اروپا زمان برای نجات توافق با ایران را از دست می دهد

به گزارش راهبرد معاصر؛ علی واعظ، تحلیلگر سرشناس ایرانی در کشورهای غربی طی یادداشتی با اشاره به ناتوانی اروپایی ها در مقابل ایالات متحده، هشدار داد که این روند باعث تیرگی دراز مدت روابط میان ایران و قاره سبز خواهد شد. در ادامه ترجمه این یادداشت را می خوانید:

ایران روز به روز از توانایی رهبران اروپا در جبران امتیازات از دست رفته اش در توافق هسته ای به خاطر مانع تراشی های امریکا نا امید تر می شود. حسن روحانی همچنان از رهبر ایران، آیت الله خامنه ای می خواهد به او زمان بیشتری برای مذاکره با فرانسه، بریتانیا و آلمان بدهد ولی آیت الله آن را بی فایده می داند. سیاست حداکثر گرای واشنگتن برای به صفر رساندن ظرفیت غنی سازی اورانیوم ایران امکان حتی کوچکترین شانس برای گام برداشتن در مسیر دیپلماتیک را از بین برده است. این داستان شاید آشنا بنظر بیاید اما همه آن در 2005 رخ داده.

ایران در آن برهه برنامه غنی سازی اورانیوم خود را به امید ارائه امتیازات اقتصادی ملموس از سوی اروپا، تعلیق کرده بود. روحانی که حالا رئیس جمهور است، در آن موقع مذاکره کننده ارشد تهران بود. اما جان بولتون که در آن وقت در دولت مشغول به کار بود، مانع تلاش اروپایی ها شد. ایران در نهایت محدودیت های برنامه هسته ای خود را شکست و به طور چشمگیری غنی سازی را رشد داد و بازی خطرناکی را به جریان انداخت که طی آن در عوض فعالیت سانتریفیوژها، تحریم را به جان خرید. 15 سال بعد، تاریخ خود را تکرار می کند.

دولت ترامپ سال 2018 از توافق بیرون رفت. این اقدام در چهارچوب سیاست کلی فشار حداکثری اعمال شد که طی آن تحریم های سختی به اجرا در می آمد تا به ایران و مردمش ضربه اقتصادی مهلکی بخورد. بار دیگر اروپا خواست توافق را نجات دهد و قول داد همکاری های اقتصادی با ایران را در حوزه های انرژی، حمل و نقل، سرمایه گذاری و بانکداری حفظ کند و گسترش دهد.

با این حال تجارت میان ایران و اروپا دائما افت دارد. نمودارهای تجاری در بازه زمانی ژانویه تا آگوست 2019 نشان می دهد بیش از 92% از صادرات ایران به اتحادیه اروپا نسبت به مدت مشابه پارسال کم شده و اوضاع در زمینه واردات حتی بدتر هم هست.

کشورهای اروپایی در تلاش برای خنثی سازی تاثیر تحریم ها به صورت مشترک ساز و کار تجارت اینستکس را راه انداختند تا کمپانی ها را به انجام معامله با ایران تشویق کنند. تاکید این طرح هم روی موادی بود که جامعه ایران بدان نیازمند بود نظیر دارو و غذا. اجرایی کردن این مکانیزم اما خود طاقت فرسا بود. در حالی که نوامبر 2019، 6 کشور اروپایی به اینستکس پیوستند ولی هنوز یک محموله هم در نتیجه آن صادر نشده.

سایر تلاش اروپایی ها هم به جایی نرسید. کمیسیون اروپایی دستورالعمل داد که بانک سرمایه گذاری اصلی اتحادیه اروپا باید در ایران سرمایه گذاری کند اما اتحادیه از اجرای این موضوع سر باز زد زیرا از تاثیر تحریم های امریکا بر بازار سرمایه خود ترس داشت. در 2018، اتحادیه اروپا بار دیگر موضع مخالفت و عدم همراهی خود با تحریم های ثانویه امریکا را تصویب کرد. اما انگشت شمار پرونده هایی بوده که در آن دادگاه های اروپایی در مخالفت با تحریم های ثانویه امریکا به از سر گیری تجارت با ایران رای دهند. اجرای حقوقی این موارد هم اندک و گاه ناسازگار بوده.

