چشم‌انداز غرب آسیا پس از سقوط حکومت سوریه

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ بشار اسد، رئیس جمهور سوریه یکشنبه گذشته پس از پیشروی برق آسای ائتلافی از مخالفان سوری و عناصر مسلح که به ساقط شدن ناگهانی حکومت 50 ساله خاندان اسد در سوریه منجر شد، این کشور را ترک کرد. خبری که در ابتدا باعث شادی مردم این کشور و شلوغی خیابان های دمشق شد، اما به تدریج فضایی آکنده از بی ثباتی و ناامنی داخل این کشور را پر کرده است و چشم انداز روشنی از آینده وجود ندارد.

شورش غیرمنتظره گروه «هیئت تحریرالشام» باعث شد شبه نظامیان مسلح در کمتر از دو هفته کنترل شهرهای اصلی حلب، حماه و حمص را به دست بگیرند، در حالی که نیروهای دولتی سوریه (که از سال ها جنگ خسته و آزرده شده بودند) به سرعت عقب نشینی کردند. در عین حال به نظر می آید قدرتمندترین متحدان اسد نیز از سرعت پیشروی مخالفان سوری و عناصر مسلح غافلگیر شده بودند.

به طور کلی اعتقاد بر این است ترکیه پس از سرخوردگی از خودداری اسد برای تعامل با آنکارا، به حمله تحریرالشام  چراغ سبز نشان داد

فروپاشی غیرمنتظره دولت اسد دیپلمات‌ها را به تکاپو انداخت تا در سیاست های خود بازنگری و پیامدهای بالقوه خلاء ناگهانی قدرت را در کشوری که گروه‌های مسلح و قدرت‌های خارجی مدت‌ها برای نفوذ در آن رقابت می‌کنند، درک کنند.

گیر پدرسن، فرستاده ویژه سازمان ملل متحد به سوریه یکشنبه گذشته گفت، پیام های متناقضی از دمشق می رسد، اما بر لزوم پرهیز از خونریزی تأکید کرد و خواستار گفت وگو و آمادگی برای دوره حکومت انتقالی شد.

به طور کلی اعتقاد بر این است ترکیه پس از سرخوردگی از خودداری اسد برای تعامل با آنکارا، به حمله تحریرالشام  چراغ سبز نشان داد. هرچند آنکارا به طور رسمی دخالت در این موضوع را رد می کند، ولی نماینده اصلی دولت ترکیه پس از فتح دمشق میان نیروهای پیروز مخالف سوری مشاهده شد. علاوه بر این، ارتش سوریه ائتلافی از شبه‌نظامیان را تشکیل می دهند که روابط پیچیده‌ای با تحریرالشام دارند و آنکارا آماده اعمال نفوذ قابل توجهی در آینده سوریه است.

هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه با بیان اینکه آنکارا هیچ تماسی با اسد نداشته است، گفت: دولت جدید سوریه باید به صورت سازماندهی شده ایجاد شود و هرگز نباید تمایل به انتقام وجود داشته باشد.

وی درباره یکی از تحولات پیچیده‌ای که احتمالاً در هفته‌ها و ماه‌های آینده آشکار می‌شود، عنوان کرد: آنکارا جایی برای نیروهای دموکراتیک سوریه به رهبری کُردها در آینده این کشور نمی‌بیند. ترکیه این گروه را که از سوی آمریکا حمایت می شود و نزدیک به یک سوم خاک این کشور در شمال شرق سوریه را در کنترل دارد، دنباله دشمن سرسخت خود یعنی حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) می داند.

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه نیز در سخنرانی خود در مجمع دوحه در قطر درباه تسلط تحریرالشام بر دمشق گفت: مسکو تمام تلاش خود را می کند تا اطمینان حاصل شود «تروریست ها» قادر به پیروزی در سوریه نیستند. سازمان ملل متحد این گروه را به عنوان گروه تروریستی طبقه بندی کرده است، اما رهبران آن سال های اخیر به دنبال ارائه مواضع معتدل تری بوده اند.

لاوروف در حاشیه این اجلاس با همتایان ایرانی و ترکیه ای خود دیدار و درباره اوضاع سوریه گفت وگو کرد. خبرگزاری اینترفاکس روسیه اواخر روز یکشنبه به نقل از منبعی ناشناس در کرملین گزارش کرد، اسد و خانواده اش به مسکو رسیدند و به دلایل بشردوستانه به روسیه پناهنده شده اند.

ناظران معتقدند، ایران تصمیم گرفته است خسارت های احتمالی خود را کاهش دهد. وضعیت به گونه ای بحرانی بود که ارتش سوریه حاضر به جنگیدن مقابل شورشیان نبود.

چارلز لیستر، مدیر برنامه سوریه در مؤسسه خاورمیانه مستقر در واشنگتن، گفت: یکی از زمینه های نگرانی اوضاع سوریه این احتمال است داعش، که زمانی اوضاع خونینی را بر مناطق وسیعی از سوریه و عراق رقم زده بود، ممکن است سعی کند از وضع نابسامان موجود سوءاستفاده کند. همچنین این سؤال وجود دارد، آیا هیئت تحریرالشام باید در مذاکرات آینده گنجانده شود؟

فرستاده ویژه سازمان ملل متحد خواستار گفت وگوهای فوری در ژنو برای رایزنی در زمینه تحولات سوریه شد، اما هنوز مشخص نیست در مذاکرات چه کسی نماینده این کشور و گروه های مختلف خواهد بود. پدرسن گفت: این واقعیت که تحریرالشام گروهی فهرست شده در لیست تروریسم است، چالش هایی ایجاد می کند.

چشم انداز جنگ داخلی سوریه با دخالت طیف مختلفی از کشورها که از جناح‌های مختلف درگیری حمایت می‌کنند، نامشخص است، زیرا همه به دنبال رقابت برای نفوذ و پیشبرد منافع خود هستند. لیستر گفت: ما در نقطه‌ای هستیم که بسیاری از بازیگران خارجی احزاب و عوامل مورد علاقه خود را در سوریه دوباره انتخاب می‌کنند و این نقطه خطرناکی است.

ایران بلافاصله پس از مشاهده آشوب های داخلی سوریه شروع به خروج نیروهای خود از این کشور کرد. ناظران معتقدند، ایران تصمیم گرفته است خسارت های احتمالی خود را کاهش دهد. وضعیت به گونه ای بحرانی بود که ارتش سوریه حاضر به جنگیدن مقابل شورشیان نبود.

ایالات متحده سال 2014 با حملات هوایی علیه داعش در بحران سوریه مداخله و نیروی کوچکی متشکل از 900 سرباز را در شمال شرق این کشور برای حمایت از نیروهای دموکراتیک سوریه حفظ کرد. فروپاشی حکومت اسد در حالی رخ می دهد که دونالد ترامپ قرار است ژانویه به کاخ سفید بازگردد. رئیس جمهور منتخب ایالات متحده در نخستین دوره ریاست جمهوری اش به دنبال خروج نیروهای آمریکایی از سوریه بود، اما مشاوران وی را متقاعد کردند این کار را نکند و هشدار دادند، ایران و روسیه به دنبال پر کردن خلاء هستند. ترامپ همچنین بیش از یک بار دستور حمله به نیروهای اسد صادر کرده بود.