تنش میان هند و پاکستان از کجا آغاز شد و به کجا می انجامد؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ ماهتما گاندی، پس از استقلال هند در 1947، برای آن که از جدا شدن پاکستانی ها جلوگیری کند، حاضر شد تا قوه مجریه را به محمد علی جناح بدهد ولی در این راه موفق نبود و پاکستانی ها نهایتا، از هند جدا شدند. این جدایی چندان بدون تنش نبود و دهلی و اسلام آباد را وارد سیری سرد و گاه پر تنش از روابط کرد. اینک بار دیگر زخم کهنه میان دو طرف، باز هم در اصلی ترین نقطه تنش یعنی کشمیر سر باز کرده است.  درگیری نظامی بار دیگر، رخ داده و طبق گزارش ها، شدید هم بوده و بسیاری را نگران امنیت شبه قاره کرده است.

ماجرا از کجا شروع شد و به کجا رسیده؟

این دوره از درگیری ها میان هند و پاکستان، با حمله هوایی هند به کشمیر تحت کنترل پاکستان آغاز شده است. در 14 فوریه گذشته، بمبگذاری در یکی از مقرهای پلیس هند باعث کشته شدن 40 افسر شد. با گذشت چند ساعت، گروه موسوم به "جیش محمد" مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت که بیشترین تلفات نیروهای مسلح این کشور در منطقه کشمیر به طور کلی محسوب می شود. دهلی 12 روز بعد، در پاسخ، جنگنده هایش را روانه کرد و محل تجمع اعضای این گروه را هدف قرار داد. منابع هندی مدعی شدند که در جریان این حمله، 300 "تروریست" کشته شدند.

ظرف چند دقیقه، خبر ساقط کردن یک جنگنده پاکستانی و دو جنگنده هندی در صدر گزارش رسانه ها قرار گرفت. سپس نوبت به حملات خمپاره ای پراکنده شد و همچنین اخبار ضد و نقیضی از تیر اندازی مرزبانان دو کشور به یکدیگر رسید.

متاثر از این درگیری ها، سازمان هوانوردی پاکستان، تمامی خطوط هوایی خود را تا اطلاع ثانوی مسدود کرد. این دستور شامل تمامی هواپیماهای عبوری از آسمان پاکستان می شد، حتی آن هایی که قصد عبور از گوشه ای از آسمان پاکستان را داشتند. در مقابل، هند هم 5 فرودگاه خود را تعطیل و شمار زیادی از پروازهای خود را لغو کرد. این اقدامات نگرانی ها برای گسترش یافتند نبرد میان دو طرف را تعمیق بخشیده و به گمانه زنی ها در خصوص احتمال ادامه یافتند درگیری افزوده است.

موضع رسمی پاکستان، هند، امریکا، روسیه و چین

وزارت خارجه هند، چندی پس از حمله هوایی به پاکستان، آن را حمله ای "پیش دستانه" خواند و تلویحا از آن دفاع کرد. با واکنش نظامی پاکستان و سرنگون شدن دو جنگنده و اسارات یکی از خلبان ها، هند همزمان با اعلام عدم تمایلش به تشدید تنش ها و تلاش برای خویشتنداری، رفتار با این خلبان را «نمایش مبتذلی از یک پرسنل مجروح نیروی هوایی هند و نقض تمامی موازین بشردوستانه بین المللی و کنوانسیون ژنو» دانست. کمی بعد، تصاویری از سوی حساب های مسئولین پاکستانی در توئیتر منتشر شد که خلبان مذکور را در حال نوشیدن چای نشان می داد.

در اسلام آباد هم مواضع تا حدودی مشابه بود. عِمران خان، نخست‌ وزیر پاکستان، پیشتر هشدار داده بود کشورش در برابر حمله احتمالی هند برای تلافی بمبگذاری اخیر در کشمیر اقدام متقابل انجام خواهد داد. پس از حمله هند، وی طی نطق تلویزیونی نسبتا کوتاهی، خطاب به ملت پاکستان گفت: «تاریخ به ما آموخته که جنگ مملو از محاسبات اشتباه است. سئوال من این است که با توجه به سلاح هایی که ما داریم آیا می توانیم درگیر محاسبات اشتباه شویم. باید بنشینیم و مذاکره کنیم».

به موازات این موضع گیری ها، مایک پمپئو، طی تماس های تلفنی جداگانه با همتایان هندی و پاکستانی آن ها را به پرهیز از اقدام نظامی و خویستنداری "به هر قیمتی" دعوت کرد و وزارت متبوع وی، طی بیانیه ای از پاکستان خواست تا عاملان حمله به هند را مجازات کند. پس از واشنگتن، پکن و مسکو هم دو طرف را به خویشتنداری دعوت کردند.

سابقه درگیری میان دو کشور

طی 70 سالی که از استقلال دو کشور می گذرد، 3 بار به طور رسمی و 1 بار غیر رسمی میان آن ها درگیری نسبتا شدید نظامی رخ داده است. در این میان، دو درگیری بر سر کشمیر بوده است. سال 1999 دو طرف با وجود درگیری سنگین به طور رسمی اعلام جنگ نکردند. سال 2002 هم در پی حمله تروریستی به ساختمان پارلمان هند از سوی گروه های پاکستانی، دو طرف تا مرز جنگ پیش رفتند.

گذشته از تمام این ها، اصولا بروز درگیری مرزی میان دو کشور چندان خبر کمیابی نبوده و نیست.

درگیری میان دهلی و اسلام آباد و نفعی که ریاض می‌تواند ببرد؟

درگیری میان هند و پاکستان در حالی رخ داده که ولیعهد سعودی، در کمتر از 10 روز پیش، به هر دو سفر داشته و به یکی وعده سرمایه گذاری 20 میلیارد دلاری و به دیگری 100 میلیارد دلاری داده است. خاندان سعودی با توجه به دیدگاه های مثبتی که برای خود در دهلی و اسلام آباد کسب کردند، اکنون می توانند به عنوان یک میانجی وارد عمل شوند. اگر این میانجیگری مورد پذیرش قرار گیرد، موفقیتی بزرگ برای عربستان در شبه قاره است و آن را به عنوان یک قدرت دیپلماتیک موثر در این ناحیه جلوه خواهد داد. نکته قابل توجه هم این است که سازش میان دو طرف چندان کار سختی نیست و در واقع، وجود دارد زیرا هر دو، در اظهارات خود تصریح کرده اند که خواهان از بین بردن تنش ها هستند.  بنابراین، بن سلمان می تواند به اصطلاح، روغن ریخته را نذر امامزاده کند و این فرصتی است که باید دید آیا سعودی ها از آن بهره خواهند برد یا خیر.

بحران تا کجا پیش خواهد رفت؟

با توجه به گفته های عمران خان، محتوای بیانه های وزارت خارجه هند، توانمندی هسته ای دو طرف و البته اظهارات مقامات چین، روسیه و امریکا، احتمال گسترش درگیری ها بسیار پایین است و تحول خاصی متصور نیست. کشمیر همچنان، زخمی کهنه و مزمن در روابط میان دو طرف باقی خواهد ماند و احتمالا بازهم شاهد وقوع برخی درگیری ها در آینده خواهیم بود. اما شاید مهم ترین نتیجه این دور از تنش ها، فشار بر اسلام آباد برای محدود کردن گروه های شبه نظامی حوزه کشمیر باشد. هند با همراهی امریکا، این بار خواهان تضمین های جدی برای عدم تکرار سناریوهایی از قبیل حمله به ساختمان پارلمان یا بمبگذاری در مقر پلیس خواهد بود.