ارزیابی واکنش تهران به فعال سازی مکانیزم ماشه از سوی واشنگتن

به گزارش راهبرد معاصر؛ «مایک پمپئو»، وزیر امور خارجه آمریکا برای اعمال مجدد تحریم های سازمان ملل علیه ایران یک ابلاغیه سی روزه به شورای امنیت سازمان ملل ارائه داد. این تلاش با مخالفت سیزده عضو از پانزده عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد (به استثنای آمریکا و جمهوری دومنیکن) همراه شد. با این حال پمپئو تصمیم دارد که این اقدام را ادامه دهد، حتی اگر به اعتقاد جان بولتون همکار سابق وی و همکار شاهزاده (بن سلمان) ضد ایران، این امر باعث تضعیف جایگاه ایالات متحده در سطح بین المللی شود.

تهران در واکنش به فعال سازی مکانیزم ماشه در 20 سپتامبر سیاست سکوت را اتخاذ کرده است. در حالی که بیشتر علائم و نشانه ها حکایت از این دارند که تصمیم گیرندگان ایران قبل از اتخاذ یک تصمیم قطعی، منتظر نتایج انتخابات آمریکا هستند، اما این مسئله همچنان قطعی نیست. عوامل متعددی بر واکنش ایران تاثیر می گذارد و در حال حاضر مسئله اساسی در صحنه سیاست داخلی ایران می باشد که با فعال سازی مکانیزم اسنپ بک توسط آمریکا چه اقدامی باید انجام داد.

اگر ایالات متحده آمریکا اقدامات تهاجمی تری مانند آزار و اذیت کشتی های ایرانی انجام دهد، برای جناح های سیاسی تهران دیگر دولت بایدن هیچ تفاوتی با دولت ترامپ ندارد و ایران خیلی سریع به این اقدام تنش آمیز واکنش شدید نشان خواهد داد.

در مورد چگونگی واکنش نسبت به اسنپ بک می توان شاهد انشعاب و شکاف در تهران بین رئیس جمهور حسن روحانی و افراد وابسته به دولت با مخالفان سیاسی بود. حسن روحانی در صحنه داخلی به شدت در تقلا می باشد تا برجام را زنده نگه دارد. ایران بر اساس بندی مبتنی بر برجام؛ « اگر اعضای دیگر تعهدات خود را متوقف کند؛ طرف دیگر مجاز است تا برخی تعهدات خود را کاهش دهد»؛ برخی از تعهدات برجامی خود را لغو کرده است. اما روحانی بارها تأکید کرده که اگر ایالات متحده و طرف های دیگر به تعهدات خود در این توافق برگردند، نقض تعهدات برجامی ایران قابل بازگشت خواهد بود.

با این حال، تحریم های احتمالی سازمان ملل متحد چالشی جدی برای اجماع شکننده ای است که روحانی در مورد حفظ برجام در تهران برقرار کرده است. روحانی درباره عواقب و پیامدهای تلاش آمریکا برای تمدید تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران که در اکتبر منقضی خواهند شد، هشدار داد. با این حال روحانی و دستیارانش نسبت به اینکه دولت وی در قبال تلاش ایالات متحده برای تحمیل مجدد کلیه تحریم های سازمان ملل از جمله تحریم تسلیحاتی چه اقداماتی انجام خواهند داد، نسبتاً ساکت بوده اند.

در نقطه مقابل مخالفین داخلی حسن روحانی، از جمله مجتبی ذوالنور، رئیس کمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی مجلس با انتشار بیانیه ای، خواستار بازگشت برنامه هسته ای این کشور به وضعیت قبل از برجام، در صورت بازگشت تحریم های سازمان ملل، شد. در این بیانیه خواستار افزایش توانایی غنی سازی اورانیوم در این کشور شد و اعلام كرد: «اگر سازوكار اسنپ بک غیرقانونی فعال شود، سازمان انرژی اتمی باید به سرعت كلیه فعالیت های هسته ای را به سطح قبل از 2015 برگرداند و از سانتریفیوژهای پیشرفته تر IR-4، سانتریفیوژهای IR-6 و IR-8 برای تأمین سریع نیاز کشور به  190،000 سو استفاده کند».

تحلیلگران نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اظهارات مشابهی را مطرح کرده اند. برخی بر این عقیده اند که ایران باید سطح همکاری خود با آژانس بین المللی انرژی اتمی را با خاتمه بخشی به اجرای پروتکل الحاقی توافق نامه پادمان کاهش دهد؛ در حالی که تحلیلگران نزدیک به روحانی با احتیاط بیشتری عمل می کنند.

