آیا آمریکا قادر به اعمال مکانیسم ماشه است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ تحت تاثیر شکست تحقیرآمیز آمریکا در شورای امنیت سازمان ملل برای تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران، دولت ترامپ از توسل به مکانیزم ماشه و بازگشت خودکار تحریم های قبل از سال 2016 خبر داد. در 14 اوت ایالات متحده در جلسه شورای امنیت سازمان ملل در مسئله تمدید تحریم تسلیحاتی به غیر از خود، تنها یک رای مثبت جمع کرد. جمهوری دومینیکن تنها به این دلیل از طرح آمریکا حمایت کرد، که در تاریخ 16 اوت میزبان مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا می باشد. در کنار رای مخالف روسیه و چین، تقریبا تمامی اعضای شورای امنیت که از متحدین غربی آمریکا می باشند به طرح آمریکا رای ممتنع دادند.

شکست شرم آور زمانی بود که آمریکا به صورت قابل توجهی قطعنامه اصلی را تعدیل و اصلاح کرد. در کل آمریکا خواستار تمدید ممنوعیت 13 ساله واردات سیستم های نظامی عمده مانند جنگنده، کشتی و صدور هر نوع تسلیحات به ایران بود. هر نوع تمدید تحریم تسلیحاتی خط قرمز آشکار برای ایران محسوب می شود. پیش بینی لغو ممنوعیت تسلیحاتی یکی از معدود پاداش هایی بود که ایران را با وجود تحریکات و خروج آمریکا، در برجام نگه داشت. تمدید تحریم های تسلیحاتی نشانگر تحریک ایران برای خروج کامل از توافق هسته ای است.

در واقع نابودی توافق نامه موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک یکی از وعده های مکرر رئیس جمهور ترامپ در مناظرات انتخاباتی سال 2016 می باشد. علی رغم تمام ابهاماتی این توافق نامه، اگر چه در کما حضور دارد، اما زنده باقی مانده است. اگر چه ایران طی سال گذشته از برخی محدودیت های برجامی خود در زمینه غنی سازی فاصله گرفته، اما همچنان به راستی آزمایی پای بند می باشد و آمادگی خود را برای بازگشت به تعهدات برجامی در صورت پای بندی آمریکا به تعهدات نشان داده است.

برای مدت کوتاهی به نظر می رسید که ایالات متحده حداقل حمایت و پشتیبانی منطقه ای از برنامه خود به دست آورده باشد. در 9 اوت دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس در بیانیه ای بر تمدید تحریم تسلیحاتی تاکید کرد. با توجه به اختلافات داخلی شش کشور عضو به طور خاص عربستان سعودی و قطر، جای تعجب داشت که اعضای شورای همکاری خلیج فارس بتوانند در مورد چیزی توافق کنند و یک موضع یکپارچه اتخاذ کنند. در واقع دبیرکل شورا بیانیه ای را بدون درخواست شش وزیر خارجه عضو صادر کرده است.

اگر چه مایک پمپئو از اعضای شورای امنیت سازمان ملل به دلیل عدم پیروی از این پیشنهاد انتقاد کرد، اما وی به ضررهای اجرای این اقدام اهمیتی نداده است. دولت آمریکا به این فکر است که می تواند با استفاده از بازگشت تحریم های قبل از برجام، تمدید ممنوعیت تحریم تسلیحاتی و خیلی موارد دیگر را پیش ببرد. از دست دادن قطعنامه ممنوعیت تسلیحات فقط یک شکست لازم و ضروری در مسیر یک جایزه بزرگتر است.

با این حال اکثریت قریب به اتفاق اعضای شورای امنیت ضمن مخالفت با تمدید ممنوعیت تسلیحاتی، با توسل آمریکا به مکانیزم ماشه هم مخالف هستند. مفاد تصویب شده در قطعنامه 2231 شورای امنیت مکمل برجام می باشد و بر اساس آن هر یک از طرف های عضو برجام در صورت عدم اجرای برجسته تعهدات می توانند خواستار بازگشت تحریم های سازمان ملل شوند. دیدگاه جهانی غالب این است که آمریکا با خروج از توافق، این حق را از دست داده است. اما ادعای واشنگتن بر یک بحث حقوقی قابل جدل استوار می باشد که ایالات متحده به این دلیل که عضو قطعنامه 2231 می باشد می تواند به مکانیزم ماشه متوسل شود – سناریویی که هیچ کس در آن زمان تصور نمی کرد.

طرح آمریکا این است که «کلی کرافت» سفیر این کشور، شورای امنیت سازمان ملل را از عدم پایبندی ایران به تعهدات برجامی مطلع خواهد کرد و استدلال می کند که دوره سی روزه مطابق با قطعنامه 2231 برای فعال سازی مکانیزم بازگشت خودکار تحریم ها به آن اشاره شده، آغاز گردیده است، مگر این که شورای امنیت قطعنامه جدیدی تصویب کند که تحریم های سازمان ملل لغو شود که در این صورت آمریکا این قطعنامه را وتو خواهد کرد.

