علل و پیامدهای تشدید اختلافات ترکیه و آمریکا در شرق فرات

به گزارش راهبرد معاصر؛ سلسله تحولات اخیر در عرصه بین‌الملل حاکی از آن است که اختلافات میان ایالات متحده آمریکا و ترکیه بر سَر «شرق فرات» در سوریه بیش از هر زمان دیگری تشدید شده است. اخیرا نیز مذاکراتی میان دو طرف در این خصوص انجام شد که طبق اعلام رسانه‌های بین‌المللی این مذاکرات نیز همچون مذاکرات سابق بدون هیچگونه نتیجه‌ای پایان یافت و در واقع، با شکست مواجه شد. ماجرا از آنجا آغاز شد که اخیرا ایالات متحده آمریکا «جیمز جفری» نماینده ویژه خود در امور سوریه را به منظور دیدار و رایزنی با مقامات ترکیه درخصوص شرق فرات به آنکارا فرستاد. جفری در جریان سفر مذکور، با مقامات سیاسی و نظامی ارشد ترکیه‌ای دیدار و گفتگو کرد. با این‌حال، هیچیک از این رایزنی‌ها و گفتگوهای فشرده‌ میان طرف‌های آمریکایی و ترکیه‌ای به یک جمع‌بندی واحد درخصوص شرق فرات در سوریه منجر نشد. اختلافات دو طرف آنجا آشکار شد که مقامات آنکارا صراحتا به انتقاد از واشنگتن لب به سخن گشودند.

درهمین ارتباط، «مولود چاوش اغلو» وزیر خارجه ترکیه در سخنانی تأکید کرد: «پیشنهادات جدید ایالات متحده آمریکا در خصوص ایجاد منطقه امن در شرق فرات، مورد رضایت آنکارا نیست. واقعیت آن است که ما درباره هیچیک از مسائلِ مربوط به شرق فرات نتوانستیم توافق کنیم». این مقام ارشد ترکیه‌ای همچنین در اظهاراتی تهدیدآمیز تأکید کرد: «لازم است یادآوری کنیم که صبر ما درحال لبریز شدن است. رئیس‌جمهور اردوغان دستوراتی را پیرامون آغاز عملیات نظامی در شرق فرات صادر کرده اما تنها به دلیل درخواست رسمی ترامپ، موقتا اقدام نظامی را متوقف ساخته است». درهمین حال، روزنامه «ینی‌شفق» ترکیه نیز با انتشار گزارشی اعلام کرد: «دیدگاه طرف‌های ترکیه‌ای و آمریکایی آنقدر از هم فاصله دارند که بعید است درخصوص شرق فرات به یکدیگر نزدیک شوند». تمامی این تحولات درحالی است که اخیرا گزارش‌هایی پیرامون استقرار تجهیزات نظامی گسترده ترکیه در نزدیکی شرق فرات منتشر شده است.

1ـ اهداف آمریکا و ترکیه در شرق فرات

تداوم تنش‌ها و اختلافات میان ایالات متحده آمریکا و ترکیه درخصوص شرق فرات نشان از آن دارد که هر دو طرف به دنبال تحقق اهداف مهمی در این منطقه از سوریه هستند که بدان اشاره می‌شود.

1ـ 1ـ استفاده ابزاری از کُردها برای امتیازگیری از آنکارا

ریشه اختلافات میان ایالات متحده آمریکا و ترکیه در شرق فرات به حمایت آمریکایی‌ها از نیروهای دموکراتیک کُرد سوری در این منطقه از یک سوی و مبارزه آنکارا با این نیروها از سوی دیگر، بازمی‌گردد. در واقع، مقامات آنکارا بارها و در مناسبت‌های مختلف تأکید کرده‌اند که حمایت‌های تسلیحاتی و لجستیکی آمریکا از کُردها در شرق فرات، امنیت ملی آن‌ها را هدف قرار داده است.

با وجود تمامی این اعتراضات از سوی آنکارا، آمریکا در طول سال‌های گذشته نشان داده است که حاضر نیست از تسلیح کُردها در شرق فرات دست بکشد. اخیرا نیز چندین کامیون حامل تسلیحات آمریکا برای کُردهای مستقر در شرق فرات ارسال شده است تا اگر مورد تعرض ترکیه قرار گرفتند، امکان دفاع از خود را داشته باشند.

یکی از اهداف اصلی و اساسی آمریکایی‌ها از حمایت از نیروهای دموکراتیک کُرد سوری در شرق فرات، استفاده ابزاری از این نیروها در سوریه است؛ بدین‌ترتیب که آمریکایی‌ها قصد دارند از کُردها به عنوان اهرم فشاری علیه ترکیه استفاده کنند. مقامات آمریکایی به خوبی می‌دانند که ترکیه حضور کُردها و قدرت گرفتن آن‌ها در شرق فرات را برنخواهد تافت.

به همین دلیل، آمریکایی‌ها به این جمع‌بندی رسیده‌اند که تا زمان ابقاء نیروهای کُرد در شرق فرات، می‌توانند از آن‌ها به عنوان ابزاری برای اعمال فشار بر آنکارا ـ چه در سوریه و چه در منطقه ـ استفاده کنند. این دقیقا همان مسأله‌ای است که خشم مقامات ترکیه‌ای را برانگیخته است.

