به گزارش راهبرد معاصر؛ مستند «منهای نفت» که هر هفته یکی از صنایع تولیدی ایران را بررسی می کند و به قابلیت ها و ظرفیت های بالای محصولات ایرانی می پردازد، در قسمت نهم که پنجشنبه، 18 بهمن 1397 از شبکه سوم سیما پخش شد، نگاهی به صنعت پرسود پسته انداخت.
در ابتدا، مستند منهای نفت به یک باغ کشت پسته در بوئین زهرا سر زد که مالک آن توانسته است با استفاده از مدیریت صحیح اب و ابیاری قطره ای، بیش از سه برابر متوسط کشت پسته در هر هکتار در کشور، محصول به دست اورد.
یک باغ پسته معادل 500 هزار بشکه نفت خام!
آریایی، کارشناس کشاورزی به مستند منهای نفت گفت: «با استفاده از سیستم آبیاری قطره ای ما می توانی محاسبه کنیم که بر اساس شرایط فصلی، زمانی و آب و هوایی چه مقدار تبخیر و تعریق اتفاق می افتد و درخت چقدر آب نیاز دارد و از همین طریق توانسته ایم میزان کشت محصول پسته به ازای هر هکتار را به طور میانگین 1.7 تن محصول خشک برسانیم. این در حالی است که میانگین کشوری آن 500 کیلوگرم است.»
در این باغ، در سال معادل 3 میلیون کیلو پسته تولید می شود اگر هر کیلو را 10 دلار محاسبه کنیم (نرخ صادرات پسته 10 تا 14 دلار به ازای هر کیلو است) همین یک باغ پسته در سال 30 میلیون دلار درآمدزایی دارد؛ معادل 500 هزار بشکه نفت 60 دلاری!
تاریخچه محصول پسته ایرانی
پسته به عنوان یک جزء پرطرفدار آجیل ایرانی، سابقه بسیار طولانی دارد و هرودوت، مورخ مشهور یونانی در آثار خود به پسته ایران اشاره کرده است. درخت پسته در ایران سابقه تاریخی دارد و برخی اسناد تاریخچه کشت پسته در ایران را 4 هزار سال پیش ثبت کرده اند.
در ایران 90 رقم پسته وجود دارد که پسته های کله قوچی، اکبری و احمدآقایی اصلی ترین ارقام پسته ایران به شمار می روند. در حال حاضر ایران 450 هزار هکتار باغ پسته دارد و سالانه حدود 300 هزار تن پسته برداشت می شود. شهرستان رفسنجان در استان کرمان مهد پسته ایران ایران است اما این محصول در مناطق مشابه دیگر در کشور کشت می شود.
سالانه بیش از یک میلیون تن پسته در جهان تولید می شود و طی سالیان اخیر تلاش های بسیاری برای رقابت با پسته ایرانی صورت گرفته است و رقبا افزایش زیادی در حجم تولیدشان داشته اند. با این وجود، پسته ایران به عنوان مرغوب ترین پسته در جهان شناخته می شود.
علل بهره‌وری 7 برابری کشورهای خارجی در تولید پسته
پسته یکی از میوه های گرمسیری است که در سرتاسر جهان مشتری های خاص خود را دارد و ایران، ایالات متحده، ترکیه، سوریه و اتحادیه اروپا، 5 تولیدکننده بزرگ پسته هستند. پسته ایرانی هم از نظر میزان تولید و هم از نظر کیفیت و طعم در جایگاه نخست قرار دارد.
تولید پسته در ایران پیشینه چند هزار ساله دارد. کشورهای ترکیه و سوریه نیز در کشت این محصول داردی سابقه هستند. رقبای ایران طی سالیان گذشته با کمک تکنولوژی های مدرن، تولید خود را افزایش داده اند و بسیاری از مراحل کاشت تا برداشت را به صورت مکانیزه انجام می دهند. مطابق آمارهای ارائه شده، متوسط تولید پسته در برخی از کشورهای خارجی، بالغ بر 3 هزار و 500 کیلو در هکتار است، در حالی که ایران در هر هکتار 500 تا 700 کیلو برداشت می کند.
نحوه ابیاری یکی از مهم ترین ریشه های بهره وری بالای تولید پسته در این کشورها است. اگر چه به واسطه شرایط مشابه اقلیمی، بانک سرانه آب مورد نیاز در باغ های پسته ایران و رقبای خارجی تقریبا یکسان است، اما در آنجا شیوه آبیاری قطره ای در تمام باغ ها مورد استفاده قرار می گیرد.
عامل دیگر بهره وری بالا، نهال های جدید پسته هستند که محصول چند دهه تحقیقات علمی‌اند و این نهال ها نسبت به قارچ های خاکزی، سرما و شوره مقاوم بوده و بیشترین برداشت درخت پسته را ممکن می سازند.
