چرا عربستان ناگزیر به پذیرش آتش‌بس در یمن است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ جنگ خونین یمن در حالی در آستانه‌ی هفتمین سالروز آغازش قرار گرفته، که مرگ دست‌کم ۳۷۷ هزارتن بر اساس آمار منتشر شده از سوی برنامه توسعه سازمان ملل، عملا بحران این کشور را به مهمترین و وخیم‌ترین بحران انسانی جامعه‌ی بین‌المللی تبدیل نموده است. تشدید حملات هوایی ائتلاف عربی به رهبری سعودی به مواضع یمنی‌ها، همزمان با چندپارگی نظامی حاکم بر این کشور به آوارگی و گرسنگی میلیون‌ها تن منتهی شده است. تشدید بحران انسانی و ناکامی سعودی در دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده به رساتر شدن صدای مخالفین جنگ در خلال ماه‌های اخیر منجر شده، فرآیندی که می‌توان آن را در سطور رسانه‌ها و دیدگاه‌های اقشار مختلف جامعه‌ی جهانی در بستر فضای مجازی به عینه مشاهده نمود.

با این وجود و علی‌رغم گمانه‌زنی‌های صورت پذیرفته از سوی محافل بین‌المللی و با تشدید رایزنی‌های شماری از کشورهای منطقه و شخص «هانس گراندبرگ» نماینده سازمان ملل متحد در امور یمن، جهت خاتمه جنگ یاد شده، آتش بحران در این کشور مجددا فوران گرفته است. حملات موشکی و پهپادی اخیر انصارالله به مواضع امارات متحده عربی و سعودی، حکایت از تغییر موازنه قوا در منطقه دارد، حملاتی که با واکنش‌های خونین ائتلاف عربی همراه شده است. در کمتر از ۲۴ ساعت از حملات انصارالله، ائتلاف یاد شده از هفتاد حمله‌ِ پی‌درپی به مواضع عمدتا غیرنظامیان در یمن خبر داده است. خشم بین‌المللی از تلفات وارده به غیر نظامیان موجب گردید تا رسانه‌های وابسته به رژیم سعودی با راه‌اندازی وسیع کارزاری در پی سرپوش نهادن بر مرگ ده‌ها تن در پی حملات یاد شده برآیند. در یکی از حملات فوق‌الذکر، ائتلاف سعودی با هدف‌گیری مستقیم زندانی در استان صعده یمن، بیش از 60 تن را کشته  و 120 نفر را زخمی نموده است. ائتلاف یاد شده در حمله‌ی مشابهی شهر حدیده که مشمول توافق آتش‌بس استکهلم است، را بشدت مورد حمله قرار داده است. شدت حملات یاد شده تا بدان جا بوده که محافل بین‌المللی را ناگزیر به واکنش واداشته است. افزایش انتقادهای بین‌المللی به کشتار غیرنظامیان یمنی در حالی است که خبرگزاری رسمی عربستان سعودی مدعی شد که نیروهای ائتلاف «حملات هوایی دقیقی برای نابود کردن توانایی‌های شبه‌نظامیان حوثی در حدیده» انجام داده‌اند.

با این حال و با وجود شعله‌ور شدن جنگ یمن، ناظرین منطقه‌ای از احتمال وقوع آتش‌بس و متارکه‌ی جنگ در هفته‌های آتی سخن به میان آورده‌اند. در این نوشتار به بررسی سلسله عواملی که زمینه خاتمه‌ی جنگ یمن را در آینده‌ی نزدیک رقم خواهند زد، می‌پردازیم.

تغییر موازنه قوا در جنگ یمن

وقوع حملات موشکی و پهپادی انصارالله به مواضع حیاتی امارات متحده عربی در ابوظبی را می‌توان نقطه‌ی عطفی در جنگ خونین یمن ارزیابی نمود. توانایی بالای انصارالله در هدایت پهپادها در آسمان امارات و شلیک موشک‌هایی با بُرد بیش از ۱۳۰۰ کیلومتر به خاک این امیرنشین را می‌توان رخدادی کلیدی در تحولات منطقه ارزیابی نمود. ارتش نجات ملی یمن پیشتر و در حملاتی پهپادی و موشکی تاسیسات حیاتی بقیق و خریص را در سعودی هدف گرفته بود، امری که به افزایش فوری قیمت جهانی نفت و توقف نیمی از صادرات انرژی سعودی منتهی شده بود.

