به گزارش راهبرد معاصر؛ مستند منهای نفت در قسمت یازدهم به صنعت آبزی پروری و صید ماهی در ایران و جهان پرداخت و با بررسی موانع تولید و ظرفیت های موجود، امکان بالای ارزآوری از این صنعت را مورد کنکاش قرار داد.
در ابتدای مستند منهای نفت، با کارآفرین جوانی صحبت شد که توانسته در صنعت پرورش ماهی به صادرات برسد. حسین شاهرخی متولد 1370 در تهران که یک مجموعه بزرگ پرورش ماهی در بوشهر را مدیریت می کند.
شاهرخی به منهای نفت گفت: «در سال 92 به دنبال انجام یک کار جدید بودیم که در ایران انجام نشده باشد. راه اندازی یک کار جدید در کنار تمام مزایا، به دلیل فراهم نبودن زیرساخت ها، سختی های خودش را دارد و اینجا یک بیایان بود که حتی برای آب و برق هم مشکل داشتیم.»
وی افزود: «اولین نیاز هر جامعه ای مواد غذایی است و با توجه به کم آبی موجود، آبزیان یکی از بهترین منابع غذایی هستند. ما بیش از 2500 کیلومتر سواحل خلیج فارس و دریای عمان را داریم که بهترین شرایط را برای پرورش ماهی دارند و امکان صادرات در این بخش ها مهیا است.»
این کارآفرین جوان ادامه داد: «ما با 10 نفر نیرو از سال 1392 کار پرورش ماهی را با 28 استخر آغاز کردیم و کم کم مجموعه را توسعه دادیم و امروز به 90 استخر رسیده ایم. یعنی از حجم هزار متر مکعب آب به 5 هزار متر مکعب آب رسیده ایم. امروز به طور مستقیم 137 نفر در این مجموعه شاغل هستند و غیرمستقیم بیش از 400 نفر از طریق این مجموعه مشغول به کارند.»
شاهرخی اظهار کرد: «سال اول با 200 هزار قطعه بچه ماهی آغاز کردیم اما امسال با توجه به صادرات به قطر برای اولین بار این رقم را به 11 میلیون قطعه بچه ماهی رسانده ایم. در سال 97 حدود 50 میلیارد تومان فروش محصول داشتیم که 40 درصد آن صادرات بوده است. این صادرات معادل درآمد 16 هزار بشکه نفت است که تنها در یک سوله به دست آمده است. امسال قرارداد 2 میلیون بچه ماهی با قطر بسته ایم و با کشورهای عمان و امارت در حال مذاکره ایم و سال آینده 5 میلیون قطعه بچه ماهی اضافه می کنیم.»
وی در خصوص روند توسعه کار به مستند منهای نفت گرفت: «در ابتدا بچه ماهی را در سایز دو دهم گرم وارد می کردیم و به مرور وزن آنها را کاهش دادیم و امروز در سایز یک صدم گرم وارد می کنیم. در گام بعدی به دنبال ایجاد یک مرکز تکثیر هستیم و امیدواریم بتوانیم با کمک و سرمایه گذاری طرف استرالیایی در ایران اولین مرکز تکثیر این ماهی را ایجاد کنیم.»
شاهرخی درباره تمایز کارش با دیگر واحدهای تولید ماهی گفت: «پرورش ماهی فعالیت جدیدی نیست اما واحدهایی که در حال حاضر وجود دارند با تعویض آب شدید در کنار یک رودخانه یا چاه آب فعالیت می کنند. اما مجموعه ما اولین مجموعه صد در صد مدار بسته در ایران و جزو دو مجموعه مدار بسته در خاورمیانه است که کاملا با پرورش ماهی در قفس متفاوت است.»
وی در ادامه گفت: «ما بچه ماهی را در حد یک صدم گرم از استرالیا وارد ایران می کنیم و آن را پرورش می دهیم اما نه در حد بازاری بلکه در حد 40 گرم به واحدهای پرورش ماهی در قفس ارائه می کنیم و آنها را به سایزهای بازاری می رسانند. در برنامه داریم که تا دو سال آینده تولید و پرورش بچه ماهی را در ایران به صورت کامل راه اندازی کنیم و به خودکفایی برسیم.»
شاهرخی در پایان عنوان کرد: «از سال گذشته به شدت روی بازارهای خارجی کار می کنیم و با توجه به مزایای موجود و هزینه های پایین، توان بازاریابی خوبی داریم.»
آشنایی با تاریخچه صید و پرورش ماهی
ماهی نام دسته ای از جانوران خونسرد آبزی است که به جای شش از آبشش استفاده می کنند. صید و صیادی در سواحل ایران به تاریخ تمدن بشر بازمی گردد و در سواحل و اعماق دریاچه خزر، خلیج فارس و دریای عمان انجام می شده است.
