پشت پرده عجله نداشتن آمریکا برای دادن امتیاز به ایران/ بایدن از ابتدا هم در پی لغو تحریم ها نبود

به گزارش راهبرد معاصر؛ «آیا بالاخره مشخص شد که طرح راهبردی برای لغو تحریم کمکی به رفع تحریم کرد یا به ابزاری برای فشار بیشتر و تداوم تحریم تبدیل شد؟ آیا کسی مسئولیتی را بر عهده می گیرد؟»، این جملات، یکی از آخرین توییت های حسام الدین آشنا مشاور رئیس جمهور است. همچنین عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه نیز در اظهارنظری جداگانه، تداوم تحریم ها و عدم کنش بایدن در قبال ایران با گذشت ۲۲ روز از استقرار وی در کاخ سفید را ناشی از اقدام مجلس شورای اسلامی در تصویب «قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها و صیانت از منافع ملت ایران» دانست.

*آیا واقعا قرار بود «بایدن» تحریم های ایران را لغو کند؟

این اظهارات عجیب مقامات دولتی درباره مسأله «لغو تحریم ها» در دوره بایدن در حالی مطرح می شود که اساساً از ابتدا دولت جدید آمریکا به دنبال این موضوع نبوده که تحریم های ایران را لغو کند. در بهترین حالت، دولت جدید آمریکا در حال بررسی جوانب اعطای برخی امتیازات نمادینِ خوش ظاهر اما کم فایده به ایران نظیر رفع تحریم محمدجواد ظریف (وزیر امور خارجه)، رفع محدودیت های مسافرتی و تسهیل برخی کمک های بشردوستانه به ایران بوده است. در واقع، حداکثر چیزی که می توان به قانون جدید مجلس نسبت داد، این است که مانع اعطای این آب نبات های فریبنده از سوی آمریکایی ها به ایران شده است.

*بایدن و نزدیکانش درباره تحریم های ایران چه دیدگاهی دارند؟

همانطور که اشاره شد، در هیچ کدام از اسناد، اظهارات و یادداشت های بایدن، افراد کابینه ی وی و اتاق های فکر حامی دولت جدید آمریکا، کوچک ترین نشانه ای از تمایل آمریکا برای «لغو تحریم های ایران» وجود ندارد. در ادامه به برخی از مصادیق این موضوع اشاره می شود:

*ارائه نظریه «فشار هوشمندتر» توسط جو بایدن

جو بایدن نه تنها هیچ گاه از رفع تحریم های ایران و بازگشت صرف به برجام بدون استفاده از آن برای توافقات بعدی با ایران حرفی نزده، بلکه نظریه «فشار هوشمندتر» به ایران را مطرح کرده است. این نظریه در مقاله جو بایدن با عنوان «راه های هوشمندانه تری برای سخت گیری بر ایران وجود دارد» در سایت شبکه سی.ان.ان در تاریخ ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۰ (۲۳ شهریور ۱۳۹۹) مطرح شده است. طبیعتاً کسی که به دنبال تقویت فشار بر ایران آن هم به شیوه ای هوشمندانه تر از اسلاف خود است، قصد لغو تحریم های ایران، آن گونه که مقامات دولتی مانند آشنا و عراقچی مدعی شده اند را ندارد زیرا تحریم ها مهمترین ابزار فشار آمریکا بر ایران هستند که به واسطه اتفاقاتی مانند برجام، کارآیی آنها برای آمریکایی ها اثبات شده است.

رئیس جمهور جدید آمریکا کمتر از سه ماه پس از انتشار این یادداشت در سی.ان.ان و در تاریخ ۲ دسامبر ۲۰۲۰ (۱۲ آذر ۱۳۹۹)، در مصاحبه ای با نیویورک تایمز مجدداً بر محتوای آن مقاله تأکید کرد و گفت: «ما از طریق مشاوره با هم پیمانان و شرکای خود، قصد داریم وارد مذاکرات و توافق های بعدی برای تحکیم و تمدید محدودیت های هسته ای ایران و رسیدگی به برنامه ی موشکی ایران شویم. آمریکا همواره گزینه ی بازگرداندن تحریم ها در صورت لزوم را در اختیار دارد و ایران این را می داند».

از سوی دیگر، مرکز امنیت نوین آمریکا (CNAS) که از حامیان فکری اصلی دولت بایدن است و تعداد قابل توجهی از افراد این اندیشکده در کابینه بایدن به کار گرفته شده اند، با انتشار مقاله ای در ماه آگوست 2020 با عنوان «تعامل مجدد با ایران» (Reengaging Iran)، چارچوبی کلی از شیوه تعامل دولت بعدی آمریکا با ایران را پیشنهاد داده است. با وجود تشریح جزئیات شیوه مواجهه دولت بعدی آمریکا با ایران در این مقاله 23 صفحه ای، هیچ اشاره ای به لغو تحریم های آمریکا علیه ایران در این مقاله نشده است.