1ـ 2ـ تلاش برای تجزیه خاک سوریه

علاوه‌بر آنچه که گفته شد، ایالات متحده آمریکا همچنین به دنبال آن است تا اندک زمینه‌ها و فرصت‌های باقی‌مانده برای پیاده‌سازی طرح تجزیه واشنگتن در سوریه از بین نروند. ازهمین روی، حضور نیروهای دموکراتیک کُرد سوری در شرق فرات می‌توانند در این زمینه کمک زیادی به واشنگتن کنند.

مقامات آمریکایی بر این باورند که قدرت یافتنِ بیش از پیشِ کُردها در شرق فرات، رویارویی ارتش سوریه و نیروهای مقاومت با آن‌ها را بیش از هر زمان دیگری سخت‌تر می‌کند؛ به ویژه اینکه اگر نیروهای دموکراتیک کُرد سوری از تسلیحات پیشرفته و حمایت سیاسی خارجی برخوردار باشند.

ازهمین روی، آمریکایی‌ها علاوه‌بر تلاش برای استفاده ابزاری از کُردها جهت اعمال فشار بیشتر بر ترکیه، به آن‌ها به عنوان نردبانی برای رسیدن به تجزیه سوریه نیز می‌نگرند و معتقدند تنها همین سناریو است که می‌تواند در بلندمدت ضربه مهلکی را بر دمشق وارد آورده و به تدریج آن از محور مقاومت خارج کند.

این تلاش‌های ایالات متحده درحالی است که دولت سوریه همواره تحرکات واشنگتن در محور شمالی این کشور به ویژه در شرق فرات را رصد کرده و بر تمامی توطئه‌های خارجی در این منطقه اشراف دارد. درست به همین دلیل است که اخیرا وزارت خارجه سوریه با ارسال نامه‌هایی جداگانه به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیتِ این سازمان، خواستار تلاش نهادهای بین‌المللی برای متوقف ساختن تحرکات غیرقانونی واشنگتن در شرق فرات شده است.

1ـ 3ـ ترکیه و رؤیای دیرینه منطقه امن

در کنار ایالات متحده آمریکا، دولت ترکیه نیز به دنبال اهداف مهمی در شرق فرات است که از جمله مهمترین این اهداف می‌توان به رؤیای دیرینه آنکارا یعنی ایجاد «منطقه امن» در شمال سوریه، اشاره کرد. البته مدت زیادی است که مقامات سیاسی و نظامی آنکارا صراحتا خواستار ایجاد منطقه امن در شمال سوریه هستند.

با این‌حال، آمریکایی‌ها هیچگاه حاضر نشدند با ترکیه بر سَر تشکیل منطقه امن در شمال سوریه توافق کرده و تحقق این هدف برای آن‌ها را تسهیل کنند. علت مخالفت واشنگتن با آنکارا درخصوص این مسأله نیز تلاش ترکیه برای ریشه‌کن ساختن نیروهای دموکراتیک کُرد سوری عنوان شده است.

از آنجایی که ترکیه حضور نیروهای دموکراتیک کُرد سوری در شرق فرات را تهدیدی جدی برای امنیت ملی خود قلمداد می‌کند و معتقد است که افزایش قدرت این گروه‌ها به مثابه کاهش ضریب امنیت ملی آن است، همواره درخواست ایجاد منطقه امن در شمال سوریه را داشته که البته با سدی به نام واشنگتن مواجه شده است.

به همین دلیل، می‌توان گفت که درحال حاضر تشکیل منطقه امن در شرق فرات به یک رؤیای دیرینه برای آنکارا تبدیل شده است؛ رؤیایی که به اذعان خودِ مقامات ترکیه‌ای صبر آن‌ها برای تحقق آن در حال لبریز شدن است. آنکارا به دنبال آن است تا از رهگذر جامه عمل پوشاندن به هدف و رؤیای خود یعنی ایجاد منطقه امن در شرق فرات، به حضور کُردها در این منطقه پایان بخشد.

1ـ 4ـ نفوذ در عمق استان‌های شرق فرات

این مسأله را نباید نادیده گرفت که ترکیه نیم‌نگاهی نیز به استان‌های واقع در شرق فرات دارد و تلاش می‌کند تا به نحوی سیطره خود بر این استان‌ها و مناطق استراتژیک را بسط دهد. ازجمله این استان‌ها می‌توان به استان کُردنشین «الحسکه» اشاره کرد که در شرق فرات واقع شده است.

درهمین حال، «کوبانی»، «تل الابیض» و «قامشلی» از جمله دیگر شهرها و مناطقی هستند که ترکیه تلاش می‌کند در شرق فرات بر آن‌ها سیطره یافته و حاکمیتِ غیرقانونی خود در آنجا را بدین‌سان تثبیت کند. مقامات آنکارا بر این باورند که سیطره آن‌ها بر مناطق استراتژیک واقع در شرق فرات اجازه نمی‌دهد که این منطقه لقمه آسانی برای آمریکایی‌ها باشد.

