیز آن را قبول نخواهند کرد». سخنگوی وزارت خارجه چین با اشاره به اینکه مکانیزم بازگشت خودکار تحریم ها نباید فعال شود، بیان کرد: طرفین برجام و اکثریت اعضای شورای امنیت بر این باورند که درخواست آمریکا هیچ‌ مبنای حقوقی نداشته و مکانیزم ماشه فعال نشده است. سفیر ژانگ جون نیز نامه ای برای رئیس شورای امنیت فرستاده که مخالفت چین با درخواست آمریکا را ابراز می کند. چین با طرفین مربوطه همکاری خواهد کرد تا برجام، چندجانبه گرایی، اعتبار شورای امنیت، رژیم بین المللی عدم اشاعه و امنیت و ثبات منطقه ای حفظ شود و برای حل مسئله هسته ای ایران راه حلی سیاسی و دیپلماتیک را پیدا کند.

آنتونی بلینکن، معاون وزیر امور خارجه آمریکا در دولت باراک اوباما در واکنش به اظهارات ترامپ در توئیتی نوشت: «راه حل های موجود در این قطعنامه در اختیار کشور‌های «شرکت کننده» (اعضای برجام) است. کاخ سفید با خروج از توافق نامه به معنای واقعی کلمه به مشارکت آمریکا در برجام پایان داد. این عاقلانه خواهد بود که به توافقی که فعال و قدرتمند است، پایبند باشیم».

مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا در استدلالی عجیب و غریب به دنبال این است که به لحاظ حقوقی اثبات کند یا به عبارتی دقیق تر ادعا کند که کشورش هنوز «مشارکت کننده» در برجام است. این بیان در تناقض آشکار و علنی با بیانیه دولت و اظهارات ارشد مقامات آمریکایی است که در سال ۲۰۱۸ و بارها بر خروج و «پایان مشارکت» آمریکا در توافق تاکید کردند. بنابراین طرح جدید آمریکا تلاشی سیاسی با ژستی حقوقی است. دولت آمریکا در موارد دیگر چندان به حقوق بین الملل پایبند نبوده است که در این مورد باشد. ظاهرا استدلال مقامات دولت آمریکا این باشد که چون قطعنامه ۲۲۳۱ که بر برجام مهر تایید زده، آمریکا را جزو کشورهای عضو یا مشارکت کننده برجام عنوان کرده، از این رو واشنگتن هنوز در برجام سهم دارد. اما مقامات کنونی آمریکا بر این عقیده هستند با تکیه بر پاراگراف ۱۰ قطعنامه ۲۲۳۱، آمریکا همچنان به عنوان عضو مشارکت کننده برجام در نظر گرفته می شود و مشارکت در ساز و کار حل اختلاف ربطی به حضور یا عدم حضور در برجام ندارد چرا که در این صورت باید در این ماده قید حضور در برجام ذکر می شد.

بهره سخن

در مجموع اظهارات مقامات آمریکا در مورد مکانیزم ماشه بیشتر به یک مغالطه شبیه است تا  استدلال. چرا که ماده ۱۰ قطعنامه ۲۲۳۱ که مورد اشاره آمریکاست به صراحت اعضای برجام را مورد خطاب قرار داده و بهره برداری از ساز و کار حل اختلاف برجام را منوط به مشارکت کننده بودن در برجام می داند که لازمه آن عضویت در برجام است، امری که ایالات متحده آمریکا از ۱۸ می ۲۰۱۸ فاقد آن بوده است. همچنین این ماده از اعضای برجام خواسته است که برای حل و فصل اختلافات از رویه های داخل برجام بهره ببرند. در واقع این بخش از قطعنامه ۲۲۳۱ مجدداً وابستگی خود به برجام را اعلام می کند و نشان می دهد برای حل و فصل اختلافات باید به مکانیزم های درون برجام رجوع کرد و نه قطعنامه ۲۲۳۱. با این تفاسیر در صورتی که آمریکا به تنهایی بخواهد این سازوکار را فعال کند با مقاومت کشورهای اروپایی و به خصوص چین و روسیه رو به رو می شود. اجرای این سازوکار توسط کشوری خارج شده از توافقنامه یک رویه غلط و یکجانبه گراست و نه تنها اعتبار شورای امنیت را بیش از پیش زیر سوال می برد که حتی توهینی آشکار به دیگر قدرت های داخل برجام است. به نظر می رسد گام بعدی آمریکا پس از شکست فعال سازی مکانیزم ماشه، فشار بر یکی از متحدین خود در برجام برای پیشبرد اهداف نامشروع باشد و در این میان با توجه به نوع روابط فی مابین میان ترامپ و سران کشورها، انگشت اتهام به سوی بریتانیا است.