فرجام نافرجام مذاکرات راهبردی بغداد-واشنگتن

به گزارش راهبرد معاصر؛ حمله هوایی تروریستی ایالات متحده به کاروان شهیدان سلیمانی و المهندس ذیل عنوان عملیات "آذرخش کبود"، را می‌توان نقطه‌ی عطفی در تحولات عراق و منطقه قلمداد نمود. وقوع حادثه یاد شده بلافاصله با خشم جامعه و دولتمردان عراقی منتهی شده و پارلمان این کشور در مصوبه‌ای خواستار اخراج تمام و کمال تروریست‌های آمریکایی از خاک این کشور گردید. از زمان تصویب مصوبه یاد شده تا به امروز و علی‌رغم تاکید مفرط جامعه و احزاب سیاسی عراق، دولت مصطفی الکاظمی از پیاده سازی مصوبه یاد شده به انحای گوناگون گریزان بوده است.

حضور ابتدایی نظامی آمریکا در خاک عراق به اشغال این کشور در سال ۲۰۰۳ باز می‌گردد. تشدید فشارهای داخلی و تاکید دولت وقت عراق موجب گردید تا پس از رویارویی‌های خونین میان نظامیان آمریکایی و شبه نظامیان عراقی، سرانجام و بدستور دولت اوباما، نظامیان آمریکایی خاک عراق را در سال ۲۰۱۱ ترک نمایند. حمله‌ی برق آسای تروریست‌های تکفیری داعش به عراق و سوریه و نیاز مفرط دولت مرکزی عراق به جلب حمایت‌های همه جانبه منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای زمینه‌ی مساعد را برای حضور مجدد آمریکایی ها در عراق فراهم نمود.

استقرار مصطفی الکاظمی در کاخ نخست وزیری عراق در اوت ۲۰۲۰ و پس یک سلسله اعتراض‌ها و ناآرامی‌ها در عراق موجب گردید تا دولت مستقر با توسل به حربه‌های متعدد مانع از اجرای مصوبه پارلمان مبنی بر ضرورت خروج نظامیان آمریکایی از عراق گردد. اکنون و در آستانه‌ی انتخابات پیش روی عراق، الکاظمی دور جدیدی از مذاکرات را تحت نام مذاکرات راهبردی بغداد-واشنگتن آغاز کرده، مذاکراتی که گویا در آن صحبت از آینده حضور نظامیان آمریکایی در عراق و روابط اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی فی‌مابین مطرح شده است. در این نوشتار به مفاد بررسی شده در این مذاکرات خواهیم پرداخت.

ابهام درباره خروج نظامیان آمریکایی از عراق

برآیند تحولات عراق در خلال یک سال سکانداری مصطفی الکاظمی گواه است که تیم وی به همراه شماری از احزاب سکولار شیعه نظیر حزب الوطنیه به رهبری ایاد علاوی، حزب دموکرات کردستان و احزاب سُنی تحت رهبری اسامه نجیفی و محمد الحلبوسی تمایل بالایی به حضور نظامیان آمریکای در عراق دارند. مقابله با نفوذ ایران و احزاب وابسته به مقاومت در عراق را می‌توان کلیدی‌ترین هدف الکاظمی در این باره قلمداد نمود. از همین روست که در دور سوم مذاکرات راهبردی بغداد-واشنگتن، طرف عراقی کوشید تا به بهانه حضور داعش و ضرورت مقابله با آن، فضا را برای تداوم حضور نیروهای آمریکایی در عراق فراهم نماید.

در این بیانیه منتشر شده از سوی وزارت خارجه عراق در رابطه با مفاد مذاکرات آمده است: «در موضوع مبارزه با تروریسم نیز با توجه به افزایش توانمندی‌های نیروهای امنیت عراق دو کشور توافق کردند که نقش نیروهای امریکایی و ائتلاف اکنون به مأموریت آموزشی و استشاری تبدیل شده که امکان انتقال باقی‌مانده نیروهای رزمی به خارج عراق را ممکن می‌کند و طرفین زمان‌بندی خروج این نیروها را پس از مذاکرات هیئت‌های فنی تعیین می‌کنند.»

