امکان‌سنجی بازگشت مجدد داعش به عراق

به گزارش راهبرد معاصر؛ دولت عراق در سال 2017 شکست گروه تروریستی داعش را اعلام نمود. اما به‌رغم شکست و اضمحلال سرزمینی داعش این گروه تروریستی همچنان تهدیدی اساسی برای عراق به شمار می‌رود. داعش هم‌اکنون همانند سال‌های پیش از 2013 که هنوز سرزمین‌هایی را در عراق اشغال نکرده بود عمل می‌کند. در واقع این گروه می‌خواهد ثابت کند که به‌رغم از دست دادن قلمروهای خود همچنان قدرتمند است. داعش هم‌اکنون به دنبال ظهور مجدد است و راهبرد تأسیس خلافت دوم را در دستور کار خود قرار داده است. از این‌رو مکانیسم‌های متعددی نظیر: تشدید عملیات تروریستی، فعال نمودن هسته‌های خفته و بهره‌گیری از جنگ چریکی را در دستور کار خود قرار داده است. اخیراً نیز گمانه‌زنی‌های متعددی پیرامون ظهور مجدد داعش از سوی مقامات سیاسی عراق و اندیشکده‌های غربی و عربی مطرح شده است. در همین راستا اندیشکده آمریکایی مطالعات جنگ در گزارشی 75 صفحه‌ای که در اواخر ماه ژوئن 2019 منتشر کرد نسبت به بازگشت مجدد و ویرانگر داعش با وجود شکست ظاهری آن هشدار داده است.

سازمان ملل متحد نیز در اواخر ماه ژوئیه 2019 نسبت به احتمال ازسرگیری فعالیت‌های گروه تروریستی داعش هشدار داده است. در گزارش جدید سازمان ملل درباره وضعیت گروه تروریستی داعش آمده که سران این گروه و در رأس آنان ابوبکر البغدادی در حال حاضر در مناطق مرزی عراق و سوریه حضور دارند و برای ماندن و تثبیت خود در منطقه حضورشان و ایجاد هسته‌های خفته در سطح محلی برای ازسرگیری فعالیت‌های این گروه در آینده تلاش می‌کنند.

جنگ چریکی؛ تاکتیک داعش برای بقاء

بیش از دو سال از اعلام پیروزی نهایی دولت عراق بر گروه تروریستی داعش می‌گذرد. داعش که در زمان اوج حضور خود در عراق ۵۸ هزار کیلومتر مربع را به تصرف خود در آورده بود اکنون سرزمین‌های اشغالی خود را از دست داده است. اما به‌رغم شکست سرزمینی داعش و عدم پیوستن نیروهای خارجی به صفوف آن، این سازمان از نیروهای کافی برای انجام عملیات وسیع برخوردار است. سازمان ملل در گزارشی در اوت 2018 اعلام کرد که حدود ۳۰ هزار نفر همچنان برای داعش می‌جنگند و شمار این ستیزه‌جویان به‌طور مساوی در سوریه و عراق تقسیم شده‌اند.

به هر روی عناصر داعش بعد از شکست‌های سنگین از نیروهای عراق، تاکتیک جنگ چریکی را در پیش ‌گرفته‌اند. در همین راستا در گزارش ژوئن 2019 مؤسسه مطالعات جنگ تأکید شده است که عقب‌نشینی داعش از مواضع خود در عراق اقدامی تاکتیکی بوده که هدف از آن حفظ نیروها، مسلح کردن دوباره، مهیا نمودن آنها برای جنگ‌های چریکی بوده ضمن اینکه با این کار بسیاری از سلاح‌ها و اموال خود را هم حفظ کرده است.

