بررسی صنعت انیمیشن در منهای نفت/ ژاپن چگونه صنعت انیمیشن جهان را قبضه کرد؟ + فیلم

به گزارش راهبرد معاصر؛ مستند منهای نفت در آخرین قسمت فصل اول خود (قسمت دوازدهم) صنعت جوان انیمیشن و پویانمایی را بررسی کرد و با فعالان و مسئولان این حوزه گفتگو کرد.

در ابتدای مستند منهای نفت اسداللهی، مدیر تولید انیمیشن با اشاره کیفیت بالای صنعت انیمیشن در ایران گفت: «دفتر تولید انیمیشن مانند یک کارخانه، خطوط مختلف تولیدی مختلفی دارد که با توجه به کنترل پروژه زنجیروار به یکدیگر متصلند و به صورت صنعتی این کار را انجام می دهند.»

او ادامه داد: «یک پروژه انیمیشن سینمایی با کیفیت در ایران حدود 2 میلیارد تومان سرمایه نیاز دارد که در اکران موفق باشد و آورده خوبی برای سرمایه گذار داشته باشد. پیش از این سرمایه گذاری در بخش انیمیشن آورده ای نداشت و نیاز به بودجه دولتی داشت اما در حال حاضر شما می توانید با بخش خصوصی فعالیت کنید و سود خوبی داشته باشید.»

اسداللهی افزود: «در حوزه های مختلف غیر از ساخت سریال و سینمایی نیز انیمشین جایگاه خوبی دارد و در زمینه ساخت تیزر جوانان ایرانی بسیار موفق هستند و در سطح جهانی کار می کنند. ساخت انیمیشن در ایران بسیار به صرفه است و باعث جذب سفارش از کشورهای دیگر می شود.»

آشنایی با تاریخچه انیمیشن
انیمیشن یا پویانمایی یه معنی حرکت دادن به تصاویر است اما شخص خاصی به عنوان مخترع این هنر معرفی نشده است و افراد بسیاری در طول تاریخ پروژه های متعددی را با نام پویا نمایی تولید کردند. فریب بین، زنده گر، کنش نما و همچنین ورق های پویا نما از قدیمی ترین اسباب های پویا نمایی اختراع شده در طول قرن 18 هستند.

تولید فیلم پویانمایی کوتاه که عموما کارتون نامیده می شوند از دهه 1910 به یک صنعت تبدیل شد و کارتون های کوتاه برای نمایش در فیلم های سینما تولید شدند.

تاریخ انیمیشن در ایران را می توان به عصر برنر نسبت داد. ظرف سفالی کشف شده در شهر سوخته در استان سیستان و بلوچستان متعلق به 5 هزار و 200 سال قبل گواهی بر این ادعا است و اولین اثر انیمیشن جهان لقب گرفته است.

نخستین تلاش برای ساخت پویانمایی در ایران به دهه 30 و 40 برمی گردد و نخستین فیلم کوتاه پویانمایی توسط اسفندیار احمدی با عنوان ملانصرالدین در سال 1336خورشیدی با امکانات بسیار محدودی ساخته شده است.

در سال های اخیر آثار بسیار خوبی در ایران تولید شده که می توان به مجموعه های فیل شاه، فهرست مقدس، شاهزاده روم، شکرستان، نبرد خلیج فارس و بچه های ساختمان گل ها اشاره کرد که برخی از آنها مخاطبان داخلی و خارجی بسیاری را جذب کردند.

یکی دیگر از عرصه های انیمیشن بازی سازی است. فضای به وجود آمده با عنوان وی آی که واقعیت مجازی به آن گفته می شود. جوانان ایرانی در عرصه واقعیت مجازی در مرز علم جهان حرکت می کنند و تقریبا هیچ چیزی از متخصصان خارجی این عرصه کم ندارد. تنها کافی است راه برای آنها باز شود و به آنها اعتماد کنیم.

