به گزارش راهبرد معاصر؛ هنگامی که عراق در زمینه مبارزه با تروریسم، نیازمند کمک بود، جمهوری اسلامی ایران به عنوان اولین حامی این کشور وارد عمل شد. اکنون، تهاجم اقتصادی علیه ایران بالا گرفته و به نظر می رسد، عراق، با دعوت از رئیس جمهور ایران، قصد دارد اولین حامی جدی اقتصادی ایران در دوره تحریم باشد. حال این سوال مطرح می شود که زمینه های اقتصادی که دو طرف می توانند بر اساس روابطشان را گسترش دهند، کدامند. در همین رابطه، مصاحبه ای با احمد طبقچلی، استاد مدعو دانشگاه امریکایی سلیمانیه و تحلیلگر اقتصادی عراق داشتیم و از وی پیرامون مسائل اقتصادی مطرح میان تهران-بغداد پرسیدیم.
آقای طبقچلی، مسلما با توجه به تحریم ها علیه ایران، بخش بزرگی از سفر حسن روحانی به عراق به مذاکرات و احتمالا توافقات اقتصادی می گذرد. نظر شما در این رابطه چیست؟ آیا رئیس جمهور ایران می تواند در پایان این سفر مطمئن باشد که عراق، پلی برای عبور از تحریم ها خواهد شد؟
در ابتدا بگذارید تاکید کنم، که رابطه دو کشور را باید خارج از پیش زمینه تحریم دید. در واقع، نگاه تحریم محور به این سفر، باعث آسیب زدن به پتانسیل هایی بزرگی می شود که می تواند از پس آن بدست آید. این سفر، می تواند بازسازی کلی روابط را در پی بیاورد. ایران و عراق، سال ها درگیر جنگ بودند، پس از آن نیز اسیر بی اعتمادی دامنه داری بوده اند که کم و بیش تا امروز ادامه یافته است. اکنون این سفر، زمینه را فراهم می کند تا تمامی این مسائل حل شود. این سفر می تواند نقطه عطفی در روابط بغداد و تهران باشد؛ روابطی که بر مبنای تجارت نه سیاست زدگی بنا شده است. سیاست زدگی در نگاه ایران در قبال عراق، تا امروز باعث شده که بی اعتمادی نسبت به این بازیگر در میان بخش قابل توجهی از عراقی ها افزایش پیدا کند. حال اگر در پی این سفر، همکاری های اقتصادی کلان شکل بگیرد، مسلما بهبود روابط میان دو کشور سرعت بیشتری خواهد یافت.
اشاره کردید که ایران سیاست زده عمل کرده، اما تجارت ایران با عراق طی سال های گذشته رشد چشمگیری داشته است.
بله؛ البته بایستی به برخی نکات توجه شود. ایران چندین سال است که می گوید قصد دارد حجم روابط تجاری خود با عراق را به 20 میلیارد دلار در سال برساند و هنوز هم چنین وعده ای می دهند. طبق آخرین آمار منتشر شده، حجم تبادل میان دو کشور به 12 میلیارد دلار رسیده که 6 میلیارد دلار خدمات و بقیه کالا بوده اند. آن چه که مقصود من از سیاست زدگی بود، سرمایه گذاری اصلی ایران بر روی گروه های غیر دولتی مسلح است. اکنون آن چه که بنظر می رسد، این است که اکثر عراقی ها، ایران را حامی این گروه ها می بینند نه یک شریک تجاری بزرگ. اگر دو دهه گذشته، سیاست حمایت از چنین گروه هایی به نفع ایران بوده، اکنون مطمئنا نیست. ایران باید نگاه خود را عوض کند. باید با دولت مرکزی کار کند نه با بخش های مختلف عراق.
با این تفسیر، آیا سفر روحانی به عراق، در واقع تقویت روابط دولت-دولت که شما خواهان آن هستید، نیست؟
بله. سفر روحانی یک گام بزرگ به پیش است؛ این سفر مقدمه ای برای قرار دادن کارها در مسیر دست خواهد بود. اکنون او سمبل دولت ایران است و مستقیما با دولت عراق وارد همکاری شد.
اگر بخواهیم زمینه های صادراتی ایران به عراق را بسنجیم، چه مواردی از نظر شما حائز اهمیت است؟
عراق، همه چیز وارد می کند. همه چیز! اما این روندی پایدار نخواهد بود و نباید باشد. اکنون عراق از زیر آوار 40 سال جنگ بیرون آمده، نیازمند بازسازی است. ایران می تواند در این زمینه سرمایه گذاری کند. بی شک عراق استقبال خواهد کرد. ایران و عراق هر دو جمعیت جوان رو به رشد دارند، مشکلات آبی پیش روی هر دو کشور وجود دارد، مواردی از این دست که با همکاری آن ها قابل حل است، کم نیست. لزوما صادرات، فرستادن یک کالا نیست.
در مقطع فعلی اوضاع چگونه است؟ ایران در میان صادرکنندگان به عراق چه جایگاهی دارد؟
برای پاسخ به این سوال ، بهتر است مقایسه ای بسنجیم. ترکیه، کشوری که همچون ایران، همسایه عراق است، سال 2013، اوج صادرات ترکیه به عراق، با 12 میلیارد دلار رقم خورد. پس از آن با ظهور داعش، افت محسوسی در صادرات ترکیه به عراق ملاحظه شد تا جایی که سال 2017، صادرات این کشور به 9 میلیارد دلار رسید. (این آمار تنها مربوط به صادرات کالاست). اما در مقابل، ایران از 2013 تا 2017، همواره 6 میلیون دلار کالا به عراق صادر کرده است. این که نظیر ترکیه، ایران افت نداشته چراکه پس از ظهور داعش و برگزاری رفراندوم، مرزها با اردن، سوریه و عربستان به کلی بسته شده بود؛ همچنین مرزها با ترکیه تقریبا بسته بود. بنابراین تنها مرزهای ایران باز ماند. با این وجود هنوز هم، ترکیه در صادرات کالا دست برتر را دارد. لازم به ذکر است که افت ارزش لیره و ریال، برای هر دو کشور زمینه توسعه صادرات را هم فراهم ساخت.
صادرات غیر نفتی ایران به عراق شامل چه مواردی است؟ صادرات ترکیه چطور؟
به عنوان شخصی که حداقل اقلیم را گشته می گویم که عمده کالاهای صادراتی ایران به عراق، مواد غذایی و لبنی است. در مقابل ترکیه کالاهایی نظیر پوشاک بیشتر صادر می کند.
از نظر شما، ایران و عراق چه چیزی می توانند به هم بدهند؟
عراق تشنه سرمایه گذاری خارجی است. به ویژه در زمینه کشاورزی و صنعت. ایران می تواند در عوض این اقدام، درهای بازار بزرگ 40 میلیونی عراق را به روی خود باز کند.
اما در سایه تحریم ها، آیا می شود امید داشت که ایران بتواند از ناحیه سرمایه گذاری سودی کسب کند، یا صادرات قابل توجهی به عراق داشته باشد؟
بله. اخیرا گزارش شده که ایران و عراق برای صادرات گاز در سال آینده به توافق رسیده اند. طبیعی است که زمینه هایی برای بازپرداخت آن فراهم شده است. مرسوم ترین روش برای این منظور، مبادله تهاتری و یا استفاده از ارزهای ملی دو کشور است.