چگونه جنگ اوکراین اهمیت سرزمینی ایران را افزایش داد؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ به باور کارشناسان تداوم جنگ در اوکراین پروژه‌های BRI چین در اروپا را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. چون غرب روسیه را تحریم کرده و هر کالایی که از روسیه عبور می‌کند، در معرض خطر عدم رسیدن به بازارهای اروپایی است. پل زمینی جدید اوراسیا کریدور راه آهنی است که از سراسر اوراسیا – از قزاقستان، روسیه و بلاروس – عبور می‌کند و یک شاخه مهم از ابتکار کمربند و جاده (BRI) شده بود.

در واقع مشکل پکن از ایجا شروع می‌شود؛ چون پل زمینی اوراسیای چین که در چارچوب طرح BRI توسعه می‌یابد، از روسیه عبور می‌کند و چشم پوشی کامل از آن برای چین امکان پذیر نیست. اما چون بخش عظیمی از این پروژه در خاک روسیه است، بنابراین بازوی اورآسیایی BRI چین در حال حاضر تقریباً با ریسک بالایی روبه رو است.

بر اساس گزارش فارین پالیسی، در سال ۲۰۱۷، حدود ۴۰ مسیر باری چین را به اروپا متصل کرده است. امروزه این تعداد تقریبا دو برابر شده و به ۷۸ خط رسیده و به ۱۸۰ شهر در ۲۳ کشور اروپایی رسیده است. با گسترش کریدور باری، ارزش کالاهای حمل شده توسط این قطارهای باری نیز به شدت افزایش یافت بطوریکه ارزش آن از ۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶ به ۷۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ رسید. براساس برآرودهای پیشین مسیر اوراسیای BRI کمک خواهد کرد تا حجم تجارت سالانه چین و اتحادیه اروپا به ۱۰۰ میلیارد دلار افزایش یابد.

در سال ۲۰۲۰، صادرات خالص بیشترین سهم را در رشد تولید ناخالص داخلی چین از سال ۱۹۹۷ داشته است. صادرات چین در سال ۲۰۲۱ نسبت به سال قبل ۲۹.۹ درصد رشد داشت و بخش عمده‌ای از این صادرات از طریق کریدوری که از روسیه می‌گذرد، صورت گرفت. بنابراین، صادرات چین در آستانه آسیب جدی است و کاهش صادرات در نهایت منجر به کاهش نرخ رشد اقتصادی چین خواهد شد. با چنین افتی رویای چین برای جایگزینی ایالات متحده به عنوان بزرگترین اقتصاد جهان همچنان به انحراف ادامه خواهد داد.

طرف دیگر موضوع این است که پل زمینی اوراسیا از یک منطقه درگیری احتمالی می‌گذرد و درگیری کنونی در سراسر اروپای شرقی تأثیرات شگرفی داشته باشد و حتی ممکن است شاهد آسیب فیزیکی باشد.

ایران تنها مسیر مناسب برای رسیدن هند به CIS

در مقابل هند، بعنوان رقیب سیاسی پکن، با سرمایه گذاری بالا در مسیرهای تجاری منطقه قصد بازاریابی را دارد. هند در حال حاضر یک مسیر تجاری فعال در منطقه دارد، که به طور فزاینده‌ای در بین جامعه بین المللی پذیرفته شده است. کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) یک شبکه چندمنظوره از مسیرهای کشتی، ریلی و جاده‌ای به طول ۷۲۰۰ کیلومتر بوده که برای جابجایی بار بین هند، ایران، افغانستان، آذربایجان، روسیه، آسیای مرکزی و اروپا ایجاد شد است.

این مسیر عمدتاً شامل جابجایی بار از هند، ایران، آذربایجان، روسیه از طریق کشتی، ریل و جاده است. با این حال، این مسیر تجاری تحت حمایت هند به دلیل وجود BRI چین و تحریم‌های غرب علیه ایران با چالش‌های مهمی مواجه شد.

اکنون، به دلیل جنگ روسیه و اوکراین، نه تنها BRI چین با خطر مواجه است، بلکه تمام کانال های تجاری فدراسیون روسیه نیز قطع شده است. بنابراین، هند را با یک فرصت طلایی برای ترویج کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب تشویق می‌کند.