دستیابی انصارالله به توانایی ساخت و بهره‌گیری از پهپادهای پیشرفته و موشک‌های بالستیک، بی گمان دایره تحرکات یمنی‌ها را در نبرد یاد شده به میزان چشمگیری خواهد افزود. توقیف اخیر کشتی حامل تسلیحاتی اماراتی در دریای سرخ را می‌توان گزاره‌ی دیگری در این نبرد عنوان کرد که دامنه‌ی تحرکات انصارالله را به آب‌های بین‌المللی سوق داده است.

نگرانی احتمالی سعودی از هدف گیری بیش از پیش تاسیسات کلیدی این کشور از سوی انصارالله با اتکا به تسلیحات پیشرفته در کنار ابراز نگرانی امارات از پیامدهای شیوع بحران به خاک این کشور و خروج احتمالی هزاران سرمایه گذار از این امیرنشین را می‌توان مهمترین عامل تمایل احتمالی ابوظبی و ریاض به خاتمه جنگ یمن قلمداد نمود.

نگرانی سعودی از تجزیه یمن

محمد بن‌سلمان ولیعهد و وزیر دفاع سعودی در حالی جنگ یمن را تحت لوای حمایت از دولت منصور هادی در مارس ۲۰۱۵ کلید زد، که گمان می‌کرد با اتکا به توانایی بالای نظامی این رژیم و مشارکت شماری از کشورهای عربی در ائتلافی به سرکردگی ریاض، امکان دستیابی به موفقیت آنی و شکست انصارالله در مدت زمان محدودی به راحتی قابل تحقق است. اعلام حمایت لجستیکی و اطلاعاتی آمریکایی‌ها از دولت سعودی، بیش از پیش به سودای بن‌سلمان برای شکست مقاومت یمنی‌ها دامن زد. با این حال و با وجود گذشت قریب به هفت سال از آغاز جنگ یاد شده، نه تنها حوثی‌ها از مواضع خویش عقب نشینی ننموده‌اند، بلکه با پیشروی به سمت مارب و شبوه، عملا زمینه‌ی شکست ائتلاف و متحدین‌شان در عرصه‌ی نبردهای زمینی را فراهم آورده‌اند.

نکته حائز اهمیت در جنگ یمن به اختلاف منافع امارات متحده عربی با عربستان سعودی باز می‌گردد. در حالی که بن‌سلمان همِ خویش را بر قدرت‌گیری مجدد هادی قرار داده، اماراتی‌ها برای استیلا بر بنادر و جزایر جنوبی یمن برنامه‌ریزی نموده‌اند. همین مسئله منجر به حمایت تمام قد ابوظبی از تجزیه طلبان جنوب یمن شده است. قدرت‌گیری شورای انتقالی جنوب که خواستار جدایی از خاک یمن و تشکیل کشور یمن جنوبی‌اند به درگیری‌های خونین درونی میان نیروهای هادی و تجزیه‌طلبان منتهی شده است، امری که عملا مخالفین انصارالله را دوپاره نموده است. نیروهای جنوبی با تسلط بر شهرهای کلیدی، عملا وفاداران به هادی را از اریکه‌ی قدرت کنار نهاده‌اند. از شهر تحت محاصره مارب به عنوان آخرین پایگاه نفوذ هادی در یمن نام برده می‌شود.

تجزیه‌ی احتمالی یمن، عملا حوثی‌ها و متحدین‌شان را به قدرت غالب در دولت شمالی تبدیل خواهد کرد. همسایگی یمن شمالی با عربستان و با آگاهی از حضور صدها هزار شیعه زیدی در مناطق همجوار عربستان با یمن، عملا بحران امنیتی را برای سعودی‌ها دوچندان خواهد نمود. خروج شماری از نیروهای وابسته به ائتلاف از جنگ یمن نیز، بر دامنه‌ی فشارهای روانی بر عربستان افزوده، همین مسئله منجر به اعلام رسمی ریاض مبنی بر آمادگی برای پذیرش آتش‌بس شده است.

