مکانیزم ماشه؛ یکجانبه گرایی آمریکا و تشدید اختلاف میان شرکای راهبردی

به گزارش راهبرد معاصر؛ در روزهای پایانی ماه آگوست اتحادی نامقدسی بین متحدان اروپایی با روسیه و چین از بزرگترین دشمنان آمریکا ایجاد شده است. ایالات متحده آمریکا اکنون تحت تاثیر نتایج انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر با مشکلات ناشی از جنگ داخلی، اعتراضات گسترده و اپیدمی کروناویروس روبرو می باشد. چه کسی به آنچه در شورای امنیت سازمان ملل متحد اتفاق می افتد اهمیت می دهد؟ این مسئله از اهمیت قابل توجهی برخوردار است زیرا دولت ترامپ سعی کرد به صورت یکجانبه در مقابل ایران عمل کند اما جامعه جهانی در برابر آن ایستاد.

مقامات آمریكایی با استناد به یك بند بحث برانگیز در توافق هسته ای ایران به نام «اسنپ بک» درصدد هستند تا یک بار برای همیشه به امید بازگشت ایران به میز مذاکره برای تحصیل توافق جامع تر، برجام را نابود کنند. بر اساس توافق هسته ای، ایران در ازای لغو تحریم ها، محدودیت های هسته ای در قالب بازرسی و نظارت های توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی پذیرفته است. نظارت و بازرسی آژانس بین المللی انرژی اتمی مانند یک سیستم هشدار سریع  می باشد و این امر به جامعه بین المللی این اطمینان را می دهد که ایران به دنبال دستیابی به سلاح اتمی نیست. اگر این توافق سقوط کند و جایگزین مناسبی برای آن ایجاد نشود، برنامه هسته ای ایران می تواند منطقه را با آشفتگی های بیشتر تهدید کند. به این ترتیب، امضا کنندگان توافق هسته ای باید اقدامات بیشتری برای عملیاتی کردن آن انجام دهند: آنها باید برای بازگرداندن ایران به پای بندی به تعهدات برجامی، مشوق های اقتصادی ارائه کنند.

سه کشور اروپایی به همراه چین و روسیه استدلال می کنند که ایالات متحده آمریکا به دستور دونالد ترامپ در می 2018 از توافق هسته ای موسوم به برجام خارج شده و دیگر حق استناد و توسل به مکانیزم اسنپ بک را ندارد. در این راستا سیزده عضو شورای امنیت با تصمیم آمریکا مخالفت کردند. رئیس شورای امنیت در ماه گذشته ( رئیس چرخشی) با استناد به عدم اجماع بین اعضای شورای امنیت، این رویه را به تاخیر انداخت. اما اسنپ بک تنها عامل بالقوه برای نابودی توافق هسته ای ایران نیست، بلکه چندین جریان داخلی وجود دارند تا تهران و واشنگتن را از دستیابی به تعامل مجدد برای تحصیل یک توافق جدید دور می کنند.

جو بایدن نامزد دموکرات ها در انتخابات ریاست جمهوری متعهد شده که در صورت بازگشت مجدد ایران به توافق هسته ای، آمریکا هم به برجام باز می گردد، اما این ساده به نظر نمی رسد. برای هر مذاکره کننده آمریکایی بازگرداندن وضع موجود قبل از آغاز تحریم ها با ایران مشکل و پذیرش کمتر از آن برای ایرانی ها به همان اندازه دشوار است. هر دو طرف در داخل کشور با مخالفان شدیدی روبرو خواهند شد كه خواهان امتیازات بیشتر از طرف مقابل هستند اما از ارائه پیشنهاد بیشتر برای گرفتن آنها امتناع می ورزند یا اصرار دارند كه طرف مقابل قبل از شروع مذاكرات متعهد به پذیرش برخی از پیش شرط ها باشد.

