چالش‌های سه‌گانه مذاکرات ایران و مصر

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ تهران و قاهره در پرتو تحولات منطقه غرب آسیا شاهد تمایل جدی به ارتقا و گسترش روابط دیپلماتیک دوجانبه دارند. در راستای پیگیری سیاست به صفر رساندن تنش با همسایگان و همچنین تسری تنش‌زدایی میان بازیگران منطقه‌ای، مصر در سال 2021 میلادی روابط خود را با قطر ازسر گرفت. 

مصر هفته گذشته نیز پس از چند سال تنش و اختلاف، روابط دیپلماتیک خود را با ترکیه ارتقا داد. در همین راستا عمرو الحمامی به عنوان سفیر مصر در آنکارا و صالح موتلو به عنوان سفیر ترکیه در قاهره تعیین شدند.

وزیر گردشگری مصر اعلام کرد، این کشور به زودی پذیرای نخستین پرواز مستقیم از تهران در فرودگاه بین‌المللی شرم الشیخ خواهد بود

مصر و ایران نیز که در سال‌های اخیر پالس‌های متعددی برای یکدیگر ارسال کرده بودند، اکنون در حال بررسی ارتقای سطح روابط دیپلماتیک فی‌مابین هستند. نخستین دور مذاکره میان مقام‌های تهران و قاهره در ماه مارس برگزار شد. 

در روزهای اخیر دور تازه‌ای از مذاکرات میان مقام‌های امنیتی ایران و مصر برگزار و در آن توافق شد، دو طرف مجموعه‌ای از دیدارهای استکشافی را برای بررسی موضوعات مورد اهتمام تصمیم‌گیرندگان اصلی دو کشور آغاز کنند. در حال حاضر کمیته مشترکی میان دو کشور تشکیل شده که مسئول هماهنگ‌سازی اقدامات لازم برای ازسرگیری روابط دو کشور و تعیین پرونده‌های مورد اختلاف است.

در مجموع، روند مذاکرات میان تهران و قاهره مثبت و رو به رشد ارزیابی می‌شود. به عنوان نمونه، پس از انتشار اخبار مرتبط با برگزاری دور دوم مذاکرات، وزیر گردشگری مصر اعلام کرد، این کشور به زودی پذیرای نخستین پرواز مستقیم از تهران در فرودگاه بین‌المللی شرم الشیخ خواهد بود.

با وجود این، مذاکرات میان تهران و قاهره بدون پیچیدگی نخواهد بود و با سه چالش داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی مواجه خواهد شد. در عرصه داخلی آنچه باعث شده است روند اقدامات از جانب مصر بسیار کند باشد، دیدگاه‌های متفاوت در زمینه ارتقای روابط با تهران در دستگاه‌ امنیتی مصر است. 

در حالی که دستگاه دیپلماسی مصر برای آغاز مذاکرات رسمی در نخستین فرصت ابراز آمادگی کرده، دستگاه‌ امنیتی این کشور با تسریع عادی سازی روابط مخالف است. یکی از بدیهیات کنش سیاسی، حل اختلاف دیدگاه‌ها در نهادهای تصمیم‌گیرنده است؛ زیرا هر نهادی بر مبنای داده‌ها، پایگاه‌‎های اطلاعاتی و اهداف راهبردی خود عمل می‌کند. 

دستگاه دیپلماسی اغلب از چشم‌انداز گشودن کانال‌های گفت‌وگو و مذاکره برای یافتن راه‌حل‌های سازش میان طرف‌های درگیر نگاه می‌کند، اما دستگاه امنیتی نگاه متفاوتی دارد. اختلاف دیدگاه‌ها در نهادهای تصمیم‌گیری مصر از زمان ریاست جمهوری حسنی مبارک همواره مانع بزرگی در برقراری روابط سیاسی میان قاهره و تهران بوده است. 

زمانی که وزارت امور خارجه مصر نگاه مثبتی به ایران داشت، رویکرد برخی نهادهای حاکمیتی مصر مانند دستگاه امنیت این کشور نسبت به ایران تا حدودی بدبین بود. عمرو موسی، وزیر امور خارجه وقت مصر در خاطرات خود می‌نویسد، روابط با ایران محور گفت‌وگوهای طولانی میان وی و حسنی مبارک بوده است. 

موسی معتقد بود، قاهره نباید همه درها را به روی ایران ببندد، اما حسنی مبارک که با مقام‌های دستگاه امنیت مصر در ارتباط نزدیک بود، نپذیرفت و در را به طور کامل بست. 