تشدید مخالفت‌های بین‌المللی با ادامه جنگ

با قدرت‌گیری دموکرات‌ها در آمریکا پس از انتخابات ۲۰۲۰، کاخ سفید پس از ۶ سال حمایت از ائتلاف به سرکردگی عربستان، کمک‌های نظامی و اطلاعاتی به حملات این ائتلاف علیه انصارالله در یمن را متوقف کرد. تصمیمی که حکایت از عزم دولت بایدن برای خاتمه این جنگ خونین داشت. اکنون و با تشدید تنش‌ها در یمن و حملات وسیع هوایی ائتلاف عربی به مواضع یمنی‌ها و مرگ ده‌ها غیر نظامی، به میزان چشمگیری بر مخالفت‌ها با تداوم جنگ در صحنه‌ی بین‌المللی افزوده شده است. در پی حمله‌ی اخیر سعودی‌ها به زندانی در صعده، حدیده و دیگر مناطق یمن، استفان دوژاریک، سخنگوی دبیرکل سازمان ملل اعلام کرد که حملات هوایی نیروهای ائتلاف محدود به استان صعده نبوده بلکه مناطق مختلف یمن را شامل شده و کودکان نیز در شمار قربانیان این حملات بوده‌اند. وی در بیانیه‌ای عنوان کرد: «حمله هوایی به تاسیسات مخابراتی در حدیده باعث اختلال شدیدی در خدمات اینترنتی شده که خدماتی حیاتی محسوب می‌شود.» دوژاریک افزود: «دبیرکل سازمان ملل خواستار تحقیقات سریع، موثر و شفاف در مورد این حوادث شده تا نسبت به پاسخ‌گویی مسئولان این حملات اطمینان حاصل شود.» آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده، نیز در گفتگویی بر لزوم تنش‌زدایی میان ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی و نیروهای انصارالله تاکید کرده و گفت: «تشدید درگیری‌ها صرفا این بحران انسانی را وخیم‌تر می‌کند و به رنج مردم یمن دامن می‌زند.»

تشدید مخالفت‌ها با تداوم جنگ یمن، تا بدان جا پیش رفته که شماری از دولت‌های اروپایی و عربی پا به میدان نهاده و به گفتگوی مستقیم با رهبران انصارالله پرداخته‌اند. در این میان شماری از دولت‌ها و در راس ‌آن‌ها پادشاهی عمان با برگزاری سلسله نشست‌های دوجانبه میان طرفین، کوشیده تا زمینه برقراری آتش‌بس در یمن را فراهم آورد. در این میان گفتگوهای پنهان ایران و سعودی با میانجی‌گری عراق نیز مزید بر علت شده و بر دامنه‌ی گمانه‌زنی‌ها برای خاتمه جنگ یمن افزوده است. از موضوع چگونگی رفع بحران یمن، بعنوان مهمترین مبحث مطرح شده در مذاکرات طرفین ایرانی و سعودی نام برده شده است.

نتیجه‌گیری

تداوم بحران انسانی حاکم بر یمن با اِعمال محاصره این کشور از سوی ائتلاف عربی به سرکردگی سعودی، اکنون به مهمترین بحران منطقه و جامعه‌ی بین‌المللی تبدیل شده است. قدرت‌گیری تجزیه‌طلبان در جنوب یمن، تداوم ناامنی در آبراه‌های بین‌المللی در کنار افزایش تحرکات القاعده و داعش در این کشور، بر دامنه‌ی نگرانی‌های بین‌المللی نسبت به اشاعه تروریسم در منطقه افزوده و طرفین دخیل در منازعه یمن را به سوی دستیابی به راه‌حلی برای پایان این جنگ خونین سوق داده است.

افزایش توانایی پهپادی و موشکی انصارالله که در حملات اخیر به مواضع اماراتی‌ها در ابوظبی بوضوح قابل مشاهده بود، را می‌توان مهمترین رخداد در فرآیند خاتمه جنگ یمن ارزیابی نمود، امری که به گواه ناظرین منطقه‌ای، نشان از عجز و ناتوانی کامل ائتلاف عربی در سرکوب انصارالله و مهار مقاومت در یمن داشته و می‌توان آن را آخرین موج سهمگین جنگ پرتلاطم یمن ارزیابی نمود، که به ایجاد آرامش و پایان نزاع هفت ساله منتهی خواهد شد.