به گزارش راهبرد معاصر؛ مسعود بهنود روزنامه نگار ایرانی و خبرنگار بی بی سی فارسی اخیراً در 8 اوت در توئیتی نوشت: «من فکر می کنم ایران و [دونالد] ترامپ به توافق برد – برد نزدیک شده اند. ترامپ ناکامی های زیادی در عرصه سیاست خارجی دارد و اکنون در آستانه انتخابات امتیاز می دهد. ایران هم به خاطر صبر و شکیبایی خود به خصوص در قضیه انفجارها خواهان پاداش است».
پیش بینی های قابل توجه بهنود از شایعات زیاد و گسترده در مورد تسریع فرایند دیپلماتیک بین ایالات متحده و ایران نشئت می گیرد. این شامل گزارش از رسانه های مختلف ایران و اظهارات مقامات ایرانی مبنی بر کاهش چشمگیر تحریم ها می باشد. در حالی که برخی از این شایعات عجیب به نظر می رسد. اگر این شایعات صرفاً با هدف تحقق اهداف منافع سیاسی و اقتصادی در ایران انجام شود، شایان ذکر است که هیچ مدرک محکمی درباره گفتگوهای آمریکا و ایران تا به امروز وجود ندارد.
منابع موجود در ایران به مذاکرات ایالات متحده و ایران اشاره دارند
موج اولیه گمانه زنی ها در 6 اوت توسط محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس جمهور حسن روحانی در بازدید از کارخانه تولید خودرو آغاز شد. واعظی با بیان اینکه به زودی تحریم ها علیه ایران کاهش می یابد گفت: «با سیگنال هایی که از کشورهای اروپایی و آسیایی و دیگران دریافت کرده ایم، در روزهای آخر تحریم هستیم. دلیل این امر این است که کشور تحریم کننده به هیچ یک از اهداف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی خود نرسیده اند». واعظی افزود: «اوضاع ایران در ماه های آینده بهتر خواهد شد».
اظهارات واعظی بسیاری از افراد را شگفت زده كرد كه چگونه در شرایط فعلی می توان تحریم ها را كاهش داد. هیچ مذاکره رسمی بین ایالات متحده و ایران صورت نگرفته است و دولت ترامپ تلاش زیادی برای تمدید تحریم تسلیحاتی متعارف سازمان ملل علیه ایران دارد. در صورت عدم موفقیت، دولت ترامپ گفته است كه آمریكا تلاش خواهد كرد با توسل به سازوکار بازگشت خودکار تحریم ها (مکانیسم ماشه)، تمامی تحریم های سازمان ملل را علیه ایران بازگرداند. با این حال، چند روز پس از اظهارات واعظی روزنامه ایران نزدیک به حسن روحانی روایتی را درباره یك كانال ادعا شده برای مذاكرات آمریكا و ایران منتشر كرد. این مقاله با استناد به گزارش روزنامه النشره تاکید کرد که آلمان میان ایالات متحده و ایران میانجی گری کرده است. جالب است که هیچ گزارشی در وب سایت النشره وجود ندارد، اما طبق گزارش روزنامه ایران، مذاکرات در مرحله «پیشرفته» و « نتیجه گیری» است. این گزارش پشت پرده عمان را یاد آوری می کند که نقطه شروع مذاکرات آمریکا و ایران بود و در نهایت به مذاکرات 1 + 5 منجر شد و در مورد برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA) به توافق رسیدند.
گزارش روزنامه ایران در ادامه توضیح می دهد: «همه این مذاکرات را انکار خواهند کرد و این اتفاقی است که در گذشته صورت گرفته است». در ادامه این یادداشت تاکید دارد که اکنون تنش های منطقه ای بین ایران و آمریکا رو به افزایش است و هر یک از این طریق به دنبال افزایش قدرت خود برای «مذاکرات نهایی» هستند. سپس به اظهارات اخیر پرزیدنت ترامپ استناد می کند که وی در صورت انتخاب مجدد «چهار هفته» به توافق با ایران خواهد رسید و به اظهارات واعظی درباره لغو تحریم ها اشاره می کند.
