چکاندن ماشه تحریم‌ها/ برجام بی‌اثر شد؟

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ رویترز در خبری نوشت: انگلیس، فرانسه و آلمان به دلیل اتهاماتی مبنی بر نقض توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ میلادی به وسیله ایران، فرایند بازگشت تحریم‌ ها را در شورای امنیت سازمان ملل متحد آغاز کردند. در عین حال مارک روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا پس از اعلام بازگشت تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران، خواستار مذاکرات مستقیم با تهران شد.

این سازوکار نشان‌دهنده بازگشت فوری تحریم‌هاست، به این معنی که وضعیت تحریم‌ها با فشار یک دکمه قانونی به وضعیت قبل از توافق هسته ای بازگردانده می‌شود

سازوکار «مکانیسم ماشه»

از مدت ها پیش توجه جامعه جهانی به این معطوف است که جمهوری اسلامی ایران چگونه تلاش می‌کند به هر شیوه ممکن از دام تحریم‌ها فرار کند. به عبارت ساده، «مکانیسم ماشه» سازوکاری گنجانده شده در قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد در توافق برجامی است که سال ۲۰۱۵ میلادی امضا شد و بر مبنای آن، در صورت شکایت یک طرف بین‌المللی مبنی بر نقض تعهدات هسته‌ای ایران، امکان ازسرگیری فوری تحریم‌های بین‌المللی لغو شده به وسیله سازمان ملل متحد وجود خواهد داشت.

اصطلاح «طرف بین‌المللی» به هر کشوری اطلاق می شود که در برجام مشارکت دارد یا در توافق هسته ای همکاری می‌کند. این قطعنامه شامل بندی است که نحوه گزارش «نقص‌های قابل توجه در اجرا» و رویه‌های ارجاع به شورا را مشخص می‌کند و در صورت توافق نکردن بر ادامه لغو تحریم‌ها، امکان اعمال مجدد تحریم ها وجود دارد.

چرا به این سازوکار «اسنپ بک» می‌گویند؟

این سازوکار نشان‌دهنده بازگشت فوری تحریم‌هاست، به این معنی که وضعیت تحریم‌ها با فشار یک دکمه قانونی به وضعیت قبل از توافق هسته ای بازگردانده می‌شود. این فرایند از بامداد امروز (یکشنبه) کلید خورد.

دکمه تحریم‌های فوری را نمی‌توان قبل از شروع فرآیندی که به وسیله قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد تعریف می شود، فشار داد؛ فرآیندی که با ارائه شکایت هر کشور مشارکت‌کننده در توافق به کمیسیون مشترک یا به دبیرکل سازمان ملل متحد در زمینه «نقایص قابل توجه در اجرای تعهدات» توافق آغاز می‌شود.

6 شهریور (۲۸ آگوست) انگلیس، فرانسه و آلمان نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارسال کردند که نشان از آغاز فرآیند ۳۰ روزه برای اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران داشت و کشورمان را به پایبند نبودن به برجام که هدفش جلوگیری از توسعه سلاح هسته‌ای بود، متهم کردند.

از زمان ارسال نامه، ایران 30 روز فرصت داشت اختلاف را در چارچوب توافق، به وسیله مذاکره یا همکاری کمیته فنی حل و فصل کند. به دلیل اینکه اختلاف در مهلت مقرر حل و فصل نشد، موضوع به شورای امنیت ارجاع داده و تحریم‌ها به طور خودکار دوباره اعمال خواهند شد.

روز جمعه آخرین تلاش روسیه و چین برای به تعویق انداختن اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران در شورای امنیت با شکست مواجه شد و تنها چهار کشور به پیش‌نویس قطعنامه‌ای که آنها ارائه کرده بودند، رأی مثبت دادند. تروئیکای اروپایی حتی پیشنهاد دقیقه 90 تهران برای بازرسی از یکی از چندین تأسیسات هسته‌ای بمباران شده در جنگ تحمیلی اخیر رژیم صهیونیستی علیه ایران را رد کرد.

اسنپ‌بک اجرا شد

این سازوکار به گونه‌ای طراحی شده است که اگر شورا در مدت زمان مشخصی قطعنامه‌ای مبنی بر رد بازگشت تحریم‌ها تصویب نکند، قطعنامه تصریح می‌کند، «تمام اقدامات تحریمی قبلی به طور خودکار یا مطابق با سازوکار توافق شده اعمال خواهند شد».

کشورمان سال ۲۰۱۵ میلادی با انگلیس، آلمان، فرانسه، آمریکا، روسیه و چین به توافقی موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) دست یافت. این توافق تحریم‌های سازمان ملل متحد، آمریکا و اروپا علیه تهران را در ازای محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای کشور لغو کرد.

