راهبرد روسیه در افغانستان چیست؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ با نزدیک شدن به بازه زمانی خروج نیروهای نظامی آمریکا از افغانستان، مسکو در مورد مدیریت پیامدهای خروج، نقش قاطع‌تری را ایفاء می‌کند. در 5 اوت 2021م. روسیه به‌منظور جلوگیری از سرریزشدن بی‌ثباتی افغانستان به آسیای مرکزی، مانورهای نظامی مشترکی را در تاجیکستان و ازبکستان برگزار نمود. روسیه همچنین در 11 اوت 2021م. نشست تروئیکای توسعه یافته را در دوحه آغاز کرد که به آن اجازه می‌دهد با ایالات‌متحده، چین و پاکستان در زمینه تسهیل گفتگوی بین الافغانی و ترویج راه‌حل سیاسی در افغانستان مشارکت کند. گسترش مشارکت روسیه در امنیت افغانستان را می‌توان بر اساس سه متغیر توضیح داد:

1-  نگرانی روسیه از امنیت جناح جنوبی خود در آسیای مرکزی، موفقیت‌های نظامی طالبان در ولایت‌های بدخشان و تخار که هم‌مرز با تاجیکستان است باعث نگرانی مقامات روسی شده است. «امامعلی رحمان» رئیس‌جمهور تاجیکستان در مورد تجمع گروه‌های تروریستی در مرز مشترک خود با افغانستان که شامل 3000 شبه‌نظامی می‌باشد، هشدار داد. روسیه همچنین از گسترش حضور داعش در افغانستان نگران است و از این هراس دارد که مذاکرات دیپلماتیک متوقف‌شده فضا را برای داعش فراهم کند تا حضور خود را در این کشور تقویت نماید. استقرار و حضور گروه داعش در افغانستان تهدیدی برای قفقاز شمالی می‌باشد که در سال‌های اخیر عرصه نبرد و درگیری‌های منظم بین نیروهای امنیتی روسیه و داعش بوده است.

2-  روسیه، ناامنی در افغانستان را فرصتی برای تحکیم هژمونی خود در آسیای مرکزی می‌داند. علی‌رغم مذاکرات گسترده با تاجیکستان و ازبکستان، اتحادیه اقتصادی اوراسیا فراتر از قزاقستان و قرقیزستان گسترش نیافته است و همچنین برنامه‌های روسیه برای ایجاد پایگاه دوم در جنوب قرقیزستان متوقف‌شده است. هرچند که تاکنون پیشنهاد گسترش پایگاه کانت روسیه در قرقیزستان و استقرار سامانه‌های دفاع موشکی اس -300 در پایگاه روسیه در دوشنبه تاجیکستان گام‌های مثبتی بوده است. بحران کنونی افغانستان، باعث تقویت نقش امنیتی روسیه در آسیای میانه شده است. سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه اخیراً از برنامه‌های خود برای توسعه آمادگی رزمی پایگاه‌های روسیه در تاجیکستان و قرقیزستان و فروش تجهیزات نظامی به تاجیکستان خبر داده است. روسیه با ارائه کمک‌های امنیتی به شرکای آسیای مرکزی خود در مواقع ضروری، میکوشد تا از تلاش‌های ایالات‌متحده برای حضور در محیط پیرامونی و نفوذ خود جلوگیری کند.

3-  فعالیت‌های دیپلماتیک روسیه در افغانستان مشابه بحران‌های سوریه، لیبی و قفقاز جنوبی باعث تقویت جایگاه مسکو در میان قدرت‌های بزرگ‌شده است. در سال 2017م روسیه مذاکرات چارچوب مسکو را به ‌عنوان مکانیزم شش‌جانبه برای ارتقای همکاری بین روسیه، چین، افغانستان، پاکستان، ایران و هند و تسهیل آشتی ملی در افغانستان آغاز کرد. این گفتگوها در ایالات‌متحده به سخره گرفته‌شده‌اند؛ زیرا که آن‌ها بدون هیچ امتیازی، مشروعیت طالبان را پذیرفته بودند و این امر توسط اشرف غنی رئیس‌جمهور افغانستان با مخالفت همراه شد. بااین‌وجود، آن‌ها برای رایزنی در مورد امنیت افغانستان و کمک به تلاش‌های روسیه برای ایجاد یک رویکرد چندقطبی در جهت کاهش حل مناقشه افغانستان یک نشست غیر غربی برگزار کردند. نقش سازمان‌دهنده روسیه در نشست‌های تروئیکای توسعه‌یافته، بر موفقیت‌های گذشته این کشور می‌افزاید. درحالی‌که امنیت و منافع ژئوپلیتیکی گسترش نقش روسیه در افغانستان مشهود است، مسکو به‌احتمال زیاد منافع خود را از طریق دیپلماتیک (نه اقدامات نظامی) پیش می‌برد.