گزارش بعدی که به گمانه زنی ها افزوده است از رسانه ای دولتی خبرگزاری کار ایران (ایلنا) می باشد. این خبرگزاری بر گزارش یک منبع ناشناس اشاره می کند و به صورت مشابه در مورد تلاش آلمان به منظور تسهیل دیپلماسی آمریکا و ایران بحث می کند. این گزارش تاکید دارد که آلمان با همکاری انگلیس پیشنهادی را به دولت ترامپ ارائه کرده اند تا تحریم های غیرهدفمند علیه ایران را لغو کند و این امر حاکی از کاهش گسترده تحریم ها است. سپس این گزارش بر مذاکرات آمریکا و ایران و مذاکرات بین ایران و عربستان سعودی اشاره می کند.
منبع ایلنا در ادامه تصریح داشت: «برای نشان دادن حسن نیت و بازگشت به برجام، این تحریم های غیر هدفمند به طور موقت از بین می روند و در صورت مثبت بودن نتیجه، لغو آنها دائمی خواهد بود.» آنها افزودند كه ایالات متحده این موضوع را طی هشت تا ده روز بررسی خواهد كرد. گزارش ایلنا بلافاصله باعث واکنش و تحریک رسانه های اجتماعی ایران شد. با این حال، به زودی پس از انتشار، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران شایعات را رد کرد. موسوی گفت: «بعید نیست که شکست تحریم های آمریکا علیه ایران موضوع نزاع بین آمریکا و اروپا باشد.» وی افزود: «ایالات متحده باید تمام تحریم های غیرقانونی و سرکوبگرانه اعمال شده پس از خروج از برجام را لغو کند».
جالب اینجاست که ایلنا گزارش پیگیری را با استناد به یک مقام ناشناس دیگر منتشر کرد. این مقام اظهار داشت كه هیچ مذاكره ای میان ایران و آمریكا یا اروپا در مورد رفع تحریم ها صورت نگرفته است. این مقام ادامه داد: «اروپایی ها بدون دریافت رضایت ایران نمی توانند پیام یا پیشنهادهایی را به کشورهای دیگر منتقل کنند».
محتوای شایعات
گزارشات مرتبط با رسانه های ایران نشانه های احتمالی دیپلماسی می باشد. در 11 اوت هایکو ماس وزیر خارجه آلمان به مسکو سفر کرد و با سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه دیدار کرد. در این میان گمانه زنی های گسترده ای در مورد ایجاد یک کانال از سوی آلمان برای کاهش تنش بین آمریکا و ایران صورت گرفت و هایکو ماس و سرگئی لاوروف بر تلاش برای حفظ برجام بحث کردند. لاوروف در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک با ماس گفت که کشورهای اروپایی «ایده هایی در مورد چگونگی نجات برجام» ارائه داده اند و مسکو هم «پیشنهادی که بتواند زمینه از سرگیری همکاری بین کشورهای عضو برجام را فراهم کند»، ارائه کرده است.
در تاریخ 21 ژوئیه، محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران نیز به مسکو سفر کرد و با لاوروف دیدار کرد. ظریف نامه ای «ویژه» از رئیس جمهور روحانی به همتای روس خود ولادیمیر پوتین تقدیم کرد که بعداً تأیید شد که درباره برجام و مسئله تحریم تسلیحاتی سازمان ملل می باشد. پس از سفر ظریف به مسکو، رئیس جمهور ترامپ در 23 ژوئیه با پوتین تماس تلفنی برقرار کرد. براساس روایت کرملین، این تماس در درجه اول مربوط به ثبات استراتژیک و کنترل تسلیحات و همچنین برنامه هسته ای ایران بود. چند هفته بعد، در تاریخ 6 اوت، برایان هوک نماینده وزارت امور خارجه در مسائل ایران استعفای ناگهانی خود را در آستانه فشار ایالات متحده برای تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل اعلام کرد.