علی کیوانی، فعال این حوزه معتقد است: «واقعیت مجازی در دنیا جدید است و جدای از اینکه در حال حاضر بازار دارد، ده سال آینده فراگیر خواهد شد. 20 درصد بازار ما داخلی است و 80 درصد خارج از کشور است. در هر کاری باید ببینیم چه منابعی را صرف چه ارزش افزوده ای می کنیم.»

او به مستند منهای نفت گفت: «اگر شما ایده خوبی داشته باشید کسانی هستند که می وخواهند سرمایه هایشان وارد کار شود. ایجاد مشتری برای این کار به دلیل تازگی نیاز به تلاش دارد. ما در حال حاضر با چند بیمارستان برای آموزش به انترن ها از جمله برای عمل های چشم و گوش در حال مذاکره هستیم. زمینه هایی را نیز برای آموزش های دیگر مانند آموزش های نظامی آماده کردیم.»

ژاپن چگونه صنعت انیمیشن جهان را قبضه کرد؟
ساخت انیمیشن از اوایل قرن بیستم شروع شد و کمپانی های بزرگ جهان خیلی سریع به ارزش و اهمیت این تصاویر متحرک پی بردند و بچه های نسل قبل از ما با کارتون های سریالیشان خاطرات بسیار زیادی دارند.

صنعت انیمیشن یکی از شاخه های صنایع خلاق است که در جهان به سرعت در حال رشد است. این صنعت علاوه بر سودآوری ودرآمد زایی بالا تاثیرگذاری فرهنگی داشته و از آنجایی که کودکان و نوجوانان طیف وسیعی از مخاطبان آن را تشکیل می دهند، انیمیشن در تربیت نسل آینده تاثیر در خورد توجهی دارد.

اگرچه 90 درصد انیمیشن های تلویزیونی آمریکا و اروپا در آسیا تولید می شوند، نزدیک به 40 سال است که استودیوهای غربی امکانات تولید انیمیشن را به علت نیروی کار ارزان تر ابتدا در ژاپن و سپس کره جنوبی و تایوان و اکنون در فیلیپین، مالزی و چین تاسیس و راه اندازی کردند.

در این بین ژاپن یکی از قطب های انیمیشن جهان به شمار می رود که توانسته با گسترش این صنعت بخشی ار درآمدهای ارزی خود را به انیمیشن اختصاص دهد. بخش اعظم انیمیشن های خاطره ساز کودکی ما محصول ژاپن است. این جزیره صخره ای که با وجود خاک فقیر توانسته عنوان یکی از بزرگترین اقتصادهای جهان را یدک بکشد؛ اقتصادی که بر پایه دانش نامحدود شکل گرفته و نه ذخایر محدود زمین مانند نفت.

الوین انیمیشن ساخته شده در این کشور یک فیلم کوتاه 3 ثانیه ای از یک ملوان در سال 1907 بود. با گذشت زمان شرکت های کوچک انیمیشن سازی در ژاپن شکل گرفتند اما به دلیل مشکلات اقتصادی و معیشتی که گریبان این کشور را گرفته بود، اکثر آنها ورشکسته یا به حالت تعلیق درآمدند.

نقطه عطف انیمیشن ژاپن پس از جنگ جهانی دوم اتفاق افتاد، جایی که ژاپنی ها برای یادگیری شیوه های نوین انیمیشن سازی از انیماتورهای کشورهای دیگر دعوت کردند و با استفاده از مشاوره آنها به ساخت انیمیشن پرداختند. به این ترتیب شرکت های انیمیشن سازی در ژاپن، جان تازه ای گرفتند.

برای برآورد درآمدزایی خیره کننده ژاپن از صنعت انیمیشن کافی است بدانید تنها یک انیمیشن ژاپنی 1000 میلیارد ین درآمد دارد. این در حالی است که درآمد سالانه بزرگترین کمپانی خودروساز جهان به 23 هزار ین می رسد.

