آیا تهران و ریاض به سمت مصالحه حرکت می‌کنند؟

به گزارش راهبردمعاصر؛ روابط میان تهران و ریاض از ژانویه 2016، پس از اعدام روحانی برجسته عالم تشیع نمر باقر نمر و سپس تعرض به کنسوگری و سفارت عربستان سعودی در ایران به شکل یک طرفه از سوی ریاض قطع شد و تا امروز نیز ادامه دارد. در ساخت سیاسی منطقه منا عربستان سعودی به عنوان نماینده «اسلام سلفی» و جمهوری اسلامی ایران به عنوان نماینده «اسلام شیعی» چند دهه روابط توام با رقابت و تخاصم را تجربه کردند. پس از تشکیل اوپک و وقوع انقلاب اسلامی تولید محصول راهبردی به نام نفت و نوع اتحاد استراتژیک عربستان سعودی و آمریکا، سبب تشدید این رقابت در منطقه غرب آسیا شده است. با وقوع «بیداری اسلامی» در سال 2011 رقابت میان بلوک‌های منطقه‌ای تشدید و به شکل انقلاب‌های اسلامی در دیکتاوری‌های منطقه خود نمایان کرد. اکنون با گذشت قریب به ده سال از این واقعه تاریخی و تاثیر گذار، تهران و ریاض تصمیم گرفتند تا در پای میز مذاکرات بغداد مشکلات خود را حل کنند و اختلافات‌شان را کاهش دهند. در ادامه این یادداشت سعی خواهیم کرد تا نگاهی به تحرکات دیپلماتیک و متغییرهای تاثیر گذار در کاهش تنش‌ها میان تهران و ریاض داشته باشیم.

به گزارش «آسوشیتدپرس» روز دوشنبه 27 سپتامبر دو مقام عراقی (که خواستند نام‌شان فاش نشود) از آغاز دور چهارم مذاکرات میان تهران-ریاض خبر دادند. به گفته این مقام عراقی موضوع مذاکرات میان دو طرف همان مسائلی بود که در دور قبلی مذاکرات مبهم باقی مانده بود و دو طرف توافق کرده بودند تا طی یک نقشه راه مشخص بر سر آنها مذاکره کنند. همچنین این دو مسئول عراقی از «فضا مثبت» مذاکرات میان ایران و سعودی سخن گفتند؛ اما تاکید کردند که این مذاکرات در سطح وزیران نبوده است.

خبر فوق اما تنها خبر مهم هفته اخیر نبود. منبع خبری دیگری فاش کرد، هفته گذشته بغداد میزبان علی شمخانی و عادل الجبیر بوده است. در سالهای اخیر این دیدار شاید بالاترین سطح ملاقات میان دو مقام سیاسی ایرانی و سعودی بوده است. همچنین خبرها در نیویورک حاکی از آن است که امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان با همتای سعودی خود فیصل بن فرحان در محل اقامت دیپلماتیک عراق دیدار کرده است. عبداللهیان ابراز امیدواری کرد تا مذاکرات میان دو طرف به نتیجه برسد تا تهران بتواند جزئیات بیشتری از این مذاکرات را رسانه‌ای کند. اما شاید نقطه عطف این خبرهای مثبت را بتوان در سخرانی ملک سلمان پادشاه عربستان جست‌وجو کرد. وی در سخنرانی سالیانه خود در مجمع عمومی سازمان ملل ابراز امیداواری کرد که مذاکرات مقدماتی تهران و ریاض به اعتمادسازی، عدم مداخله و قطع کمک به گروه‌های تروریستی ختم شود.

از اوایل ماه آوریل سال جاری میلادی، عراق به عنوان میانجی بی‌طرف، میزبان دو رقیب بزرگ منطقه منا در منطقه سبز بغداد بوده است. عربستان پس از روی کار آمدن جوزف بایدن، از سوی واشنگتن برای پایان دادن به جنگ یمن تحت فشار است. اما این تنها «پالس منفی» از سوی کاخ سفید نبود. موافقت بایدن با انتشار اسناد مربوط به حادثه 11 سپتامبر و ماجرای قتل جمال خاشقچی، تعلیق قراردادهای تسلیحاتی و خروج سامانه پاتریوت از خاک پادشاهی سعودی موجب شد تا ریاض قانع شود که به سمت سیاست تنش‌‍زدایی با قطر، ترکیه و در نهایت ایران حرکت کند. در سوی دیگر تهران نیز در راستای سیاست دولت سیزدهم مبنی بر برقراری روابط خوب با کشورهای همسایه بویژه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به دنبال کاهش تنش با ریاض است. علاوه بر این پیگیری این سیاست می‌تواند سبب ایجاد روند معکوس در جریان عادی سازی روابط میان کشورهای عربی با اسرائیل شود. تهران معتقد است اگر بتواند با ریاض به تفاهم برسد آنگاه مسیر احیا توافق نامه هسته‌ای با آمریکا بسیار سهل‌تر خواهد شد.

برای بازگشت دوباره روابط ایران و عربستان سعودی به حالت عادی دو طرف دستور کارهای زیادی برای تفاهم و توافق دارند. «پایان جنگ یمن»، «توافق سیاسی در لبنان»، «بازگشت سوریه به اتحادیه عرب»، «امنیت دریایی»، «بازگشت سهم ایران در اوپک»، «آلودگی زیست محیطی در خلیج فارس»، «سهم زوار ایران در مراسم حج» و ... از جمله پرونده‌هایی هستند که دو طرف می‌توانند با برداشتن گام‌های مثبت به سوی هم، از میزان تنش‌ها کاسته و فرآیند «اعتمادسازی» را آغاز کنند.

بهره سخن

شاید پیش‌بینی و نتیجه‌گیری درباره نتیجه‌نهایی مذاکرات میان مقامات ایران و سعودی کمی زود باشد اما «نشانه‌های جدی» مبنی بر اراده دو طرف برای کاهش تنش‌ها و آغاز روند «اعتماد سازی» وجود دارد. نقاط تنش و اختلاف میان این دو بازیگر مهم منطقه در سالهای اخیر سبب تشدید منازعه و حرکت دو کشور به سمت وضعیت «جنگ سرد» شده است. بی‌‎شک با کاهش اختلاف میان این دو بازیگر مهم منطقه‌ای بسیاری از گره‌های خاورمیانه گشوده و «صلح شکننده» جایگزین «نزاع دائمی» خواهد شد. با این وجود ذکر این نکته لازم است که اگر مذاکرات بغداد ختم به نتیجه شود، ما باید انتظار روابطی نزدیک و حسنه را داشته باشیم؛ زیرا به دلیل ویژگی‌های  ژئوپلیتیکی، ژئواکونومی و ژئوکالچری این دو بازیگر دوران رقابت طبیعی را آغاز خواهند کرد.