ترکیه و بحران اس400
روابط دوجانبه ترکیه و آمریکا که از سال ۲۰۱۶ تحت تأثیر عواملی نظیر: دستگیری کشیش آمریکایی، همگرایی و نزدیکی ترکیه با روسیه و ایران و همچنین حمایت آمریکا از نیروهای دموکراتیک سوریه دچار تنش شده بود با اصرار آنکارا برای خرید سامانه اس۴۰۰ روسی و مخالفت ترکیه با پیشنهاد آمریکا برای لغو این قرارداد تنش‌زاتر شده است.
به گزارش راهبرد معاصر؛ روابط دوجانبه آنکارا – واشینگتن که از سال ۲۰۱۶ تحت تأثیر عواملی نظیر: دستگیری آندرو برونسون، کشیش آمریکایی به اتهام همکاری با گروه پ‌ک‌ک و فتو، همگرایی و نزدیکی ترکیه با روسیه و ایران و همچنین حمایت آمریکا از نیروهای دموکراتیک سوریه که ترکیه آنها را گروه تروریستی قلمداد می‌کند دچار تنش شده بود با اصرار آنکارا برای خرید سامانه اس۴۰۰ روسی و مخالفت ترکیه با پیشنهاد آمریکا برای لغو این قرارداد تنش‌زا تر شده است.
ناتو در سال ۲۰۱۵ بخشی از سامانه‌های دفاعی پاتریوت خود را از ترکیه خارج کرد. آنکارا برای جبران این خلاء در دسامبر ۲۰۱۷ قرارداد خرید سامانه دفاعی اس۴۰۰ را با مسکو امضا کرد. براساس این توافق، سامانه اس۴۰۰ اواخر سال ۲۰۱۹ در ترکیه مستقر خواهد شد و کنترل آن در اختیار پرسنل این کشور قرار خواهد گرفت. این قرارداد بلافاصله باعث ایجاد تنش دیپلماتیک میان آنکارا و واشینگتن گردید؛ آمریکا از ترکیه خواسته است تا از خرید سامانه‌های روسی صرف‌نظر کند و از سیستم دفاع هوایی پاتریوت آمریکایی استفاده کند.
همزمان با نزدیک‌شدن به زمان اجرای قرارداد، فشارها و واکنش‌های واشینگتن به آنکارا شدیدتر شده است. لیکن ترکیه با پیشنهادات آمریکا مخالفت کرده است؛ در همین راستا رجب طیب اردوغان در خلال اجلاس گروه ۲۰ در ژاپن گفت: «تحویل این سامانه به ترکیه طبق برنامه پیش می‌رود، و هیچ خللی به توافق صورت‌گرفته با روسیه وارد نیامده است.» او اضافه کرد «سامانه موشکی اس 400 در نیمه اول ماه ژوئیه تحویل کشورش خواهد شد.»
رسانه‌های ترکیه‌ای نیز 5 ژوئیه (14 تیر ماه) گزارش دادند که سامانه پدافند موشکی اس400 ساخت روسیه روز یکشنبه 7 ژوئیه تحویل آنکارا داده می‌شود. شبکه خبرترک نزدیک به دولت ترکیه نیز با اعلام خبر تحویل اولین محموله از سامانه پدافندی اس400 گزارش داد که این محموله توسط هواپیماهای ترابری روس روز یکشنبه بارگیری می‌شود. بر این اساس، تیم فنی و مهندسی روس نیز روز دوشنبه برای نظارت بر نصب و راه‌اندازی این سامانه وارد ترکیه می‌شود.
اصرار ترکیه و اردوغان برای خرید اس۴۰۰ به دلایل متعددی از جمله: ناکامی ترکیه در ساخت سیستم دفاعی بومی، خودداری و تعلل اعضای ناتو از فروش سامانه دفاع موشکی به ترکیه، تلاش اردوغان برای حفظ شخصیت کاریزماتیک خود به‌عنوان مهم‌ترین چهره حزب عدالت و توسعه، ایجاد سیاست موازنه مثبت بین روسیه و آمریکا و تلاش ترکیه برای حفظ توازن قوا در منطقه و رقابت با سایر قدرت‌های منطقه‌ای بازمی‌گردد.
خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه اعلام کرده است «استقرار سیستم دفاعی اس۴۰۰ یک ترجیح برای ترکیه نیست بلکه الزام است.» وی اعلام کرده است که «آنکارا همزمان مذاکرات را با واشینگتن برای خرید سیستم‌های دفاع هوایی آمریکایی پاتریوت ادامه می‌دهد.» در حقیقت ترکیه سعی دارد با ایجاد توازن، همزمان قراردادهای اس۴۰۰ روسی و اف۳۵ و پاتریوت آمریکایی را نهایی کند و خریدهای خود را بدون هرگونه اعمال تحریم تحویل بگیرد.
اما مجلس سنای آمریکا همزمان با تصویب لایحه بودجه، به ترکیه مهلت داد تا نهم تیرماه قرارداد خرید سامانه دفاع موشکی اس۴۰۰ از روسیه را لغو کند، در غیر این صورت دولت آمریکا از تحویل جنگنده اف۳۵ به این کشور خودداری خواهد کرد.
دونالد ترامپ نیز در دیدار با رجب طیب اردوغان در خلال نشست گروه جی ۲۰ در اوزاکای ژاپن گفت که موضوع خرید سامانه دفاع موشکی از روسیه پیچیده است و احتمال اعمال تحریم علیه آنکارا بررسی شده است.
اما اردوغان گفته است ترامپ به او اطمینان داده که تحریمی در میان نخواهد بود. در حقیقت در جریان نشست گره 20 رئیس جمهور ترکیه سعی کرد که نظر رئیس جمهور آمریکا را به خود جلب کند. در همین راستا اردوغان در هنگام گرفتن عکس یادگاری سران جی 20 برخلاف جای مشخص شده، مکان خود را تغییر داد و به جای آنکه کنار پوتین بایستد در کنار ترامپ ایستاد.
به هر ترتیب آمریکا می‌گوید استقرار سامانه اس 400 از سوی یک کشور رقیب پیمان آتلانتیک شمالی، در یک کشور عضو این پیمان، تهدیدی برای جنگنده‌های فوق‌پیشرفته اف ۳۵ است که ترکیه نیز در ساخت آن مشارکت دارد. اما آنکارا این اتهام را رد کرده و می‌گوید اگر چنین بود باید تا کنون و در جریان عملیات نظامی در جاهایی مانند سوریه این تهدید برملا می‌شد.
به هر روی سفیر آمریکا در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، چهارم تیر گفته بود اگر دریافت اس۴۰۰ قطعی شود ترکیه استفاده و مشارکت در طرح تولید جنگنده‌های اف ۳۵ را از دست خواهد داد. برخی از گزارش‌ها نیز حاکی از آن است که شورای امنیت ملی، وزارت خارجه و وزارت خزانه‌داری آمریکا در حال بررسی گزینه‌های تحریمی با هدف ضربه‌زدن به بخش دفاعی نظامی ترکیه براساس قانون کاتسا هستند.
کاترین ویلبارگر، معاون سرپرست وزارت دفاع آمریکا نیز در ۳۱ مه ۲۰۱۹ طی سخنرانی در شورای آتلانتیک در واشینگتن تأکید کرد که «ایالات متحده نباید اجازه دهد قرارداد بین ترکیه و روسیه پیش برود؛ زیرا مسکو لحظه‌شماری می‌کند که به اطلاعاتی درباره جنگنده‌های اف۳۵ دست یابد.» وی هشدار داد «حتی اگر دولت آمریکا به ریاست دونالد ترامپ هم نخواهد که ترکیه را به‌خاطر این خرید تنبیه کند، کنگره می‌تواند با تصویب قانونی، تحریم‌هایی را علیه آنکارا اعمال کند.»
به همین دلیل است که ترکیه خود را برای تحریم های احتمالی آمریکا آماده می‌کند. خطر تحریم‌های آمریکا باعث شده است تا ترکیه شروع به خرید و ذخیره قطعات یدکی برای جنگنده نسل چهارم اف16 کند. آنکارا حدود 245 فروند اف16 در اختیار دارد. ترکیه علاوه بر خرید قطعات یدکی برای جنگنده های اف16 بخشی از دیگر سیستم‌های نظامی نامشخص را نیز خریداری کرده است.
در پایان می‌توان گفت که مواجهه آمریکا و ترکیه بر سر خرید سامانه موشکی اس۴۰۰ وارد مرحله بی‌سابقه‌ای شده است. البته با نگاهی به فضای سیاسی حاکم بر منطقه خاورمیانه به‌ویژه پرونده‌های مرتبط با سوریه، عراق، و شرق مدیترانه آمریکا و ناتو نیازمند همکاری با ترکیه هستند.