ذکر دو نکته کلیدی تحت عنوان تغییر ماموریت آمریکایی‌ها از عملیات به ماموریت آموزشی و استشاری و اعلام زمان بندی برای خروج نیروهای آمریکایی را می‌توان مهم‌ترین بخش این مذاکرات قلمداد نمود. به واقع ماموریت آموزشی و استشاری کلیدواژه ای است که دولت الکاظمی می‌کوشد تا ذیل آن شرایط تداوم حضور آمریکایی‌ها در عراق را فراهم آورد. نکته حائز اهمیت دیگر آن که تاکید بر " زمان‌بندی خروج" آمریکایی ها در حالی است که هیچ زمانی برای آغاز این پروسه مطرح نشده و همین مساله دستاویز مناسبی را برای حضور طولانی مدت نظامیان آمریکایی در عراق فراهم خواهد ساخت. «یحیی رسول»، سخنگوی فرمانده کل نیروهای مسلح در پیامی توئیتری تأکید کرده است که در راستای توافقات انجام شده در دور سوم گفت‌وگوهای راهبردی عراق و امریکا، نخست وزیر عراق دستور تشکیل کمیته‌ای فنی برای تعیین سازوکار و جدول زمانی مربوط به نتایج بخش امنیتی و نظامی این گفت‌وگوها را صادر کرده است. این در حالی است که نگرانی از عدم خروج آمریکایی‌ها همچنان در مواضع شماری از احزاب و جریان‌های عراقی بوضوح قابل مشاهده است.

ائتلاف الفتح به رهبری هادی العامری و متحد حشدالشعبی با انتشار بیانیه‌ای ضمن قدردانی از هیئت مذاکره کننده عراقی، تأکید کرده است که لازمه عملی شدن این گام (خروج نظامیان آمریکایی) تسریع در تشکیل کمیته فنی و تعیین جدول زمانی مشخص و کوتاه‌مدت برای خروج همه نیروهای خارجی از عراق در کوتاه‌ترین زمان ممکن است. ائتلاف فتح (شاخه سیاسی الحشد الشعبی) همچنین بر ضرورت بازپس‌گیری کامل پایگاه‌های نظامی به‌خصوص «حریر» و «عین الاسد» و سلطه کامل بر آسمان عراق به منظور بازگشت ثبات و آغاز بازسازی و شکوفایی عراق تأکید کرده است. مقتدی صدر، رهبر جریان صدر عراق نیز با استقبال از تلاش دولت برای ضابطه‌مند کردن حضور نیروهای خارجی در عراق بر ضرورت موقتی بودن حضور نیروهای آموزشی خارجی در عراق تأکید کرد. صدر تأکید کرده است که باید این نیروها از هرگونه دخالت در امور داخلی عراق خودداری کنند و حضورشان در عراق در دوره زمانی مشخص باشد و خاک عراق را به مبدأ تعرض به هیچ کشور دیگری به ‌خصوص کشورهای همسایه عراق نسازند. او همچنین اعلام کرده است که حضور این نیروها نباید تحت عنوان اشغال باشد و اگر قرار بر اشغالگری باشد هیچ گونه حضور نظامی پذیرفته نیست ضمن آنکه آنها حق دخالت در آسمان و زمین ومرزهای عراق را ندارند. صدر همچنین خواستار پایان دادن به حضور آنها در پایگاه‌های نظامی عراق یا حضورشان تحت اشراف مستقیم نیروهای حکومتی شد. او تأکید کرد که اگر «نیروهای خارجی» هم به این شرط‌ها پایبند نماندند «بعید نیست که در آینده فعالیت نظامی علیه آنها» انجام دهیم.

ابراز نگرانی گروه‌های یاد شده از حضور احتمالی آمریکا در عراق در حالی است که وزارت امور خارجه امریکا نیز پس از برگزاری سومین دور از این گفت وگو تاکید کرده است که نیروهای امریکایی به درخواست دولت عراق در خاک این کشور هستند.