این درحالی است که ترکیه همچنان خود را در حال رقابت با جمهوری اسلامی ایران و روسیه در سوریه قلمداد می‌کند و از همین روی، به دنبال تسلط مناطق مختلف در این کشور است؛ حال آنکه تهران و مسکو صراحتا اعلام کرده‎‌اند که قصد تسلط بر هیچیک از مناطق سوری را نداشته و حاکمیت ملی دمشق را نقض نخواهند کرد.

2ـ پیامدهای تنش میان آنکارا و واشنگتن در سوریه

علاوه‌بر آنچه که گفته شد، تنش‌ها و اختلافات میان واشنگتن و آنکارا پیامدهایی را ممکن است به دنبال داشته باشد که بدان اشاره می‌شود.

2ـ 1ـ وقوع درگیری‌های محدود میان آنکارا و واشنگتن

ازجمله پیامدهای احتمالی افزایش تنش‌های اخیر میان ایالات متحده آمریکا و ترکیه در شرق فرات، وقوع درگیری‌های محدود میان نیروهای دو طرف است؛ به ویژه اینکه تجهیزات نظامی گسترده ترکیه در اطراف «منبج» در نزدیکی شرق فرات مستقر شده است.

طبیعی است که هیچیک از طرفینِ درگیر یعنی آمریکا و ترکیه به دنبال ورود به مناقشه نظامی فراگیر با یکدیگر در شرق فرات نیستند و می‌دانند که چنین سناریویی منافع آن‌ها در سوریه را به کلی با خطر مواجه می‌سازد. به همین دلیل سناریوی وقوع «درگیری نظامی فراگیر» تا حدود زیادی منتفی است.

با این‌حال، کارشناسان و ناظران حوزه بین‌الملل وقوع درگیری‌های محدود میان دو طرف در شرق فرات را بعید نمی‌دانند، چراکه سطح تهدیدات لفظی مقامات واشنگتن و آنکارا علیه یکدیگر در این زمینه به بالاترین سطوح خود طی ماه‌های اخیر رسیده است و تجهیزات نظامی گسترده به نزدیکی شرق فرات ارسال شده است.

«رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهوری ترکیه نیز روز جمعه در اظهاراتی تهدیدآمیز گفته بود: «صرف‌نظر از نتیجه مذاکرات با آمریکا درباره شرق فرات، ما مصمم به پایان بخشیدن به حیات تروریست‌ها در این منطقه هستیم و می‌خواهیم کریدور ترور را تخریب کنیم».

2ـ 2ـ تغییر معادلات میدانی و ورود مقاومت

این احتمال وجود دارد که با افزایش سطح تنش‌ها و مناقشات سیاسی و تبدیل شدن آن‌ها به مواجهه و رویارویی نظامی، نیروهای ارتش سوریه و گروه‌های مقاومت سوری تحرکات خود برای ایجاد ثبات در شرق فرات را شدت بخشند.

کما اینکه وزارت خارجه سوریه نیز اخیرا با صدور بیانیه‌ای با تأکید بر اینکه شرق فرات جزئی جدایی‌ناپذیر از خاک سوریه است، اعلام کرد: «تمامی تحرکات خارجی چه از سوی ایالات متحده آمریکا و چه از سوی ترکیه در شرق فرات و مناطق اطراف آن، از منظر قوانین بین‌المللی غیرقانونی است».

برهمین اساس، تغییر معادلات میدانی و ورود مقاومت به مسأله شرق فرات می‌تواند یکی از پیامدهای مهم افزایش تنش‌ها و اختلافات میان ترکیه و آمریکا باشد. این نکته را نیز باید اضافه کرد که امروز مقاومت در سوریه به دلیل تحقق سلسله دستاوردهای گسترده علیه تروریسمِ تکفیری در بهترین شرایط خود قرار دارد.

نتیجه‌گیری

سلسله شکست‌های متعدد ایالات متحده آمریکا و ترکیه در نقاط مختلف سوریه در سایه پیروزی‌ها و دستاوردهای بی‌شمار مقاومت و متحدان آن موجب شده است تا واشنگتن و آنکارا از هیچ تلاشی برای به کارگیریِ اندک کارت‌های بازی باقی‌مانده خود در سوریه فروگذار نکنند. در واقع، جملگیِ تلاش‌های ایالات متحده و ترکیه بر این مسأله متمرکز است که با گذشت قریب به 8 سال دست خالی سوریه را به مقصد کشورهای خود ترک نکنند. ازهمین روی، هریک از آن‌ها شرق فرات را وجه‌المصالحه اهداف خود در سوریه قرار داده‌اند. اعزام تجهیزات نظامی گسترده از سوی ترکیه به نزدیکیِ شرق فرات از یک سوی و افزایش تهدیدات لفظی میان مقامات آنکارا و واشنگتن از سوی دیگر نیز نشان از آن دارد که در صورت عدم کنترل اوضاع، وقوع درگیری‌های نظامی محدود میان دو طرف یکی از پیامدهایِ محتمل افزایش تنش‌ها خواهد بود.