در جبهه سیاست داخلی ایران نیز نشانه هایی از بحث مجدد بین مقامات ارشد در مورد اینکه آیا ایران باید با دولت ترامپ مذاکره کرد یا خیر، وجود دارد. آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم انقلاب، همواره مخالف هرگونه مذاکره جدید با ایالات متحده است، در حالی که روحانی در بعضی مواقع موافق توافق بوده و ادعا می کند که در سال 2019 در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، این توافق نزدیک بود. در آن زمان، روحانی با پیشنهاد چهار امتیازی امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه برای لغو تحریم های آمریکا علیه ایران موافقت کرد. اخیراً، آیت الله خامنه ای بار دیگر مخالفت خود را با مذاکرات با آمریکا اعلام کرد و اظهار داشت: «من دلیل عدم مذاکره با ایالات متحده را بارها گفته ام، اما برخی [در داخل کشور] یا نمی فهمند یا وانمود می کنند که نمی فهمند». آیت الله خامنه ای در ادامه اظهار تعجب كرد كه «تبلیغات آمریكا می گوید اگر می خواهید تحریم ها از بین بروند، امتیازات دهید و از مقاومت دست بردارید. متأسفانه، برخی در داخل کشور این راه حل اشتباه [برای غلبه بر تحریم ها] را تکرار می کنند».
اظهارات عمومی رهبر ایران حاکی از افزایش فشار بر وی برای پیوستن به مذاکرات جدید با ایالات متحده است. گزارش های فوق می تواند بخشی از تلاش برای ایجاد انتظارات عمومی و انعطاف پذیری رهبری باشد. در ادامه مذاکرات هسته ای دوران اوباما، مانور شدید داخلی از روحانی و متحدانش صورت گرفت تا رهبری را به مذاکرات وادارسازند و وی را متقاعد کنند تا «نرمش قهرمانانه» نشان دهد. از طرف دیگر، این گزارش ها می تواند با هدف تثبیت سریع نوسان ارز ایران یعنی ریال نیز باشد که در واقع در روزهای اخیر در برابر دلار تقویت شده است.
شایعات پیرامون سوابق ارتباط احتمالی ایالات متحده و ایران همچنین این سوال را مطرح می کند که آیا ترامپ واقعاً مایل به ارائه امتیازات ملموس به ایران قبل از انتخابات ریاست جمهوری نوامبر است. همانطور که بهنود روزنامه نگار بی بی سی اشاره می کند، ترامپ هیچ دستاوردی در سیاست خارجی به نام خود ندارد. با این وجود، وی در عادی سازی روابط امارات و اسرائیل نقش تعیین کننده ای داشت؛ اما بعید است که رأی دهندگان به این به عنوان یک دستاورد بزرگ نگاه کنند؛ به طوری که بسیاری از تحلیلگران آن را بیشتر پرده برداری نمادین از رابطه ای می دانند که در طول سال ها عمیق تر شده است. توافق با یک دشمن چند ده ساله می تواند زمینه تحکیم اعتبار ترامپ را در انتخابات ریاست جمهوری فراهم سازد.
اگر قرار است جان بولتون مشاور سابق امنیت ملی ترامپ اعتقاد داشته باشد، محدودیت های سیاسی عامل اصلی بازدارنده ترامپ از توافق با ایران می باشد. اما در ایران این یک داستان متفاوت است. ایران قبلا با بدترین فشار اقتصادی آمریکا روبرو بوده است و اکنون چشم انتظار شکست ترامپ و پیروزی جو بایدن که متعهد به بازگشت آمریکا به برجام است، می باشد. با توجه به عقب بودن ترامپ در اکثر نظرسنجی ها، تهران برای برقراری مذاکره یا انتشار یک عکس مشترک نزدیک به انتخابات ماه نوامبر از انگیزه محدودی برخوردار است.
اگر ارتباط مداوم ایالات متحده و ایران وجود داشته باشد، ممکن است شبیه به گفتگوهای مربوط به عمان باشد که در اواخر دوره رئیس جمهوری محمود احمدی نژاد انجام شد و این گفتگوها زمینه پیشرفت و تسریع روابط دیپلماتیک را در آغاز دوره ریاست جمهوری حسن روحانی فراهم کرد. ترامپ در هفته گذشته چهار بار گفته است که وی می تواند چند هفته پس از پیروزی در انتخابات دوباره به توافق برسد. او می تواند به نتایج مشابه امیدوار باشد.