متحدین الکاظمی مفاد دور سوم مذاکرات راهبری بغداد-واشنگتن را چگونه تفسیر نمودند؟

با اتمام دور سوم مذاکرات راهبردی بغداد و واشنگتن، الکاظمی و متحدینش کوشیدند تا با ارائه چهره‌ای موقفیت آمیز از این مذاکرات، آن را دستاوردی تاریخی برای خویش قلمداد نمایند. «قاسم الاعرجی»، مشاور امنیت ملی عراق در این باره تأکید کرده است که دور سوم گفت‌وگوهای راهبردی میان عراق و امریکا زیر نظر نخست‌وزیر انجام شده و موفقیت‌آمیز بوده است. مصطفی الکاظمی نیز با انتشار توئیتی، نتیجه مذاکرات را اینگونه توصیف نموده است: نتایج سومین دور از گفت وگوی راهبردی بین عراق و امریکا، دروازه ای برای بازگرداندن وضعیت عادی به عراق و آنچه عراق شایسته آن است، می باشد و این دستاوردیست که باید به ملت صلح دوست خود برای آن تبریک بگوییم. گفت وگو همان راه درست حل بحران هاست، ملت ما شایسته آن است که در صلح، امنیت و شکوفایی و نه جنگ و درگیری، سلاح بی ضابطه و ماجراجویی ها زندگی کند.

در بیانیه وزارت خارجه عراق درباره مفاد این مذاکرات آمده است که طرفین بر اهمیت روابط دوجانبه و مسائل امنیت و مبارزه با تروریسم و اقتصاد و انرژی و محیط زیست و فرهنگ بررسی شده است. واشنگتن همچنین از اقدامات دولت عراق برای صدور روادید فرودگاهی برای تقویت سرمایه‌گذاری خارجی و اجرای اصلاحات اقتصادی و بهبود فضای کسب و کار و تقویت بخش خصوصی تقدیر و بر حمایت از آن تأکید کرده و افزوده که شرکت‌های امریکایی آماده کمک به تقویت اقتصاد عراق و ایجاد فرصت‌های شغلی هستند. امریکا همچنین بر حمایت خود از تلاش‌های دولت عراق برای تأمین انرژی برق ارزان‌قیمت و متنوع کردن منابع تأمین انرژی با تقویت روابطش با کشورهایی مانند اردن و شورای همکاری و ارتباط شبکه‌های برق به این کشورها تأکید کرده است. عراق و امریکا همچنین بر همکاری در عرصه تأمین انرژی های پاک و بهره‌برداری کامل از گاز استخراج شده با نفت و بهبود وضعیت محیط زیست تأکید کرده‌اند.

تاکید بر تقویت مناسبات با واشنگتن در همه جوانب از جمله اصول اولیه دولت مصطفی الکاظمی در خلال یک سال اخیر بوده است. «فؤاد حسین»، وزیر امور خارجه عراق وی  پیش از آغاز دور جدید گفت وگوی راهبردی بین عراق و امریکا صراحتا اعلام نموده بود که گفت وگوی راهبردی با امریکا مورد اهتمام دولت عراق است و بغداد می کوشد در همه ی حوزه‌ها بر دامنه‌ی روابط خویش با واشنگتن بیافزاید.

سیاست نگاه همزمان با آمریکا و بازگشت بغداد به جهان عرب با هدف کاهش نفوذ نقش ایران در مناسبات عراق و تحدید متحدین عراقی‌اش از اهمیت بسزایی نزد الکاظمی برخوردار است. وی و دولتش در طول ماه‌های اخیر با سفر به امارات متحده عربی و سعودی و وضع قراردادها و یادداست تفاهم‌های متعدد با ابوظبی و ریاض کوشیده تا باصطلاح توازن را در صحنه داخلی و بین‌المللی عراق ایجاد نماید. بازگشایی گذرگاه عرعر، طرح اعطای سرمایه گذاری‌های بلند مدت امارات و سعودی در عراق و برگزاری نشست‌های سه جانبه پی در پی میان عراق، اردن و مصر در همین راستا صورت پذیرفته است. فقدان سردار قاسم سلیمانی و وضع تحریم های شدید اقتصادی علیه ایران، فرصت مناسبی را برای کاهش وابستگی عراق به ایران فراهم آورده است. طرح اتصال شبکه برق عراق به شورای همکاری خلیج فارس با هدف کاهش واردات برق و گاز از این قلمداد می‌شود.