بر اساس گزارش موسسه مشاوره و تحقیقات بازارهای جهانی ارزش کل بازار انیمیشن جهان تا سال 2014 حدود 223 میلیارد دلار بوده که از این میان آمریکا و کانادا مجموعا 43 درصد از این بازار را به خود اختصاص داده اند. این در حالی است که ژاپن با در اختیار داشتن سهم عمده این بازار که حدود 50 درصد است به عنوان بزرگترین غول انیمیشن جهان به شمار می رود و کشورهای دیگر تنها 7 درصد این تجارت را در اختیار دارند.

اهمیت انیمیشن برای اقتصاد ژاپن، به اندازه ای است که این کشور وزارتخانه مستقلی به نام صنعت انیمیشن و کمیک دارد.

در یکی از تازه ترین گزارش های منتشر شده توسط وزارتخانه انیمیشن ژاپن آمارهای جالب و قابل تاملی به چشم می خورد. در این گزارش آمده که درآمد ژاپن از انیمیشن در سال 2016 به 2 تریلیون ین یعنی 17.7 میلیارد دلار رسیده است. درآمدزایی کلان ژاپنی ها از صنعت انیمیشن تنها به فروش کارتون منحصر نمی شود و گفته می شود بیش از 80 درصد این درآمد وابسته به فروش محصولات جانبی انیمیشن های معروف است. محصولاتی مانند کالاها و پوشاکی که با الهام از شخصیت های انیمیشنی تولید شده اند.

ایران در کلاس دوم انیمیشن جهان است
محمد امین همدانی، تهیه کننده انیمیشن به خبرنگار برنامه منهای نفت گفت: «16 سال در این حوزه فعال هستم. قبل از سال 80 شاید خیلی انیمیشن عمومیت نداشت. دبیرستانی بودم که اولین تیزرهای تلویزینی را ساختم و امروز مجموعه ما بالغ بر 60 نفر شاغل دارد و بیش از 17 تخصص داریم که بعضا افراد چند تخصصی هستند.»

او ادامه داد: «انیمیشن یکی از دانش بنیان ترین صنایع رسانه ای است چرا که شما احتیاج به بازیگر و لوکیشن و ... ندارید و در خانه می توانید بدیع ترین تصاویر را خلق کنید.»

همدانی افزود: «جایگاه بین المللی ایران در زمینه انیمیشن مناسب است و در منطقه بالاتر از بقیه کشورها هستیم، حتی ترکیه که در صنعت تیزر و تبلیغات خیلی توسعه یافته است. هنوز ما نمی تونیم ادعا کنیم که در کلاس اول جهان در حال تولید هستیم اما در حال حاضر با این سرمایه ها و امکانات محدود می توانیم در کلاس دوم جهان تولید انیمیشن داشته باشیم. کلاسی که بسیاری از کشورهای بزرگ هنوز به آن دست نیافته اند. ما جوایز بین المللی متعددی به دست آورده ایم و شرکت های تولید کننده دیگری در ایران هستند که مسیرهای بین المللی را طی می کنند.»

چالش های صنعت انیمیشن در ایران
انیمیشن یا پویانمایی در تمام جهان به عنوان یک صنعت شناخته می شود اما در ایران هنوز نتوانسته آن طور که شایسته است جایگاه خودش را پیدا کند. البته باید بدانیم که انیمیشن کوتاه ایران موفق بوده و در جشنواره های بین المللی جوایز بسیاری را کسب کرده اما صنعت انیمیشن شامل فیلم سینمایی، و سریال سازی با مشکلات عدیده ای روبر است.

چرخه اقتصادی نسبتا ضعیف، کمبود سینما، عدم وجود افراد حرفه ای در پخش و همین طور ضعف کار تیمی در تولید از مشکلات پویانمایی است که البته با همت جوانان و تجارب سال های گذشته نشانه های بهبود و شکل گیری پایه های این صنعت دیده می شود.

فاصله گرفتن از بودجه های دولتی و حضور بخش خصوصی تا حد زیادی می تواند انیمیشن ایران را ار حالت وابستگی خارج کند و چرخه اقتصادی مناسبی را برای کشور ایجاد کند.