علی‌رغم روایت‌های تجدیدنظرطلبانه کرملین در مورد جنگ شوروی در افغانستان، مردم روسیه همچنان این درگیری را به‌عنوان نقطه آغاز شکست نظامی این کشور می‌دانند. علاوه بر این، مسکو به دلیل بدتر شدن همه‌گیری کووید 19 و چالش های اقتصادی و اجتماعی آن، تمایل چندانی برای مداخله نظامی در افغانستان ندارد. تلاش‌های روسیه برای بی‌اثر کردن نفوذ طالبان مانند ادعای دیمتری پولیانسکی معاون سفیر روسیه سازمان ملل مبنی بر این که بعید است طالبان در افغانستان به قدرت برسد، می‌تواند به رفع نگرانی‌های داخلی در مورد وخامت تهدید افغانستان کمک کند. با نگاهی به آینده، روسیه احتمالاً نقش نظامی خود را به رزمایش نظامی در آسیای میانه و حملات دوره‌ای برون‌مرزی محدود می‌کند و از اقدامات نظامی گسترده‌تر اجتناب می‌ورزد.

مشارکت دیپلماتیک روسیه با قدرت های خارجی در مورد افغانستان و تلاش برای ارتقا گفتگوی بین الافغانی می‌تواند موفق آمیزتر باشد. اگرچه دورنمای گفتگوی آمریکا و روسیه در مورد افغانستان بسیار ضعیف به نظر می‌رسد؛ اما فرصت‌های احتمالی همکاری بلندمدت آمریکا و روسیه در زمینه مبارزه با مواد مخدر وجود دارد؛ زیرا هر دو کشور در  دوران ریاست جمهوری باراک اوباما برای جلوگیری از قاچاق مواد مخدر همکاری کردند. از آنجا که روسیه و چین به‌عنوان عضو سازمان همکاری شانگهای در مورد مسئله افغانستان مشارکت دارند، هر دو کشور می‌توانند در ماه‌های آینده همکاری‌های امنیتی خود را تقویت کنند.

هماهنگی دوجانبه مسکو با آنکارا، تهران و دهلی‌نو در مورد مسئله افغانستان می‌تواند مشارکت آن‌ها را تقویت نماید. روسیه طیف متنوعی از مشارکت‌های محلی در افغانستان برخوردار است که می‌تواند از آن برای کاهش تهدیدات امنیتی و تسهیل گفتگوی بین الافغانی بهره ببرد. اگرچه کابلوف، نماینده خاص رئیس‌جمهور روسیه برای افغانستان، دولت افغانستان را به دلیل عدم گفتگو با طالبان به دورویی متهم کرده است؛ اما سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در مورد حل و فصل منازعه افغانستان در تاشکند با اشرف غنی دیدار نمود. روسیه در کنار ارتباط با طالبان، روابط صمیمانه‌ای با شخصیت های سیاسی افغانستان مانند حامد کرزی، رئیس جمهور سابق، کریم خلیلی، معاون رئیس جمهور سابق و گلبدین حکمتیار دارد. این مشارکت‌ها می‌تواند به روسیه اجازه دهد تا به‌عنوان تسهیل‌کننده گفتگو ظاهر شود و اطمینان حاصل کند که طالبان امنیت آن را تهدید نمی‌کند. درحالی‌که کشورهای ناتو به‌طور فزاینده‌ای نگران بلندپروازی‌های چین پس از جنگ در افغانستان هستند، آن‌ها همچنین باید بر رفتار روسیه نظارت داشته و زمینه‌های همکاری با مسکو را تعیین کنند.