سیاست دست به عصای ریاض در برابر دمشق

به گزارش راهبرد معاصر؛ در تاریخ 26 می، «محمد رامی مارتینی»، وزیر گردشگری سوریه، نخستین مقام دولتی سوریه بود که از زمان آغاز جنگ داخلی در سال 2011م. به عربستان سعودی سفرکرده است. سفر مارتینی هم‌زمان با یک سری تحولات مثبت در روابط سوریه و عربستان سعودی، به گمانه‌زنی‌ها درباره عادی‌سازی بین ریاض و دمشق دامن زد. در تاریخ 3 ماه می، ژنرال «خالد الحمیدان» ، رئیس اطلاعات عربستان سعودی با « علی مملوک» همتای سوری خود در دمشق دیدار کرد. ساعاتی پس از ورود مارتینی به ریاض ، «بثینه شعبان» مشاور سیاسی و رسانه‌ای رئیس‌جمهور سوریه در مورد دستیابی به موفقیت سریع در مذاکرات عادی‌سازی سوریه و عربستان ابراز خوش‌بینی کرد.

با وجود این تحولات، در مورد احیای سریع روابط بین دو کشور شک و تردیدهایی وجود دارد. از آنجایی‌که محمد بن سلمان ، ولیعهد سعودی ، در مصاحبه‌ای در مارس 2018م. اذعان کرد که «بشار اسد در قدرت می‌ماند»، تاکنون تلاش‌های ناموفق گسترده‌ای برای تسهیل عادی‌سازی بین سوریه و عربستان سعودی انجام‌شده است. عربستان سعودی در سال 2018م درازای قطع روابط اسد با ایران و حزب‌الله لبنان، پیشنهاد سرمایه‌گذاری گسترده در بازسازی سوریه را داد. عدم تمایل عربستان به تقلید از امارات متحده عربی و بحرین ، که در دسامبر2018م سفارت‌خانه‌های خود را در دمشق بازگشایی کردند، نشانگر مسیر دشوار برای رسیدن به صلح بین ریاض و دمشق است.

در حالی‌ که وقایع اخیر ممکن است چیزی بیش از یک طلوع کاذب باشد ، اما محتمل‌ترین سناریو، برقراری تدریجی روابط دوجانبه بین عربستان و سوریه است. تحلیلگر سعودی که با خاندان آل سعود روابط نزدیک دارد، در مصاحبه با المانیتور گفت: « عادی‌سازی سریع بین عربستان سعودی و سوریه به دلیل احساسات ضد اسد در پادشاهی غیرمحتمل است... این احساسات به ترور رفیق حریری نخست‌وزیر سابق لبنان در سال 2005م برمی‌گردد. همین مسئله باعث شد تا در جریان بحران سوریه، عربستان سعودی به‌صورت گسترده جنایات بشار اسد را تحت پوشش قرار دهند و رژیم علوی را به‌عنوان « مرتد» به تصویر بکشند.» این تحلیلگر معتقد است که امارات متحده عربی می‌توانند احساسات ضد اسد را بسیار راحت‌تر از عربستان سعودی نادیده بگیرد؛ زیرا جمعیت امارات متحده عربی بیشتر از اتباع خارجی غیر عرب تشکیل‌شده است.

«هارون الاسود» روزنامه‌نگار مستقر در ترکیه در مصاحبه‌ای با المانیتور این دیدگاه‌ها را تکرار کرد. وی پیش‌بینی کرد که « روابط میان ریاض و دمشق به‌صورت ناگهانی بازنخواهد گشت. اما یک سری شایعات و نشت اطلاعات می‌تواند مسیر را برای بازگشت تدریجی روابط میان دو کشور هموار کند. وی مطمئن است که عادی‌سازی روابط بین دو کشور درنهایت انجام خواهد شد زیرا شکست مخالفین سوریه به‌طور حتم ثابت‌شده است و ریاض نمی‌تواند بر شورشیانی که به‌جای تقابل با توسعه‌طلبی ایران در سوریه به‌عنوان مزدور در لیبی و آذربایجان کار می‌کنند، سرمایه‌گذاری کند.»