زمانی که وزارت امور خارجه مصر نگاه مثبتی به ایران داشت، رویکرد برخی نهادهای حاکمیتی مصر مانند دستگاه امنیت این کشور نسبت به ایران تا حدودی بدبین بود

در عرصه منطقه‌ای نیز عوامل و چالش‌هایی وجود دارند که از پیشرفت سریع مذاکرات تهران و قاهره جلوگیری می‌کنند. در این میان چالش اصلی پیشرفت مذاکرات در عرصه منطقه‌ای، نوع روابط با رژیم صهیونیستی است. روابط ایران و مصر تاکنون دو بار قطع شد، نخست در سال 1960 میلادی و پس از آن در سال 1979 میلادی که هر دو بار به دلیل عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی بود. 

به عبارت دیگر، تنش‌های شدید میان ایران و رژیم صهیونیستی باعث می‌شود قاهره تمایلی به برداشتن گام‌های جدی در راستای روابط خود با تهران نداشته باشد.

علاوه بر این، تل‌آویو ارتقای روابط میان ایران و مصر را تهدیدی برای منافع و امنیت خود قلمداد می‌کند. در همین راستا یئیر لاپید، نخست‌وزیر پیشین رژیم صهیونیستی در حساب کاربری خود در توئیتر نوشت، نزدیکی روابط ایران و مصر در تضاد با منافع تل‌آویو است. 

ایران و مصر دو کشور مهم و محوری در منطقه غرب آسیا هستند که دارای وزن جمعیتی بالا و از بازیگران صاحب نفوذ منطقه‌اند که کنترل دو گذرگاه دریایی مهم، یعنی تنگه هرمز و کانال سوئز را در اختیار دارند؛ بنابراین همکاری این دو کشور که نقش تأثیرگذاری در معادله موازنه قدرت و تعیین نوع اتحادها و ائتلاف‌های منطقه‌ای دارند، به ضرر امنیت و منافع راهبردی تل‌آویو است. 

همکاری و افزایش قدرت ایران و مصر در منطقه انزوای بیشتر رژیم صهیونیستی را به دنبال خواهد داشت. ژئوپلیتیک مصر و مجاورت این کشور با نوار غزه نیز مزید بر علت شده و خوف صهیونیست‌ها را مضاعف کرده است. 

قاهره به عنوان متحد تل‌آویو در چهار دهه گذشته نقش حائل را میان گروه‌های تروریستی و سرزمین‌های اشغالی ایفا کرده است و اجازه نزدیک شدن تروریست‌های مستقر در صحرای سینا را به مرزهای این رژیم نمی‌داد. 

مصر همواره در تنش میان رژیم صهیونیستی با گروه‌های مقاومت فلسطینی نقش بازیگر میانجی را ایفا می‌کرد تا از تشدید تنش‌ها جلوگیری کند، لذا چرخش مصر به سمت ایران، برای صهیونیست‌ها به مثابه از دست دادن متحدی راهبردی در جهان عرب است. مقام‌های تل‌آویو با شرایطی که در روابط مصر و ایران به وجود آمده است، دور شدن قاهره از مدار خود را تهدیدی برای امنیت خود می‌دانند. 

به بیان دیگر، دور شدن مصر از حلقه متحدان رژیم صهیونیستی به سمت دشمنان منطقه‌ای آن موجب شده است تل‌آویو از این تغییر و تحول، احساس تهدید و نگرانی کند. به همین دلیل صهیونیست‌ها در سه ماه گذشته تلاش‌های متعددی انجام دادند تا مانع از پیشرفت مذاکرات میان تهران و قاهره شوند.

به تازگی رئیس شورای امنیت داخلی رژیم صهیونیستی به قاهره سفر و درباره موضوعات مختلف با مقام‌های ارشد مصری گفت‌وگو کرد. 

از میان چالش‌های سه‌گانه، متغیر بین‌المللی نقش مهمی در نوع روابط تهران و قاهره داشته است. تاریخچه روابط ایران و مصر نشان می‌دهد نظام بین‌الملل همواره نقش کلیدی در نوع روابط آنها ایفا کرده است. 