تهران برای این که اروپا را مجبور به اعطای امتیازات اقتصادی بیشتری کند، فرایند کاهش تعهدات هسته ای خود را از می 2019 کلید زد در حالیکه در هر گام تاکید می کرد اگر دولت های اروپایی به تعهدات مالی خود عمل کنند، ایران آماده است تا دوباره به صورت کامل به تعهدات برجامی خود باز گردد. در آخرین گام ایران تمام تعهدات محدود کننده خود را کنار گذاشت. در مقابل اروپایی ها هم در 14 زانویه، عکس آن چیزی را که ایران می خواست انجام دادند: آن ها ماشه مکانیزم حل اختلاف برجام را کشیدند.

این می تواند ظرف 65 روز به بازگشت تحریم ها علیه ایران بیانجامد. در حالی که مسئولین بریتانیا، فرانسه و آلمان چندان تمایل ندارند که مهلت تمام شود، امریکا بنظر مشتاق است این را ببیند. وزیر خزانه داری، استیو منوچین چهارشنبه گفت: «ما بدنبال همکاری سریع با این سه کشور هستیم تا تحریم های سازمان ملل اسنپ بک شود».

این باقیمانده توافق هسته ای را هم نابود می کند. در واقع ایران هشدار داده که بازگشت تحریم های سازمان ملل، که باعث می شود این کشور دوباره به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی شناخته شود و ذیل فصل هفت برود، یک خط قرمز است و باعث می شود نه تنها از توافق هسته ای بلکه از پیمان منع اشاعه هسته ای هم بیرون بیاید. طبق همین پیمان است که بازرسی های آژانس میسر شده و اگر نباشد احتمال حمله نظامی اسرائیل و امریکا بالا می گیرد و زمینه های مذاکرات آینده را به کل جا به جا می کند.

برای تهران موضوع بی اعتمادی به دولت امریکا سابقه ای طولانی دارد. اما تجربه مذاکرات هسته ای ممکن است باعث شود ایران به این نتیجه برسد که اروپا هم با وجود تمایل به حفظ  توافق، حاضر به اقدام جدی برای نجات آن نیست و این تبعات استراتژیک دارد. تمرکز اروپایی ها اکنون روی تنبیه ایران به خاطر عدم پایبندی به توافق است در حالیکه وقتی گناه اصلی از امریکا سر زد و از توافق خارج شد، آن ها تنها ابراز تاسف کردند. این می تواند پیامدهای بلند مدت استراتژیک در روابط ایران و اروپا بگذارد.

آیت الله خامنه ای، دشمن تند امریکا، به تازگی به اروپایی ها هم می تازد و آن ها را در بهترین حالت بازیگرانی غیر قابل اتکا و در بدترین حالت پلیس خوب برای پلیس بد (امریکا) می داند. این لحن وضعیت را برای مسئولین ایرانی که مشتاق همکاری با غرب هستند، بغرنج تر کرده است.

مسئولین تحصیلکرده غرب در ایران اکنون بیش از پیش همچون تندرو ها سخن می گویند. روحانی که یک ایرانی درس خوانده در اسکاتلند است، تلویحا نیروهای اروپایی حاضر در منطقه را تهدید کرد که اگر تنش ها افزایش یابد، آن ها هم در امان نخواهند بود. محمد جواد ظریف که دانش آموخته امریکاست، اروپا را به خاطر کنار آمدن با قلدرمآبی امریکا زیر سوال برد. علی اکبر صالحی که فارغ التحصیل دانشگاه ماساچوست است، گفت کالیفرنیا بیش از جمع 28 دولت عضو اتحادیه اروپا، حاکمیت دارد.