شورای امنیت سازمان ملل متحد در قطعنامه‌ای که ژوئیه ۲۰۱۵ میلادی صادر شد، توافق را تأیید کرد. این قطعنامه قرار است 26 مهر (۱۸ اکتبر) منقضی شود و هر یک از طرف های برجام قدرت بازگرداندن تحریم‌ها را علیه ایران دارند.

اگر تحریم‌های سازمان ملل مجدد بازگردد، ایران هرگونه صدور مجوز برای بازرسی از تأسیسات هسته‌ای خود را متوقف خواهد کرد

تأثیر حداقلی بازگشت تحریم ها بر اقتصاد

اگر تحریم‌ها دوباره علیه ایران اعمال شوند، تمام اقداماتی که شورای امنیت در 6 قطعنامه از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ میلادی علیه ایران وضع کرده بود، بازخواهند گشت. این اقدامات شامل تحریم تسلیحاتی، ممنوعیت غنی‌سازی و بازفرآوری اورانیوم، ممنوعیت پرتاب‌ها و سایر فعالیت‌های مرتبط با موشک‌های بالستیک با قابلیت حمل سلاح هسته‌ای و ممنوعیت انتقال فناوری و کمک‌های فنی موشک‌های بالستیک می‌شود.

این تحریم‌ها همچنین دارایی‌های مالی را مسدود و سفر افراد و نهادها از کشور را ممنوع می‌کند. در عوض، به کشورها اجازه می‌دهد محموله‌های حمل شده به وسیله ایران ایر و شرکت‌های هواپیمایی ایرانی را برای یافتن کالاهای ممنوعه بازرسی کنند.

کلسی داونپورت، مدیر سیاست‌گذاری عدم اشاعه اندیشکده انجمن کنترل تسلیحات معتقد است، با توجه به شدت تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا، اقدامات سازمان ملل متحد تأثیر اقتصادی حداقلی خواهد داشت. با وجود این، در غیاب راهبرد دیپلماتیک مناسب، این اقدامات می‌تواند به افزایش اقدامات تلافی‌جویانه میان آمریکا و ایران منجر شود.

ایران چه خواهد کرد؟

برجام تصریح می‌کند، ایران هرگونه اعمال مجدد تحریم‌ها را «به عنوان مبنایی برای توقف کامل یا جزئی تعهدات خود ذیل برنامه جامع اقدام مشترک» تلقی خواهد کرد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش کرد، ایران به‌شدت در حال شتاب بخشیدن به غنی‌سازی اورانیوم تا ۶۰ درصد است.

کشورهای غربی می‌گویند نیازی به غنی‌سازی اورانیوم تا این حد بالا برای مصارف غیرنظامی نیست و هیچ کشور دیگری بدون تولید بمب اتمی این کار را انجام نداده است.

مسعود پزشکیان، رئیس جمهور کشورمان گفت: طبیعی است درباره ساز و کار پس‌گشت به تفاهمی دست نیافتیم، زیرا درخواست آمریکایی‌ها غیر قابل قبول است و می خواهند همه اورانیوم غنی شده خود را به آن‌ها بدهیم و در عوض به ما سه ماه فرصت بدهند که این به هیچ وجه، قابل قبول نیست.

وی افزود: آن‌ها چند ماه دیگر درخواست دیگری مطرح خواهند کرد و می‌گویند می‌خواهیم «مکانیسم ماشه» را آغاز کنیم. اگر قرار باشد میان خواسته غیرمنطقی آن‌ها و اسنپ‌بک، یکی را انتخاب کنیم، آن «مکانیسم ماشه» است که با وجود آن نیز همه مشکلات خود را حل خواهیم کرد. در صورت فعال شدن «مکانیسم ماشه» تمهیدات لازم اندیشیده شده است؛ با توجه به اینکه مردم عزیز ایران به کشور، تمامیت ارضی، عزت و سربلندی خود اعتقاد و باور دارند و ارتباطاتی که با همسایگان، کشورهای گروه بریکس و سازمان همکاری شانگهای داریم، از این وضع خارج خواهیم شد.

سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان نیز گفت: اساساً مشکل ایران و غرب به سرکردگی آمریکا در زمینه برنامه هسته ای بیش از فنی، سیاسی بود و هم اکنون هم متناسب با «مکانیسم ماشه» اقدامات لازم علیه ایران انجام می شود. دستگاه دیپلماسی و حاکمیت باید به فکر کاستن از پیامدهای «مکانیسم ماشه» از اقتصاد تا بحث مربوط به جنگ در آینده باشد. واقعیت نهایی اینکه ایران نیازمند آن است طرحی نو دراندازد.

علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی در گفت وگو با یک شبکه آمریکایی هشدار داد، اگر تحریم‌های سازمان ملل مجدد بازگردد، ایران هرگونه صدور مجوز برای بازرسی از تأسیسات هسته‌ای خود را متوقف خواهد کرد.