در بخش دیگر برنامه منهای نفت، جلیل تواضع، پیرمرد 82 ساله که 75 سال در صنعت خشکبار کشور فعالیت کرده و صاحب برند مشهور تواضع است، بر اهمیت بسته بندی برای جذب بازارهای خارجی تاکید کرد و به منهای نفت گفت: «اگر چه کشورهایی مثل آمریکا و ترکیه رقیب ایران در کشت پسته هستند و پیشرفت های زیادی داشته اند اما آنها هیچ گاه تنی توانند جایگزین ایران شوند، دلیل آن نیز خاک مرغوب ایران برای کشت پسته است و این محصول در کشورهای رقیب به دست نمی آید.»
بسته بندی؛ چالش ابتدایی و مزمن محصولات صادراتی کشور
ماجرای غم انگیز، بسته بندی بی کیفیت پسته ایرانی برای عرضه در بازار های جهانی است؛ محصولی که به صورت فله ای و بدون نام و نشان وارد بازارهای جهانی می شود و کشورهایی مانند امارات با بسته بندی مجدد و با نام خود، پسته ایران را به کشورهای دیگر صادر و حداقل دو برابر تاجران ایرانی سود می کنند.
همچنین، پسته ارگانیک و مرغوب ایرانی در گونی های بزرگ و بسته بندی غیراستاندارد از مرزها خارج می شود و به دلیل نداشتن پوشش و بسته بندی مناسب در برخی موارد به قارچ سمی آفلاتوکسین آلوده می شود. همین موضوع بارها باعث شده است محموله های تجاری پسته به کشور بازگردانده شوند. این در شرایطی است که بسته بندی استاندراد و وکیوم چندلایه می تواند پسته را تا 2 سال به صورت کاملا سالم و با کیفیت نگهداری کند.
آن طور که برنامه منهای نفت گزارش می دهد، معدود صادرکنندگان ایرانی وجود دارند که با طراحی و بسته بندی زیبا، توانسته اند مصرف کننده خارجی را به محصول درجه یک و مرغوب ایران جذب کنند و با ایجاد این ارزش افزوده، چند برابر رقبای خود کسب درامد کنند.
تصمیم گیری بدون مشورت با فعالان اقتصادی به زیان کشور است
محمدحسن شمس فرد، رئیس اتحادیه صادرکنندگان خشکبار ایران کارشناس دیگر ویژه برنامه صنعت پسته مستند منهای نفت اظهار کرد: «ما در زمینه تولید پسته سابقه چند هزار ساله داریم اما صادرات آن ظرف 50 سال اخیر رشد کرده است. 40 سال پیش ما سالانه 10 هزار تن تولید پسته داشتیم اما در سال 96 این عدد به حدود 210 هزار تن رسید که رشد خوبی را نشان می دهد. متاسفانه امسال بر اثر سرمازدگی و گرمای پس از آن، محصول پسته صدمه دید و اما عمده هزینه های تولیدکننده مانند کود و سمپاشی و کارگر و... ثابت ماند که باعث رشد قیمت ها شد.»
وی با تاکید بر مرغوبیت و کیفیت محصول پسته ایرانی در نسبت با رقبا افزود: «چین به عنوان بزرگترین خریدار محصول پسته ایران آغاز به کشت پسته کرده است اما همچنان محصولات ایران را وارد می کنند و عرب ها نیز پسته آمریکایی نمی خرند و مشتری پسته ایران هستند. پسته آمریکایی طعم ذرت دارد.»
شمس فرد خطاب به مسئولان دولتی ادامه داد: «لازم است دولتمردان درباره هر مساله ای که تصمیم می گیرند، حتما از کارشناسان و اعضای اتحادیه مربوطه مشورت بگیرند. متاسفانه گاهی مدیران در اتاق های دربسته تصمیم می گیرند و اعلام می کنند و بعد متوجه اشتباهاتشان می شوند اما جبران این اشتباهات زمان می برد باعث خسارت به تولیدکننده و کشور می شود.»
صادرات به 74 کشور جهان
به گزارش مستند منهای نفت، پسته ایران به 74 کشور جهان صادر می شود و هر درخت پسته معادل 5 بشکه نفت ارزآوری دارد که در مجموع این صنعت سالانه بیش از یک میلیارد دلار درآمد ارزی دارد. با این وجود به دلیل عدم استفاده از شیوه های به روز و مکانیزه تولید پسته، بهره وری ما در نسبت با رقبا بسیار پایین تر است. علاوه بر آبیاری قطره ای، تغذیه، مدیریت آفات و بیماری ها و استفاده از ارقام مناسب پسته، می تواند نقش به سزایی در افزایش بهره و ری و عملکرد باغ های پسته داشته باشد.
پسته محصولی کم خرج و بسیار پول ساز برای ایران و پرطرفدار در جهان است و برای فروش پسته ایران تلاش بسیاری نیاز نیست و تقاضای زیادی برای پسته مرغوب ایرانی وجود دارد.