در جنگ چریکی، نیروهای داعش به‌جای توجه به مناطق و شهرهای پرجمعیت به مناطق بیابانی، حاشیه‌ای و کم‌جمعیت تمرکز دارند و به انجام عملیات تروریستی پراکنده در شهرهای مختلف روی آورده‌اند. در این تاکتیک تمرکز بر نیروهای محلی و بومی بیش از نیروهای خارجی است؛ زیرا نیرو‌های محلی با مناطق آشنا هستند، نیازی به پرداخت حقوق بالا ندارند و شناسایی آنها برای نیروهای امنیتی امری دشوار است. داعش همچنین سعی کرده است از اطلاعات و آگاهی بالای برخی از عناصر بومی خود که در این مناطق حضور دارند در جنگ چریکی استفاده نماید؛ زیرا این نیروها به دلیل شناخت بالا نسبت به ویژگی‌های جغرافیایی این مناطق و وابستگی و روابط اجتماعی قبایل توانایی راه‌اندازی حملات چریکی برق‌آسا و بازگشت به پناه‌هگای خود پس از انجام عملیات را دارا هستند.

نشریه نشنال اینترست معتقد است که داعش در حال خریدن وقت در عراق پیش از بازگشت مجدد به صحنه است و هم‌اکنون در حال یافتن جای پا در منطقه کوهستانی «قره شیخ» در عراق است. این منطقه کوهستانی که به سوریه نیز راه دارد به تروریست‌ها اجازه می‌دهد که نیروهای خود را در دره‌ها مستقر کنند و عملیات توسعه نفوذ خود را پیش ببرند. وضعیت جغرافیایی منطقه به تروریست‌ها امکان جابجایی از دره به بلندی و برعکس را می‌دهد و این کار را برای نیروهای نظامی و امنیتی عراق دشوار می‌کند و در نهایت ممکن است دست به عملیاتی گسترده بزنند.

افزایش هشدارها و همچنین تشدید اقدامات تروریستی داعش در سه استان نینوا، صلاح‌الدین و الانبار موجب شده است که نیروهای مشترک نظامی عراق عملیات «اراده پیروزی» را در 7 ژویئه 2019 با بیانیه رسمی عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق در استان‌های مذکور با هدف مقابله با طرح داعش برای بازگشت مجدد آغاز کنند. به دنبال موفقیت‌آمیز بودن عملیات اراده پیروزی، عبدالامیر رشید یارالله، جانشین فرمانده این عملیات با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که با دستور فرمانده کل نیروهای مسلح و نظارت فرماندهی عملیات مشترک، مرحله دوم عملیات اراده پیروزی آغاز شد. مرحله دوم اراده پیروزی نیز با هدف تقویت امنیت و ثبات در مناطق شمالی بغداد و مناطق اطراف آن در استان‌های دیاله، صلاح الدین و الانبار است. در حقیقت عملیات اراده پیروزی، بزرگ‌ترین عملیات نظامی از زمان آزادسازی عراق از اشغال داعش محسوب می‌شود.

زمینه‌های قدرت‌گیری مجدد داعش در عراق

داعش در سال 2017 همه سرزمین‌های تحت واپایش خود در عراق را از دست داد اما به‌رغم شکست سرزمینی، فعالیت مخفیانه و زیرزمینی داعش با هدف سازماندهی مجدد در عراق متوقف نشده است. از آنجایی که بسیاری از اعضای داعش اتباع عراقی هستند، می‌توانند به‌راحتی به‌صورت زیرزمینی و مخفیانه در قالب نیروهای شورشی وارد عمل شوند. داعش هم‌اکنون برای ظهور و قدرت‌نمایی مجدد و تأسیس خلافت دوم مترصد فرصت مناسب در عراق است. در این بین عواملی نظیر: خلأ امنیتی، حمایت برخی از بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی و ساخت اجتماعی عراق در صورت قطبی شدن و ایجاد شکاف‌های داخلی می‌تواند زمینه‌ساز قدرت‌گیری دوباره داعش باشد. زیرا خلأ امنیتی و وجود برخی از معضلات و اختلافات در عراق به مثابه کاتالیزوری برای ظهور مجدد داعش است.