زمانی که دو کشور در دو اردوگاه متضاد قرار داشتند، روابط آنها بسیار متشنج بود، درست مانند روابط دو کشور در زمان محمدرضا پهلوی و جمال عبدالناصر، اما با پیوستن انور سادات به اردوگاه آمریکایی روابط قاهره و تهران بسیار بهبود یافت. درواقع، یکی از موانع اصلی بهبود روابط سیاسی تهران و قاهره در چهار دهه گذشته، مخالفت آمریکا با روند کاهش تنش میان دو کشور بوده است. 

مصر پس از رژیم صهیونیستی یکی از قدیمی‌ترین و استراتژیک‌ترین روابط را با آمریکا دارد. مصر از زمان تبدیل به نخستین کشور عربی که در سال 1979 میلادی با رژیم صهیونیستی معاهده صلح منعقد کرد، کمک‌های نظامی زیادی از این کشور دریافت کرده است. در سال‌های 1980 تا 1991 میلادی آمریکا بیش از 28 میلیارد دلار کمک خارجی به مصر ارائه و 6.8 دلار از بدهی‌های این کشور را لغو کرد. 

مصر دومین دریافت کننده کمک‌های آمریکاست و سالانه 1.3 میلیارد دلار کمک مالی نظامی به این کشور ارائه می‌شود. با وجود این، کمک‌های مالی همواره به عنوان ابزار واشنگتن برای اعمال فشار بر دولت‌های مصر استفاده شده است. در سال‌های گذشته، آمریکا بارها کمک‌های مالی به قاهره را به دلایل مختلف قطع یا متوقف کرده است.

پس از توافق ایران و مصر بر سر انجام پروازهای مستقیم، آمریکا در اکتبر 2010 میلادی از مصر خواست روابط تجاری خود را با ایران گسترش ندهد. مارک تونر، سخنگوی وقت وزارت امور خارجه آمریکا گفت: ما از همه کشورها ازجمله مصر می‌خواهیم تا زمانی که تهران به مسئولیت‌های بین‌المللی خود عمل نکند، روابط تجاری خود را با ایران گسترش ندهند.

علاوه بر این، سفر رئیس جمهور اسبق ایران برای شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری اسلامی در قاهره، نگرانی دولت آمریکا را برانگیخت. به همین دلیل، واشنگتن از پترسون، سفیر آمریکا در قاهره خواست پیامی فوری به محمد مرسی، رئیس‌جمهور اسبق مصر ارسال و موضع قاهره را شفاف کند. 

سفیر آمریکا پس از لغو دیدار با مرسی به دلیل مشغله کاری کنفرانس سران، با هشام قندیل، نخست‌وزیر مصر دیدار کرد. سفیر آمریکا در این دیدار تأکید کرد، کشورش اجازه نخواهد داد روابط مصر با ایران برقرار شود. پیام سفیر آمریکا نقش این کشور را در شکل‌دهی موضع مصر در قبال ایران به خوبی روشن می‌کند.

نبیل فهمی، سفیر سابق مصر در واشنگتن نیز اعتراف کرد، آمریکا درباره روابط با ایران همواره موضع خود را بر مصر دیکته و فشار وارد کرده که ازجمله این فشارها، اعتراض به سفر علی لاریجانی، رئیس سابق مجلس شورای اسلامی به مصر بود. 

در همین زمینه محمد حسنین هیکل، نویسنده فقید مصری گفت: مصر همواره قصد نزدیکی با ایران را داشته است، اما فشار آمریکایی‌ها موجب می‌شد نزدیکی مصر و ایران شکل نگیرد. 

در واقع، هر زمان قاهره تصمیم نهایی خود را برای ارتقای سطح روابط دیپلماتیک با تهران می‌گیرد، این اقدام با وتوی آمریکا متوقف می‌شود. آمریکا برای حفظ منافع رژیم صهیونیستی تلاش می‌کند مانع از بهبود روابط سیاسی ایران و مصر شود؛ زیرا عادی‌سازی روابط مصر با ایران می‌تواند به افزایش قدرت و جایگاه منطقه‌ای مصر منجر شود و موضع قاهره را در مقابل تل‌آویو تقویت کند. 

با وجود چالش‌های سه‌گانه پیشرفت مذاکرات تهران و قاهره، این دو کشور و قدرت مهم منطقه در کوتاه مدت روابط دیپلماتیک خود را ارتقا خواهند داد و چالش‌ها و سدکننده‌های مذکور تنها بر پیشرفت سریع مذاکرات و زمان ازسرگیری کامل روابط تأثیر خواهند گذاشت.