الکاظمی در پی چیست؟

فارغ از کاهش جایگاه نفود ایران در عراق از طریق نزدیکی بغداد به سعودی، امارات متحده عربی و ایالات متحده آمریکا، ایفای نقش پررنگ در آینده سیاسی عراق، از میان بدر کرده رقبا، خلع سلاح حشد و حمایت از جریان‌های سکولار را می‌توان از اهداف الکاظمی در مقطع کنونی قلمداد نمود. با وجود گذشت قریب به یک سال از زمان سکانداری الکاظمی در صدر هیات دولت عراق، همچنان بخش اعظم خواست عراقی‌ها از قبیل ضرورت مقابله با فساد، بهبود وضعیت معیشتی و رفع بیکاری همچنان بر زمین باقی مانده است. وقوع سلسله اعتراضات داخلی در بغداد، ناصریه و نجف بیانگر ناکامی الکاظمی در تحقق خواست جامعه است.

در فضای یاد شده، الکاظمی می‌کوشد تا با متهم جلوه دادن ایران و هم پیمانانش به عنوان مسبب وضع موجود، ضمن اعمال فشار بر تهران، زمینه خلع سلاح و محدودیت بر حشدالشعبی را فراهم آورد. امری که ضمن جلب حمایت همه جانبه‌ی سعودی و آمریکا به از میان بدر شدن یکی از رقبای کلیدی وی در انتخابات آتی منتهی خواهد شد. وجود فضای یاس حاکم بر عراق موجب شد تا الکاظمی با مداخله در بازه‌ی زمانی انتخابات، زمان رای گیری را به مقطعی دیگر تغییر دهد، امری که بوضوح بیانگر نگرانی وی از عدم کسب آرای دلخواه از سوی جامعه است.

اکنون و با برگزاری دور جدیدی از گفتگوها با آمریکایی‌ها، دولت الکاظمی می‌کوشد تا با رایزنی با گروه‌های مختلف عراقی، آن را به دستاوردی برای بقای دولت خویش تبدیل نماید. از همین روست که بلافاصله با پایان دور سوم مذاکرات، شخصا مبادرت به گفتگو با برخی رهبران کلیدی عراق نمود. العربی جدیدی در خبری در این باره مدعی شده: « یک مقام بلندپایه عراقی در بغداد از جلسه نخست‌وزیر عراق با سران و نمایندگان پنج تشکل سیاسی شیعی پس از برگزاری دور سوم گفت‌وگوهای راهبردی عراق و امریکا خبر داد. این مقام افزود که این جلسه با حضور سران و نمایندگان ائتلاف های سائرون (صدر)، فتح (هادی العامری)، دولت قانون (نوری المالکی)، جریان حکمت ملی (سیدعمار الحکیم) و حزب الفضیله و «مصطفی الکاظمی»، نخست‌وزیر عراق، به همت سیدعمار الحکیم در منطقه جادریه برگزار و حدود 4 ساعت طول کشید. این منبع تأکید کرد که این جلسه با هدف بررسی نتایج دور سوم گفت‌وگوهای راهبردی عراق و امریکا و مسئله تعیین جدول زمانی خروج نیروهای امریکایی از عراق برگزار شده بود. به گفته این منبع برخی از این گروه‌های سیاسی خواستار حضور نمایندگانشان در گفت‌وگوها با واشنگتن در چارچوب کمیسیون امنیت و دفاع مجلس و نیز محدود کردن اختیارات نیروی هوایی ائتلاف بین‌المللی شدند. این منبع تأکید کرد که الکاظمی در این جلسه تأکید کرده که پس از نظر تیم کارشناس امنیتی و نظامی برای تعیین جدول زمانی خروج نیروهای امریکایی و ائتلاف از عراق تصمیم نهایی گرفته خواهد شد.»