علاوه بر موارد مذکور، در فضای رسانه ای آمریکا و اسرائیل هم فضای مشابهی حاکم بود. به عنوان مثال، نشریه صهیونیستی «اسرائیل هیوم» در تاریخ 14 دسامبر 2020 (24 آذر 1399) در یادداشتی با عنوان «بایدن ممکن است فعلاً از برجام بیرون بماند تا از اهرم تحریم های ایجادشده [توسط ترامپ علیه ایران] استفاده کند»، بر لزوم استفاده بایدن از اهرم های فشار ایجادشده در دوره ترامپ تأکید می کند. برخی مطالب منتشرشده در رسانه های دیگری مانند نیویورک تایمز، فارین پالیسی و رویترز و همچنین یادداشت شورای آتلانتیک در اوایل دسامبر 2020 (اواخر آذرماه 1399) نیز این دیدگاه را تأیید می کنند.

مجموع مطالب مورد اشاره نشان می دهد که تیم سیاست خارجی رئیس جمهور جدید آمریکا در آخرین جمع بندی های خود به این نتیجه رسیده اند که برای بازگشت به توافق هسته ای (برجام) و دادن هرگونه امتیاز یا لغو تحریم ها، عجله نکنند.

از سوی دیگر و از دیدگاه کارشناسی، تردیدی وجود ندارد که غرب حاضر نیست از بهره برداری از اهرم فشاری که در چهار سال گذشته به دست آورده کوتاه بیاید زیرا حدود 70 اقدام تحریمی آمریکا تنها در دوره پس از خروج این کشور از برجام و بی عملی های متعدد همراه با ارسال پیام های ضعف از سوی دولت ایران، غرب را به این برآورد رسانده است که می تواند با تداوم فشار بر ایران و حفظ تقویت نظام تحریم ها، امتیازات بیشتری از ایران بگیرد.

*دلایل عدم کنش سریع دولت بایدن در قبال ایران

همانطور که در بخش قبلی توضیح داده شد، اساساً چیزی به نام «لغو تحریم ها» آن گونه که افرادی چون عراقچی و آشنا گفته اند، جایگاهی در برنامه های دولت جدید آمریکا نداشته است و باید ریشه های «فشار بیشتر و تداوم تحریم ها» را در جای دیگر جستجو کرد. حال مناسب است به این سوال پاسخ دهیم که چرا آمریکایی ها به این نتیجه رسیده اند که برای اعطای امتیاز به ایران عجله نکنند؟

دلیل تعلل آمریکا برای ارائه ی هرگونه امتیاز حتی از نوع نمادین به ایران مشخص است: به صورت خلاصه، آمریکا برای اجرای سیاست فشار حداکثری علیه ایران در چهار سال گذشته زحمات و هزینه های زیادی را متحمل شده است و اکنون دلیل قانع کننده ای برای آمریکا وجود ندارد که این اهرم ایجادشده را به راحتی و بدون گرفتن امتیازات فرابرجامی از دست بدهد. اما چه چیزی آمریکایی ها را در رسیدن به این تحلیل کمک کرده است؟ ریشه این موضوع را باید در برخی کنش ها، موضع گیری ها و ارسال پیام های ضعف از داخل کشور جستجو کرد که در ادامه به برخی از این موارد اشاره می کنیم:

الف- اظهار نظر منفعلانه رئیس جمهور درباره پیش شرط های ایران برای آمریکا: حسن روحانی رئیس جمهور در پاسخ به سؤالی در نشست خبری ۲۴ آذرماه درباره لزوم در نظر گرفتن برخی پیش شرط ها برای بازگشت آمریکا به برجام، ضمن مخالفت با این ایده، گفت: «آن چیزی که امروز می گوییم، این است که اگر ۱+۵ فردا صبح به تمام تعهدات عمل کند، ما هم بلافاصله به تمام تعهدات مان برمی گردیم». اتخاذ چنین رویکردی در برابر کشوری که به شکل غیرقانونی و قلدرمآبانه از توافقی بین المللی خارج شده و علناً به کار خود افتخار می کند، طبیعتاً نتیجه ای جز جری تر شدن بیشتر و تمایل آن کشور به حفظ حالت موجود نخواهد داشت.

ب- مخالفت صریح و غیرمسئولانه دولت با اجرای قانون مصوب مجلس: پس از تصویب «قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها» در مجلس در اواسط آذرماه، دولت صریحاً مخالفت خود را با این قانون اعلام کرد. به عنوان مثال، علی ربیعی سخنگوی دولت تصمیم گیری درباره برجام و فعالیت های هسته ای را از اختیارات شورای عالی امنیت ملی دانست که مجلس حق ورود به آن را ندارد. وی درباره این مصوبه مجلس گفت: «به نظر دولت، موضوع از اختیارات شورای عالی امنیت ملی است و مسئولیت هرگونه تصمیم درباره ی برجام و برنامه های هسته ای براساس اصل ۱۷۶ قانون اساسی فراقوه ای بوده است. هیچ نهاد و قوه ای به تنهایی نمی تواند خارج از این چارچوب اقدام کند و به نظر می رسد مجلس هم نمی تواند در این موضوعات وارد شود».