سایر طرفین درصدد هستند تا اقدامات آمریکا را با توسل به ترفندهای مختلف متوقف سازند. یکی از این ترفندها این است که با سفیر اندونزی که ریاست دوره ای شورای امنیت را برعهده دارد و با سایر اعضا درباره استدلال آمریکا گفتگو کنند و سپس وی اعلام کند که اقدام آمریکا برای توسل به مکانیزم اسنپ بک معتبر نیست.

بر این اساس انتظارات بر این است که آمریکا مقاومت خواهد کرد و در آن صورت اعضا باید تلاش کنند تا مانع برگزاری نشستی با دستورکار عدم پایبندی ایران به برجام شوند. به دلیل مخالفت حداکثری، طرح آمریکا 9 رای مورد نیاز برای برگزاری جلسه را کسب نخواهد کرد و به این ترتیب دوره سی روزه فعال سازی مکانیزم اسنپ بک اجرا نخواهد شد. این روند هربار که آمریکا تلاش می‌کند نشستی را درباره ایران برگزار کند تکرار می شود و سرانجام ایالات متحده فارغ از نظر سایرین به صورت یکجانبه ادعا خواهد کرد که تحریم های سازمان ملل متحد بازگشته است. ادعایی که سایر کشورها نخواهند پذیرفت.

ریچارد گون، مدیر ایالات متحده در گروه بین المللی بحران، وضعیت را «شورای امنیت در سرزمین عجایب» نامید. از 18 اکتبر پس از انقضای ممنوعیت تحریم تسلیحاتی سازمان ملل، ایران می تواند از چین، روسیه و سایر کشورهای شوروی سابق تسلیحات خریداری کند. اگر چه به دلیل محدودیت های بودجه و عدم تمایل برخی از عرضه کنندگان تسلیحات برای فروش سیستم هایی که می تواند موازنه قوای منطقه ای را بر هم بزند، خرید تسلیحات محدود خواهد بود، اما متوقف سازی فروش تسلیحات به ایران هدف اصلی واشنگتن نیست، بلکه در عوض هدف اصلی این است که تمامی تحریم های سازمان ملل علیه ایران بازگردند و از این طریق قبل از این که دولت پساترامپ توافق هسته ای را احیا کند، زمینه فروپاشی کامل برجام را فراهم سازند.

ادعای آمریکا مبتنی بر توسل به مکانیزم ماشه می تواند به نابودی توافق منجر شود که به واکنش ایران وابسته خواهد بود. عقلانی ترین مسیر این است که ایران با اکثریت اعضای شورای امنیت به این توافق دست یابد که تحریم ها دیگر بازنخواهند گشت. ایران می تواند از این طریق اجازه دهد تا آمریکا در سایه فشارها و انتقادات عظیم جهانی منزوی شده و توافق هسته ای تا چند ماه دیگر به حیات خود ادامه دهد تا این که دولت جدید در امریکا سرکار آید و کشور را به پایبندی دوباره به برجام متعهد سازد.

رویکرد قلدرمآبانه مایک پمپئو در دیپلماسی باعث ایجاد هرج و مرج در شورای امنیت شده و جایگاه این نهاد را به عنوان یکی ارکان مهم نظم بین المللی پساجنگ جهانی دوم تضعیف کرده است. این اقدامات مشروعیت تمامی تحریم های آمریکا را زیرسوال برده است از آنجایی که بسیاری از تحریم های سازمان ملل در راستای تامین اهداف سیاست خارجی آمریکا در قبال کره شمالی، لیبی و لبنان بوده، پمپئو ضربه بزرگی به منافع ملی کشورش خواهد زد.

یکی دیگر از مسیرهای جلوگیری از این آسیب بزرگ این است که رهبران از مایک پمپئو عبور کنند و به پرزیدنت دونالد ترامپ نزدیک شوند. دو کشور روسیه و فرانسه در تمام طول سال تلاش کردند تا نشست 5 جانبه ای تشکیل دهند، اما با هیچ نتیجه ای همراه نبوده است. ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه بار دیگر تلاش کرد تا زمینه ای برگزاری نشستی با حضور 5 عضو دائم شورای امنیت، آلمان و ایران ایجاد کند و هدف اصلی آن حمایت از قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل می باشد.

این احتمال مطرح شده که شاید دونالد ترامپ متقاعد شود که تا قبل از انتخابات با مصالحه در مورد توافق به یک دستاورد در سیاست خارجی دست یابد. با توجه به این که ترامپ خواهان نابودی کامل برجام است این مسئله غیرمحتمل می باشد. اما به هر حال تلاش برای برگزاری چنین نشستی ارزش آزمودن دارد.