شاید به همین دلیل است که رئیس جمهور هند رام نات کویند اخیراً در بحبوحه بحران کنونی اروپا از ترکمنستان بازدید کرد. کوویند با سردار بردی محمداف همتای ترکمنستانی خود برای گسترش همکاری‌های تجاری و انرژی دوجانبه دیدار و دو رهبر همچنین بر اهمیت کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب تاکید کردند.

همچنین رسانه های هندی گزارش دادند که بازرگانان بین‌المللی اکنون به دنبال حمل و نقل کالا از طریق INSTC هستند زیرا سایر مسیرها دیگر برای رسیدن به مقاصدی مانند آذربایجان، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، مولداوی، روسیه، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان و اوکراین قابل استفاده نیستند.

حالا به دلیل ادامه جنگ در اوکراین، تاجران نمی‌توانند از دریای سیاه استفاده کنند. گزینه دیگر استفاده از بندر چینگدائو چین برای رسیدن به روسیه است و به دلیل افزایش بحران کووید-۱۹ و افزایش محدودیت‌ها، بنادر چین با گرفتگی طولانی مدت و ترافیک مواجه هستند. بنابراین، استفاده از INSTC برای دستیابی به این بازار وسیع کشورهای مشترک المنافع تنها گزینه قابل قبولی است که در حال حاضر در دسترس بازرگانان است.

علاوه بر کریدور شمال-جنوب، «قرارداد عشق آباد» نیز از اهمیت بالایی برای دهلی برخودار است که در این مسیر نیز موقعیت سرزمینی ایران جایگاه کلیدی دارد.

قرارداد عشق‌آباد یک کریدور حمل و نقل و ترانزیتی بین المللی است که حمل و نقل کالا بین آسیای میانه و خلیج فارس را تسهیل می‌کند. در واقع هدف از این توافقنامه توسعه کوتاه‌ترین مسیر تجاری بین کشورهای آسیای میانه و بنادر ایران و عمان است. این قرارداد یک کریدور ترانزیتی در سراسر آسیای میانه و خاورمیانه را از طریق خشکی پیوسته بین قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان و ایران پیش از رسیدن به خلیج فارس و عمان فراهم می‌کند.

بخش حمل و نقل زمینی این قرارداد شامل خطوط ریلی است که از طریق قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان و ایران می‌گذرد، که در این میان خط راه آهن ایران-ترکمنستان-قزاقستان (ITK) مسیر اصلی است. در واقع قرارداد عشق آباد هند را قادر می‌سازد تا از کریدور حمل و نقل و ترانزیت موجود برای تسهیل تجارت و تعامل تجاری با منطقه اوراسیا استفاده کند. این امر تلاش‌های هند را برای اجرای کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) برای اتصال افزایش می‌دهد. بنابراین دهلی فرصتی خواهد داشت تا از مسیرهای دریایی مرسوم، ترافیک بار را به مسیرهای زمینی بین قاره‌ای تغییر جهت دهد.

نتیجه‌گیری

نفوذ دیپلماتیک هند در جهان بالاست؛ دهلی شریک استراتژیک نزدیک روسیه و ایالات متحده است و همواره سعی کرده از این نفوذ برای منزوی کردن چین در صحنه جهانی استفاده کند. اکنون، جنگ روسیه و اوکراین به هند این امکان را داده است که BRI چین در منطقه اوراسیا را منزوی و در مقابل مسیر تجاری خود را تقویت و برنامه چین برای افزایش نفوذ خود در منطقه آسیای مرکزی و اروپای شرقی را خنثی کند.

در این میان؛ موقعیت ژئوپلتیک ایران مطمئن‌ترین و امن‌ترین مسیر برای دهلی است. البته راه اندازی کریدور شمال-جنوب نه تنها برای هند، بلکه برای روسیه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است چون با تشدید تنش در روابط مسکو-بروکسل، مقامات روس در هفته های اخیر بارها بر افزایش مبادلات با شرق تاکید دارند که در این میان جنوب آسیا بسیار مهم خواهد بود.