ج- رفتار منفعلانه دولت در پی ترور شهید فخری زاده: پس از ترور شهید فخری زاده در اوایل آذرماه، جریان غرب گرا در کشور در اقدامی هماهنگ، هرگونه پاسخ سریع و صریح به این اقدام رژیم صهیونیستی را بازی در زمین دشمن و تن دادنِ خودخواسته به تنش های آتی معرفی کردند. مقامات ارشد دولتی نیز در اقدامی هم سو و به شکلی منفعلانه اعلام کرد که پاسخ این ترور را در «زمان مقتضی» خواهد داد. این جمله رئیس جمهور و بخصوص استفاده از عبارت «تله تنش» توسط وی، در حلقه های امنیتی غربی به معنی عدم واکنش ایران و نشان دهنده قرار گرفتن ایران در موضع ضعف و انفعال تعبیر شد.

د- ابراز اشتیاق زایدالوصف دولت برای مذاکره مجدد با غرب: اشتیاق زایدالوصف دولت روحانی به ورود مجدد به مذاکره با غرب برای رفع تحریم ها هم در اظهارات مقامات ارشد دولتی مشخص بود و هم در رفتار دولتی ها نمود داشت. یکی از مهمترین مصادیق این موضوع، نحوه تنظیم لایحه بودجه 1400 است. دولت مبنای درآمد های نفتی ایران در سال آینده را بر مبنای فروش روزانه 2.3 میلیون بشکه نفت در نظر گرفته است که نشاندهنده خوش بینی های جدی دولت برای رفع مشکلات فروش نفت (بخوانید لغو تحریم های نفتی) در سال آینده دارد. گفتنی است در بخشی از گزارشی راهبردی شورای آتلانتیک با عنوان «تجدید راهبرد ترااطلس در قبال ایران» که در نوامبر ۲۰۲۰ (آبان ۱۳۹۹) منتشر شده، آمده است: «ایران بارها از آمریکا خواسته است که به توافق بازگردد. مقامات ایرانی به صورت پشت پرده و پنهانی تأیید کرده اند که تخفیف در تحریم ها بهترین راه تضمین بازگشت ایران به سازگاری کامل با برجام است».

ه- موضع گیری ضعیف وزیر امور خارجه در نشست وزرای خارجه کشورهای ۱+۴: در پایان نشست وزرای خارجه سه دولت اروپایی (انگلیس، آلمان و فرانسه) + دو (چین و روسیه) با جمهوری اسلامی ایران در روز ٢١ دسامبر ٢٠٢٠ (١ دی ١٣٩٩)، بیانیه ای پنج بندی صادر کردند. در بند پنجم این بیانیه این طور آمده است: «وزرا توافق کردند که به گفت وگو برای تضمین اجرای کامل برجام توسط تمامی طرف­ها ادامه دهند. وزرا دورنمای بازگشت محتمل ایالات متحده به برجام را مورد توجه قرار دادند و بر آمادگی خود برای پرداختن به این موضوع با نگاهی مثبت و در یک تلاش مشترک تاکید داشتند». بر این اساس، اولاً وزیر امور خارجه ایران توافق کرده است که درباره اجرای کامل برجام با «تمامی طرف ها» همکاری کند و طبق تعریف بند اولِ همین بیانیه، منظور از تمامی طرف ها، همه کشورها جز آمریکا است. ثانیاً، جمله آخر این بند مجدداً این مفهوم را القاء می کند که ایران با دیدی مثبت به بازگشت آمریکا می نگرد و این یعنی ارسال پیام ضعف از سمت ایران.

در مجموع، برآورد تیم سیاست خارجی دولت بایدن این است که ایران تا پیش از روی کار آمدن رئیس جمهور جدید در تهران، در موضع ضعف و انفعال قرار داشته و بی صبرانه منتظر استقرار بایدن در کاخ سفید برای دریافت کوچک ترین تخفیف های تحریمی، ولو به صورت نمادین است؛ بنابراین لزومی ندارد که بایدن تلاش خاصی در راستای ورود فوری به برجام و دادن امتیازات جدی به ایران به خرج دهد. در واقع، شکل گیری این تحلیل بین مقامات آمریکایی محصول موضع گیری های منفعلانه مقامات ارشد دولتی و تاکید بر گفتمانِ اولویت «رفع تحریم» به جای «خنثی سازی تحریم» بوده است.

*سوالی ساده ولی مهم از مقامات دولتی و سایر مدافعان و متولیان برجام

در پایان مناسب است از آقایان آشنا و عراقچی و سایر مدافعان و متولیان پروپاقرص خسارت محضی به نام «برجام» که اکنون با فرافکنی و تحریف واقعیت، به دنبال انداختن مسئولیت تبعات بی پایان این توافق پرهزینه و کم فایده بر گردن دیگران هستند، این سؤال را پرسید که آیا بالاخره مشخص شد که برجام، که قرار بود از فردای روز اجرا، «تمام تحریم ها علیه ایران را بالمره لغو کند»، کمکی به رفع تحریم کرد یا به ابزاری برای فشار بیشتر و نه تداوم، بلکه تشدید تحریم تبدیل شد؟ آیا کسی مسئولیتی را بر عهده می گیرد؟/ فارس