حتی اگر روابط ریاض و دمشق سرانجام عادی شود؛ سوریه برای بازگشت به اتحادیه عرب با موانع شدیدی روبرو است و غیرمحتمل به نظر می‌رسد که در حوزه بازسازی بتواند سرمایه‌گذاری عربستان سعودی را دریافت کند. ورود عربستان سعودی به بلوک حامی تعامل می‌تواند مقبولیت بشار اسد را در منطقه تقویت کند؛ اما غیرمحتمل است که مواضع قطر و کویت تغییر کند. در تاریخ 12 مارس، محمد بن عبدالرحمان آل ثانی وزیر خارجه قطر گفت که دلایل اخراج بشار اسد از اتحادیه عرب همچنان معتبر است و در تاریخ 30 می تایید کرد که قطر قصد ندارد روابط خود را با سوریه عادی کند. کویت در سال 2018م اصرار داشت که سفارت خود را در دمشق بازگشایی نمی‌کند؛ مگر این‌که اتحادیه عرب به آن چراغ سبز نشان دهد. تلاش‌های کویت برای جمع اوری کمک‌های بشردوستانه به سوریه می‌تواند احتمال پذیرش بشار اسد را تقویت کند. انتخاب مجدد بشار اسد برای یک دوره هفت‌ساله دیگر می‌تواند مواضع قطر و کویت را باگذشت زمان نرم کند ، اما هیچ تضمینی برای بازگشت بشار اسد به اتحادیه عرب نیست.

البته چشم‌انداز عربستان سعودی برای سرمایه‌گذاری در سوریه بسیار محدود است. مجازات تحریم سزار مانع عمده‌ای برای سرمایه‌گذاری این کشور در سوریه است. « عبدالله بن زاید»، وزیر خارجه امارات متحده عربی صریحاً از این تحریم‌ها انتقاد کرد؛ زیرا مشارکت بخش خصوصی در بازسازی سوریه را محدود می‌کند. بااین‌حال، ایالات‌متحده انتقادات ابوظبی را رد کرده و اصرار دارد که تحریم‌های قانون سزار تا زمانی که یک حل‌وفصل سیاسی فراگیر در سوریه وجود نداشته باشد ، باید باقی بمانند.

به دلیل عدم محبوبیت « محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی در کنگره آمریکا و روابط سرد با دولت بایدن، غیرمحتمل به نظر می‌رسد که عربستان سعودی در تغییر نظر ایالات‌متحده در مورد قانون سزار موفق‌تر از امارات متحده عربی باشد. حتی اگر دستیابی به موفقیت در مذاکرات قانون اساسی سوریه باعث شود که ایالات‌متحده تحریم‌های خود را علیه دمشق بازنگری کند، عربستان سعودی و سوریه هر دو از پیامدهای همکاری اقتصادی رویکرد محتاطانه‌ای اتخاذ می‌کنند. عربستان همچنین نگران است که سرمایه‌گذاری در اقتصاد سوریه ناخواسته، منافع ایران را در این کشور تقویت کند.

«آندری باکلانوف» سفیر سابق روسیه در عربستان سعودی در مصاحبه با المانیتور گفت: « بسیاری از مردم سوریه از موضع خیانت‌آمیز ریاض احساس عصبانیت و خشم دارند. اسد ، حمایت عربستان سعودی از مخالفان سوری را اقدامی ناسپاسانه می‌داند زیرا سوریه در جریان جنگ خلیج‌فارس ( 1990-1991) در مقابل عراق، از عربستان سعودی حمایت و پشتیبانی کرد.»

اگر عربستان سعودی، سیاست‌های محدودکننده خود را در مورد ویزاهای حج تمتع و ویزای کار برای اتباع سوریه اصلاح نکند ، بی‌اعتمادی دمشق به ریاض همچنان پابرجا خواهد بود. باگذشت یک دهه از درگیری‌های سوریه ، اسد در جهان عرب از هر زمان دیگری با شرکای بیشتری همراه است. عادی‌سازی روابط عربستان و سوریه ادعاهای اسد را تقویت می‌کند که او دیگر در جامعه بین‌المللی منزوی و تنها نیست؛ اما این اقدام در حوزه بهبود چشم‌انداز اقتصادی سوریه یا تشویق جامعه جهانی برای حمایت از روند بازسازی سوریه به رهبری اسد با نتایج محدودی همراه خواهد بود.