عوامل تاثیرگذار بر واکنش ایران

یوسف مولایی تحلیلگر نزدیک به نیروهای حامی برجام در تهران معتقد است: « موضوع اسنپ بک دیگر مسئله حقوقی نیست بلکه یک موضوع سیاسی تبدیل شده است. آمریکا نمی تواند مکانیزم ماشه را به صورت قانونی فعال سازد؛ اما با تکیه بر قدرت سیاسی و ابزار دیپلماتیک خود در نهایت می تواند تحریم های بین المللی علیه ایران را دوباره اعمال کند».

با این حال  برخلاف برخی از همتایان محافظه کار، نزدیکان جناح روحانی در تهران در واکنش به فعال سازی مکانیزم ماشه بر اتخاذ موضع محتاطانه تاکید می کنند. اولویت آنها زنده نگه داشتن برجام و جلوگیری از تشکیل اجماع بین المللی علیه ایران است. آنها معتقدند که اگر ایران برجام را کنار بگذارد یا همکاری با آژانس بین المللی انرژی هسته ای را کاهش دهد، حمایت و پشتیبانی اروپا، روسیه و چین را نیز از دست خواهد داد. هدف جناح میانه رو قبل از اتخاذ واکنش سریع، صبر و انتظار تا زمان نتایج انتخابات آمریکا می باشد. این در حالی است که جو بایدن نامزد دموکرات ها در انتخابات ریاست جمهوری در موارد متعددی از جمله در یادداشت اخیر خود در سی ان ان بر بازگشت آمریکا به برجام تاکید کرده است.

سایت خبری فرارو در گزارشی نوشت كه اگر كشورهای دیگر ایستادگی كنند و اعلامیه آمریكا مبنی بر اعمال مجدد تحریم های سازمان ملل را رد كنند، ایران به سیاست حفظ برجام ادامه خواهد داد. اما اگر كشورها، خواسته یا ناخواسته، تحریم های سازمان ملل را اجرا كنند، ایران ممكن است نیاز به واكنش قاطع داشته باشد».

نگرانی این است که ایالات متحده به بهانه اجرای تحریم های سازمان ملل متحد، اقداماتی را علیه ایران آغاز کند. این می تواند شامل بازرسی کشتی های ایرانی، خاتمه بخشیدن به معافیت تحریمی ایران در تجارت با عراق، اعمال تحریم های فراسرزمینی علیه کشورهایی که تحریم های آمریکا علیه ایران را نقض می کنند، باشد.

هنوز هم تحلیلگران نزدیک به سپاه پاسداران این دیدگاه را که «ایران برای واکنش به فعال سازی مکانیزم ماشه منتظر نتایج انتخابات آمریکا هستند»، رد می کنند. مصطفی خوش چشم در مصاحبه با خبرگزاری فارس استدلال کرده است که دولت بایدن یا ترامپ تفاوت چشم گیری برای ایران نخواهد داشت. او تصریح کرد که بایدن در واقع چالش برانگیزتر است، زیرا او قادر خواهد بود تنش های کنونی ایالات متحده با جامعه بین المللی را کاهش دهد و به راحتی اجماع جهانی علیه ایران ایجاد کند.

خطرات ذاتی اسنپ بک

پمپئو و دیگر جنگ طلبان ضد ایران در دولت ترامپ احتمالاً امیدوارند که ایران به طرز چشم گیری به عقب رانده شود. آنها با موفقیت در فعال سازی مکانیزم ماشه می توانند به هدف خود یعنی نابودی برجام دست یابند و می توانند به تلاش های مضاعف خود برای کسب امتیازات بیشتر از ایران از جمله موافقت ایران برای پایان دادن به غنی سازی اورانیوم، دست كشیدن از موشك ها و برچیدن شبكه اتحاد منطقه ای خود ادامه دهند. در شرایط کنونی دولت ترامپ درصدد است یا ایران با خواسته های حداکثری وی موافقت کند یا با اقدام نظامی روبرو خواهد شد. در نقطه مقابل؛ ایران درصدد است تا ابزار قدرت و بازدارندگی خود را افزایش داده و زمینه عقب راندن ایالات متحده را فراهم سازد. نتایج انتخابات ایالات متحده و هفت هفته آینده منتهی به آن حیاتی خواهد بود.