صنعت انیمیشن به دنبال خود صنایع دیگری را نیز به راه می اندازد. از جمله آنها صنعت دوبله است که هر چند هنوز به صنعت تبدیل نشده اما کم کم به این سمت حرکت می کند.

مدیر شبکه کودک سیما نیز درباره صنعت انیمیشن به مستند منهای نفت گفت: «یکی از هنرهایی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به آن توجه شد هنر پویانمای است. در کشور ما در دهه 80 و 90 یک جهش بزرگ در تولید پویا نمایی اتفاق افتاد و در زمان حاضر، سالانه حدود 200 ساعت انیمیشن تلویزیونی در کشور تولید می شود.»

او ادامه داد: «بعد از آمریکا، اروپا و آسیای شرقی ما یکی از کشورهای مهم در این زمینه هستیم. هر چند هنوز نتوانسته ایم در بازارهای بین المللی محصولاتمان را به خوبی عرضه کنیم. اولین مساله تولید محتوای متناسب با ذائقه بین الملل است. وقتی محتواها خیلی بومی باشند، طبیعتا سایر کشورها خیلی به آن اقبال نشان ندهند چون مسائلی را طرح می کند که آنها اساسا متوجه آن نمی شوند و نیاز است حتی مسائل بومی با یک زبان بین المللی بیان شود.»

محمد سرشار اظهار کرد: «نکته دیگر در بسته بندی محصولات است که در محصولات هنری در قالب برند سازی و کاتالوگ ها و ... مشخص می شود. مشکل دیگر عدم حضور شرکت ها در نمایشگاه ها و جشنواره های بین المللی است که می توانند خودشان را معرفی کنند.»

او افزود: «آینده این صنعت هم در جهان و هم در ایران بسیار روشن است و بیشتر درآمدها در حوزه تصاویر متحرک به سمت انیمیشت رفته است. طبیعتا اگر کسی در این زمینه ورود داشته باشد در آینده درآمد بسیار بالایی خواهد داشت. در برخی تکنیک های انیمیشن ما در جهان حرف برای گفتن داریم اما در برخی نیاز به تحقیقات و آموزش بیشتری داریم.»

سرشار خاطرنشان کرد: «درآمدهایی که از یک اثر پویانمایی می توان تصور کرد در حق پخش تلویزینی و فروش حق پخش شبکه نمایش خانگی، فروش حق پخش به بی او دی ها و اگر در قالب سینمایی باشد در قالب اکران در سینماها است. در مرحله بعد بحث تجاری سازی پویانمایی مطرح می شود. یعنی تبدیل آنها به عروسک ها، نوشت افزار و پوشاک و اسباب بازی و غیره. این زمینه هم درآمدهای بسیار زیادی دارد که تجربه شخصی ما در شکرستان نشان داد که این درآمدهای به تولید فصل های جدید کمک می کند.»

آغاز تولید انیمیشن های بین المللی در ایران
اسپانیا، فرانسه، چین، کره جنوبی، ژاپن و آمریکا از جمله کشورهایی هستند که در صنعت انیمیشن سابقه طولانی دارند و کشوری مانند ژاپن به اندازه درآمد نفتی ایران از این صنعت درآمد دارد. آیا می دانستید ایجاد استودیوهای انیمیشن سازی و گیم، توجه به زیرساخت ها، تاسیس مدارس برای تربیت انیماتورها از جمله موفقیت های این کشورها است.

ایران نیز در این صنعت چند سالی است که خود را بالاتر کشیده و حتی برخی شرکت های خارجی به دلیل کیفیت بالا و هزینه کمتر در ایران قراردادهایی را با شرکت های داخلی امضا کردند که می تواند در آینده ارز خوبی را وارد کشور کند.

آغاز تولید انیمیشن سینمایی و با کیفیت بین المللی از جمله اقدامات خوبی است که به تازگی شکل گرفته اما یکی از مشکلات این صنعت در ایران عدم سرمایه گذاری بخش خصوصی است که در حال حل شدن است.