پرورش ماهی برای اولین بار 3 هزار سال قبل توسط چینی ها ابداع شد و ایران برای نخستین بار در سال 1301 با پرورش ماهیان خاویاری اقدام به پرورش ماهی کرده است.
چین رتبه اول آبزی پروری در جهان را دارد و پس از آن هند، اندونزی ویتنام و بنگلادش در رتبه های بعدی قرار دارند. در حال حاضر ایران در صید ماهی رتبه 28 و در پرورش ماهی رتبه 17 دنیا را دارد و حرف اول را در پرورش ماهی قزل آلا در جهان می زند. ایران دارای انواع ماهیان گرم آبی و سردآبی است و در پرورش ماهیان طینتی نیز جایگاه خوبی دارد.
تولیدکننده دیگر ماهی در مازندران درباره وضعیت تولید به منهای نفت گفت: «وضعیت تولید نسبت به 10 سال گذشته خیلی مطلوب نیست و خوراک دام گران شده است. قبلا غذای ماهی را کیلویی 4 هزار تومان می خریدیم. با گران شدن دلار، وارد کننده ارز 4200 تومانی می گیرد و سویا وارد می کند اما باز خوراک را گران کرده و 6هزار تومان می فروشد. دولت با این کار دلال را تقویت می کند در صورتی که باید این ارز به تولید کننده و تعاونی های تولیدی بدهد. قیمت تمام شده ماهی در شرایط امروز کیلویی 18 هزار تومان است و 21 هزار تومان می فروشیم. برای این سه هزار تومان سود دو سال وقت و هزینه گذاشته شده است اما یک دلال یک روزه 6 هزار تومان سود می برد. چرا بسیاری از واحدهای تولیدی ورشکست شدند و چهارمحال بختیاری که 20 هزار تن تولید داشت امروز نمی تواند تولید کند؟»
درآمد 7 میلیارد دلاری نروژ از ماهی
صید و پرورش ماهی یک فعالیت اقتصادی بزرگ برای بشر محسوب می شود. نروژ دومین صادرکننده بزرگ محصولات شیلاتی در جهان است و آمارهای فاتو ارزش میانگین محصولات صادراتی نروژ را در سال های 2004 تا 2013 بیش از 7 میلیارد دلار برآورد کرده است که دلیل آن فعال کردن همزمان ظرفیت های تولید و بازریابی به طور همزمان است که باعث شده موفقیت خوبی در توسعه بازار و افزایش حجم صادرات پیدا کند.
نروژ به کیفیت بالای محصولات شیلات شناخته می شود و اتحادیه اروپا، ژاپن و آمریکا عمده ترین مشتریان ماهی نروژ هستند.
قفس در پرورش ماهی در بسیاری از کشورها از جمله نروژ کاربرد وسیعی دارد. نروژی ها با تجربه صیادی و استفاده از تکنولوژی صید ماهی در قفس به خوبی از ظرفیت سواحل طولانی خودشان استفاده کرده اند.
یکی از دلایل موفقیت توسعه صادرات ماهی پرورش یافته در قفس در نروژ سپردن وظیفه بازریابی به بخش تولید بوده است و متولی این کار وزارت شیلات و سواحل این کشور است. این وزارتخانه تمامی زنجیره تولید تا عرضه محصولات شیلاتب را تحت نظارت دارد.
ماهی سالمون و قرل آلا از جمله مهم ترین محصولات صادراتی شیلات نروژ هستند. ماهی کاد، ماهی های خشک شده و فراوری شده، از دیگر محصولاتی صادراتی مهم شیلات نروژ محسوب می شوند.
230 هزار شغل در صنعت ماهی
در حال حاضر ایران دارای 2700 کیلومتر مرز آبی است که می تواند با گسترش پرورش ماهی در قفس در داخل دریا این صنعت را بیش از پیش شکوفا کند.
حجم تولید محصولات شیلاتی کشور در حال حاضر حدود یک میلیون و هزار تن است و محصولات شیلاتی سالانه حدود 507 میلیون دلار برای کشور ارزآوری دارند و 230 هزار نفر در این عرصه مشغول به کارند.
طی سالیان گذشته 44 کشور دنیا مقصد کالاهای صادراتی شیلاتی ایران بوده اند و کشورهای آسیای جنوب شرقی، روسیه، عراق، کشورهای حاشیه خزر و منطقه اوراسیا از بازارهای جدید صادرات محصولات شیلاتی هستند که می توانند حجم صادرات ما را افزایش دهند.
کمبود وام های کم بهره، تامین خوراک مناسب، نوسازی استخرهای پرورش ماهی و بازاریابی از جمله موانع تولید است که با حل آنها شاهد پیشرفت این حوزه خواهیم بود.