تداوم حضور آمریکایی‌ها در پوشش ناتو

از زمان اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ تا به امروز، عموم اندیشکده‌ها و استراتژیست‌های آمریکایی مکررا در مدح مزایای عراق و ضرورت حضور نظامی این کشور در عراق و غرب آسیا سخن‌ها سروده‌اند. از همین رو احتمال برنامه‌ی واشنگتن برای خروج نظامیانش از عراق دور از انتظار بنظر می‌رسد. سیاست پیشین ترامپ نیز در کاهش خروج نظامیان آمریکایی از عراق در سوریه در همان بازه با نقد و مخالفت جمهوری خواهان و دموکرات‌های کنگره همراه شد. از همین رو قابل تصور است که آمریکا به حربه های متعددی جهت تداوم حضورش در عراق متوسل خواهد شد. سخن از ضرورت مقابله با تروریسم یا مهار ایران و یا حمایت ازسلفی‌ها جهت ایجاد ناامنی در عراق و توجیه حضور نظامیان آمریکایی بخشی از راهبرد آتی آمریکا در عراق به نظر می‌رسد. نکته حائز اهمیت در این باره آن‌ که، شکاف عمیق میان بغداد با اربیل، فضایی را مهیا نموده که نیروهای کُرد به عنوان موافق اصلی حضور نظامی آمریکا در عراق تبدیل شده و حتی در صورت خروج این نظامیان از مناطق تحت سیطره دولت مرکزی، پایگاه مستقر در اربیل همچنان شاهد حضور نظامیان آمریکایی خواهد بود.

برنامه دیگر آمریکایی‌ها برای حضور در عراق، حضور تحت عنوان نیروهای ناتو خواهد بود. اظهارات چندی پیش دبیر کل ناتو مبنی بر تقویت نظامی این سازمان در عراق در همان مقطع این گونه برداشت شد، امری که خشم گروه‌های عراق را برانگیخت. استولتنبرگ دو ماه پیش و پس از نشست با وزرای دفاع کشورهای عضو ناتو گفت: «امروز تصمیم گرفتیم که ماموریت آموزشی ناتو در عراق را توسعه دهیم بنابراین شمار نیروهای ناتو از 500 تن به حدود 4 هزار نفر افزایش پیدا خواهد کرد و فعالیت‌های آموزشی‌مان شامل نهادهای امنیتی بیشتر و مناطق خارج از بغداد خواهد شد.» اظهارات یاد شده در آن بازه از سوی تحلیگران مورد ارزیابی قرار گرفت. العربی جدید در این باره می‌نویسد: «علیرغم اینکه نقش ناتو در عراق طی سال‌های گذشته محدود به امور آموزشی و حمایت لجستیک از نیروهای عراقی و پیشمرگه در اقلیم کردستان بوده و تقریبا حساسیتی برای گروه‌های سیاسی ایجاد نکرده بود اما برنامه جدید ناتو برای توسعه ماموریتش در خارج از بغداد و احتمالا در شهرهای دو استان همرز با سوریه یعنی استان الانبار و نینوا که اخیرا شاهد افزایش تحرکات تروریستی است، می‌تواند حساسیت‌هایی برای گروه‌های مسلح مستقر در این مناطق ایجاد کند در همین رابطه، مسئول نظامی عراقی که نخواست نامش فاش شود، در گفت‌وگو با العربی الجدید تصریح کرد: توسعه ماموریت ناتو در خارج از بغداد شامل پایگاه عین الاسد و الحبانیه در استان غربی الانبار و پایگاه القیاره در استان نینوا در شمال عراق خواهد بود...» العربی الجدید گزارش داد که «مصطفی الکاظمی»، نخست‌وزیر عراق بدون اینکه به رهبران فراکسیون‌های سیاسی رجوع کند که اغلب مخالف حضور نظامی خارجی در عراق هستند، از ناتو خواست تا حمایت نظامی بیشتری از عراق به عمل آورند.

مجاهد الطائی، کارشناس امور سیاسی عراق در واکنش به این تصمیم ناتو  در آن مقطع به العربی جدید گفت: «ایالات متحده امریکا در دوره بایدن قصد دارد به تنهایی در پرونده عراق درگیر نشود بلکه به دنبال بخشیدن صبغه‌ای بین‌المللی به نقش خود در عراق با دیگر شرکاء در پیمان ناتو، شورای امنیت و سازمان ملل است تا فشارهای گروه‌های مخالف در اشغالگر بودن نیروهای امریکایی را خنثی کنند.»