سه مولفه دولت قوی در اقتصاد بر اساس سخنان اخیر مقام معظم رهبری

به گزارش راهبرد معاصر؛ بر اساس تعالیم اسلامی فلسفه وجود دولت برای ایجاد معروف در جامعه و ازاله منکرات است، در تعریفی وسیعتر معروف و منکر تنها امور اخلاقی و فردی را شامل نمیشود، بلکه مباحثی نظیر تولید ثروت یا سازوکارهای فقرزا از مصادیق معروف و منکر محسوب میشوند، مقام معظم رهبری در این راستا در هفته گذشته در دیدار با جمعی از تولیدکنندگان، کارآفرینان و فعالان اقتصادی به این نکته اشاره کرده و میگویند؛ «در نظام اسلامی، اقتصاد نقش بسیار مهمّی دارد. اینکه بعضی تصوّر کنند که در نظام اسلامی به مقوله‌ی تولید ثروت و گسترش رفاه عمومی و تولید بنگاه‌های مهمّ ثروت‌ساز بی‌اعتنائی شده، خطای بزرگی است؛ چنین چیزی نیست. یکی از ارکان مهمّ نظام اسلامی ثروتمند کردن جامعه و کشور است؛ ثروت ملّی» اما لازمه اینکه این نظام تولید ثروت راه بیفتد به نظر میرسد نیازمند دولتی قوی و پیشرو است، در این نوشتار با تکیه بر توصیه های مقام معظم رهبری به بخشی از ارکان این دولت قوی میپردازیم.

نهاد عمومی به مثابه نهاد ریسک پذیر اقتصاد

مقام معظم رهبری در بیانات خود میگویند؛ «توصیه‌ی مؤکّد بنده به نهادهای عمومی غیر دولتی این است که در کارهای اقتصادی مطلقاً رقیب بخشِ خصوصی نشوند. این، آن حرفی است که ما به همه‌ی نهادهای عمومی غیر دولتی گفتیم و میگوییم. در جاهایی که بخش خصوصی، یا توان لازم و امکانات را ندارد، یا رغبتی ندارد، وارد بشوند؛ اگر چنانچه بعد از مدّتی بخش خصوصی وارد آنجا شد، اینها از آنجا هم به یک نقطه‌ی دوردست‌تر و سخت‌تری مهاجرت کنند و بروند آنجا کار کنند، سرمایه‌گذاری کنند؛ و جداً از رقابت با بخش خصوصی پرهیز کنند.»

همواره در اقتصاد مسیرهایی وجود دارد که به دلیل ریسک بالای فعالیت یا نبود زیرساخت برای ایجاد کسب و کار نیاز است تا اول خود دولت ورود کند و آنجا به فعالیت بپردازد، در برخی مدلهای رشد کسب و کار دولت اینجا بسیاری از ریسک های کسب و کار را به جان میخرد تا یک مجموعه از بخش خصوصی بتواند در آن صحنه فعالیت کند، مطمئنا این پوشش ریسک دائمی نخواهد بود ولی شروعی است بر یک محیط کسب و کار  جدید.

دولت به مثابه بنیاد زنجیره ارزش

مقام معظم رهبری در رابطه با وظایف فعالان کسب و کار میفرمایند: «زنجیره‌های تخصّصی را با برنامه‌ی عملیّاتی و نقشه‌ی راه تشکیل بدهید، دنبال کنید؛ یعنی از تولید علم، فنّاوری، طرّاحی و مهندسی تا ساخت تجهیزات، تا ماشین‌آلات، تا تأمین موادّ اوّلیّه، تا تولید محصول، بازاریابی، توزیع، اینها همه کارهایی است که بر عهده‌ی شما است که باید ان‌شاءالله انجام بدهید.»

مطمئنا در بخش خصوصی و مردمی به دلیل نبود فرصت لازم و سرمایه لازم برای ایجاد زنجیره های تخصصی وجود ندارد، در مدلهای اقتصادی ای همچون مدل اقتصاد چرخشی به منظور استفاده بهینه از تمامی منابع شبکه هایی از زنجیره تولید کالاهای خاص ایجاد شده و آن ها در این بستر با یکدیگر تعامل میکنند. یکی از وظایف اساسی دولت این است که بر پایه نظام های آماری و اطلاعاتی انحصاری خود یکچنین بسترهایی را برای زنجیره ارزش کالاهای مختلف ایجاد کند.

نهاد دولتی به معنای بستر سرریز دانش

یک نکته بسیار مهم که مقام معظم رهبری در رابطه با ارتباط میان زیرساختهای دولتی و توانایی های صنعتی کشور بیان داشته اند این است که «توانایی‌های مهندسی و فنّاوری بسیار بالای دستگاه‌های نظامی منتقل بشود به دستگاه‌های غیرنظامی؛ سطح فعّالیّت مهندسی ما در بخش نظامی خوشبختانه ‌خیلی بالا است. این کارهایی که الان دارد انجام میگیرد، خیلی مهم است و فقط هم مال امروز نیست؛ الان شاید ده دوازده سال است که کارهای مهمی در زمینه‌ی صنایع نظامی دارد انجام میگیرد» ، اینترنت شاید مهمترین نمونه ای بوده است که از دل فعالیت های نظامی متولد شده است، ولی موارد متعدد دیگر وجود داشته است که از سرریز دانش در صنایع نظامی به صنایع دیگر به وجود آمده است، ذات پرریسک فناوری و عدم اطمینان نسبت به نتایج هر فناوری ای باعث میشود تا بهترین محل برای تولد و گسترش بسیاری از فناوری ها صنایع نظامی باشند.

ماریانا مازوکاتو در کتاب دولت کارآفرین به این نکته مهم اشاره میکند فناوری های به کار برده شده در گوشی تلفن همراه را نمونه ای از این مسئله میداند؛ جی پی اس، صفحه لمسی، اینترنت، اثر انگشت، بسیاری فناوری های به کار برده شده در مدارات تلفن همه از نمونه هایی هستند که از دل سرمایه گذاری دولتی و در صنایع نظامی متولد شده اند.