به بیان دیگر، در صورتی که شرایط ظهور داعش در سال 2013 همانند خلأ امنیتی، تشدید اختلافات سیاسی و حمایت بازیگران خارجی وجود داشته باشد، ظهور مجدد داعش و قدرت‌گیری آن دور از ذهن نیست. به عنوان مثال حمایت آمریکا از داعش می‌تواند در قدرت‌گیری مجدد این گروه تروریستی نقش داشته باشد. به خصوص که برخی از جریان‌های سیاسی در عراق اعلام کرده‌اند که آمریکا در تلاش برای انتقال عناصر داعش از سوریه به عراق است. محمد البلداوی، نماینده ائتلاف البناء در پارلمان عراق در فوریه 2019 هشدار داد که آمریکا در پی فراری دادن تروریست‌های زندانی است تا از این طریق داعش را مجددا احیا کند. راجح العیساوی، نماینده استان الانبار در پارلمان عراق نیز تأکید کرد که اظهارات آمریکایی‌ها درخصوص احتمال بازگشت داعش بیانگر طرح بین‌المللی جدید برای هدف قرار دادن این استان است.

شایان ذکر است که از ابتدای سال 2019 واشینگتن در راستای توجیه حضور خود و تأسیس پایگاه‌های جدید در عراق و ایجاد ممانعت در تصویب قانون الزام خروج بیگانگان از عراق در پارلمان به برجسته‌سازی تحرکات داعش و خطرات ظهور مجدد آن پرداخته است. در همین راستا اخیرا ژنرال جوزف دانفورد، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا، گفته است که عراق همچنان نیازمند کمک برای جلوگیری از بازگشت داعش است. وی افزود که سران سیاسی عراق خواستار بازگشت تروریسم به کشورشان نیستند و برای همین از «شرکای امریکایی و ائتلاف» خواسته اند که در عراق باشند. ژنرال دانفورد افزود که متناسب با مرحله جدید تغییراتی در استراتژی ها پیش آمده است که لازمه این تلاش‌ها مشارکت طولانی مدت با عراق است.

نتیجه‌گیری

ظهور مجدد داعش و قدرت گرفتن آن در عراق تهدیدی علیه منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران به‌شمار می‌رود؛ زیرا ایران د‌ر سال‌های گذشته بیشترین نقش را د‌ر کمک به د‌ولت و ملت عراق د‌ر مبارزه با گروه تروریستی د‌اعش د‌اشته است. در واقع پس از ظهور و پیشروی سریع د‌اعش د‌ر شهرها و مناطق مختلف عراق بسیاری از بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به حمایت از آن پرد‌اختند‌ و برخی نیز نظاره‌گر تحولات بود‌ند‌، ایران نخستین کشوری بود‌ که به حمایت از عراق شتافت و با اتخاذ تد‌ابیری ضمن جلوگیری از پیشروی د‌اعش نقش مهمی د‌ر بازپس‌گیری و آزاد‌سازی مناطق تحت اشغال این گروه تروریستی ایفا نمود‌ه است. به همین دلیل است که گروه تروریستی داعش پس از حمله به فیلیپین در 28 ژوئن 2019 و محکوم شدن توسط ایران با انتشار ویدئویی در فضای مجازی، ایران را تهدید کرد. در این ویدئو اعضای این گروه تروریستی به زبان فارسی اعلام می‌کنند که داعش هنوز زنده است و حضور دارد و ایران به زودی بار دیگر با تهدیدهای داعش مواجه خواهد شد.

از این‌رو رصد و کنترل مضاعف مرزهای کشور به‌ویژه استان‌های غربی توسط نیروهای امنیتی و اطلاعاتی ضروری به نظر می‌رسد؛ به خصوص که در حال حاضر محورهای غرب، شمال و شمال شرق استان دیاله از جمله مناطق: السعدیه، المقدادیه، جلولاء، بعقوبه و خانقین به هسته‌های خفته داعش آلوده هستند. از آنجا که یکی از اهداف داعش در این منطقه نزدیکی به مرزهای ایران است افزایش تلاش‌ها برای پاکسازی هسته‌های خفته در این استان بیش از پیش احساس می‌شود. لذا حفظ و افزایش ارتباطات مستشاری ایران و عراق در این منطقه ضروری به نظر می‌رسد.