بهترین راه برای اطمینان از پای بندی ایران به تعهدات برجامی تا دستیابی به توافق جدید، این است که سه کشور اروپایی فرانسه، انگلستان ، آلمان به همراه روسیه و چین، باید برای از سرگیری کامل تعهدات ایران، مشوق های اقتصادی به این کشور ارائه کنند. برای موفقیت چنین تلاشی سه شرط لازم است: همکاری ایران، دستیابی به راه حل طولانی مدت در مسئله اسنپ بک و وحدت استراتژی و تاکتیک. این شرایط را می توان برآورده کرد.

رئیس جمهور حسن روحانی اخیرا به واشنگتن یادآوری کرد که در صورت بازگشت آمریکا به برجام، درهای مذاکرات برای توافق جدید باز است. بر اساس گزارشات آژانس بین المللی انرژی اتمی، ایران تا ماه مه 2019 به تعهدات خود عمل کرده است. پس از آن که رهبران ایران از دستیابی به منافع اقتصادی وعده داده شده در برجام ناامید شدند، برخی از تعهدات برجامی خود را کاهش دادند. در واکنش به این اقدام، اروپا سازوکار حل اختلاف را در ژانویه فعال نمودند و به دنبال آن قطعنامه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در ژوئن از ایران خواست تا با نظارت بازرسان به مکان های مظنون به نگهداری مواد هسته ای اعلام نشده موافقت کنند که اخیرا ایران با آن موافقت نمود. به نظر می رسد که عدم پذیرش فعال سازی مکانیزم ماشه توسط شورای امنیت در تصمیم تهران برای همکاری با آژانس بین الملل انرژی اتمی نقش مهمی ایفا کرده است.

مکانیزم اسنپ بک در حال حاضر در شورای امنیت با بن بست روبرو شده است. مقامات دولت ترامپ بر این استدلال هستند که ایالات متحده مطابق با قطعنامه 2231 شورای امنیت که تایید کننده برجام است حق توسل به مکانیزم ماشه را دارد. البته این استدلال شکننده می باشد زیرا هیچ نهاد بین المللی وجود ندارد که بتواند حکمی صریح و معتبر صادر کند. در صورت از سر گیری روند اسنپ بک، تمامی تحریم های سازمان ملل که علیه ایران مطابق با برجام لغو شده بودند در بازه زمانی 30 روزه باز می گردند. این یک نکته قابل توجه و مهم می باشد که به هر طرف عضو مشارکت کننده در برجام این حق داده شده که در صورت عدم پای بندی قابل توجه یکی از طرفین به تعهدات، خواستار فعال سازی مکانیزم اسنپ بک باشد.

حفظ همکاری ایران مستلزم اتحاد بین اروپایی ها، چین و روسیه در مورد استراتژی و تاکتیک ها است. از قضا، یک جانبه گرایی غیرمنطقی مقامات آمریکا در زمینه فعال سازی مکانیزم اسنپ بک باعث شده تا اروپا را پس از اختلاف، در آژانس بین المللی انرژی اتمی و سازمان ملل به روسیه و چین نزدیک کند. در اواسط ماه اوت در واکنش به پیشنهاد آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران، چین و روسیه رای منفی و سه کشور اروپایی رای ممتنع دادند. معادل دیپلماتیک رای ممتنع این است که بگوییم ما مخالف اما خواهان کشمکش نیستیم. اروپایی ها در نامه ای به رئیس شورای امنیت سازمان ملل که به رسانه ها درز کرد، به صراحت دیپلماتیک اعلام کردند که هر تصمیمی تحت فعال سازی مکانیزم اسنپ بک فاقد اثر قانونی است. رد صریح یک ابتکار عمل ایالات متحده توسط متحدان سرسخت غربی آمریکا بسیار تکان دهنده بود و اروپا را به همسویی نزدیکتر با روسیه و چین رساند.

بعید به نظر می رسد سیاست آمریکا تغییر کند. فروپاشی برجام می تواند منجر به تعدادی سناریو گردد که همگی بد هستند. در صورت فروپاشی برجام و ایجاد مسابقه تسلیحاتی شدید در خاورمیانه، می تواند پیامدهای غیرقابل کنترل و به صورت بالقوه ویران کننده برای منطقه و جهان داشته باشد.