به گزارش راهبرد معاصر؛ از زمانی که دولت ترامپ دو سال پیش به صورت یکجانبه از توافق هسته ای خارج شد، تنش ها به صورت پیوسته بین ایالات متحده آمریکا و ایران در حال افزایش است. توافق هسته ای ایران موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما ( 2015م ) امضا شد که بر اساس آن در ازای محدود شدن برنامه هسته ای ایران، تمامی تحریم های بین المللی لغو می شوند.
در 21 می 2018م واشنگتن به صورت رسمی کمپین فشار حداکثری علیه ایران را کلید زد. پس از این پرزیدنت دونالد ترامپ به تمام تعهدات آمریکا در توافق هسته ای پایان داد و دستاورد سیاست خارجی سلف خود ( باراک اوباما) را زیرپا گذاشت. پرزیدنت دونالد ترامپ اعلام کرد که توافق هسته ای « ناقص» است و واشنگتن « گروگان باج گیری هسته ای » ایران نخواهد شد. ترامپ در یک سخنرانی 11 دقیقه ای گفت: « این یک توافق یک طرفه وحشتناک بود که هرگز نباید شکل می گرفت. برجام آرامش و صلح به ارمغان نمی آورد و هرگز نباید ایجاد می شد».
واشنگتن متعاقب آن کمپین « فشار حداکثری» را اعمال و از طریق تحریم افراد، نهاد و صنایع ایران فشار علیه ایران را با بالاترین حد خود رساند. در همین حال، تاسیسات پیشرفته تولید سانتریفیوژهای مدرن شروع به فعالیت کرد. این اقدام ایران اگر چه نقض برجام نبود اما سفیر ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی اظهار داشت که تصمیم برای بازگشایی تاسیسات، بیشتر آماده سازی برای یک سناریوی احتمالی در مقابل فروپاشی برجام می باشد.
در تلاش برای حفظ برجام، سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس از ایالات متحده آمریکا درخواست کردند تا نهادهایی که با ایران تجارت مشروع انجام می دهند از مجازات های تحریمی آمریکا معاف باشند، اما این درخواست از سوی دولت ترامپ رد شد. در نوامبر 2018م آمریکا مجددا تمام تحریم ها به طور خاص در حوزه های نفتی، بانکداری و حمل نقل را علیه ایران تحمیل نمود. در چندین نوبت تنش ها بر سر تحریم ها افزایش یافته است و در اوایل سال جاری، ایران گفت کمپین فشار حداکثری به تلاش های ایران برای مبارزه با اپیدمی کروناویروس صدمه می زند.
میدل ایست ای در گزارش زیر برخی از تنش های عمده بین دو کشور را از زمان شروع کارزار « فشار حداکثری» و این که چگونه این امر منجر به ایجاد یک بازی خطرناکی شده که مسیر را برای هر گونه تنش زدایی مسدود ساخته است اشاره خواهد کرد.
از می 2019 شاهد تنش های تقریبا روزانه هستیم
در آوریل 2019م تحریم های آمریکا علیه افراد و نهادهای ایرانی اعمال شد – زمانی که نیروی نخبه نظامی ایران یعنی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست سیاه آمریکا قرار گرفت. این برای نخستین بار است که واشنگتن به صورت رسمی ارتش یک کشور را به عنوان یک گروه تروریستی در نظر گرفته است. درواکنش به این تصمیم، رئیس جمهور حسن روحانی لایحه ای را امضا کرد که بر اساس آن تمام نیروهای آمریکا در خاورمیانه تروریست و آمریکا را به عنوان یک دولت حامی تروریسم در نظر گرفت.
در می 2019م شاهد یک طوفانی از اقدامات سیاسی تنش آمیز روزانه بین طرفین بودیم. ایالات متحده آمریکا معافیت صادرات نفت از سوی جمهوری اسلامی ایران را لغو کرد و چند روز بعد، واشنگتن ناو هواپیمابر و چندین کشتی و بمب افکن را به خلیج فارس اعزام کرد. ایران در واکنش به این تصمیم، بخش هایی از تعهدات خود را در توافق هسته ای لغو کرد. این اقدام ایران دور جدیدی از تحریم های آمریکا را به همراه داشت و این بار تجارت فلزات، آهن، فولاد، الومینیوم و مس مورد هدف قرار گرفت.
در 12 می 2019م چهار نفتکش در یک « اقدام خرابکارانه» در سواحل فجیره خسارت دیدند. اگر چه هنوز مشخص نیست که چه کسی مسئول این حملات است اما آمریکا انگشت اتهام را به سمت ایران نشانه گرفت. پس از آن واشنگتن با استناد به هراس از حمله قریب الوقوع گروه های نیابتی تحت حمایت ایران، به تمام کارمندان غیراضطراری دولت در عراق دستورداد تا از این کشور خارج شوند. در همین حال مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا در سفر به اروپا با استقبال گرمی همراه نشد و در مقابل رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا از واشنگتن خواست تا « خویشتن داری حداکثری» نسبت به ایران از خود نشان دهد.
در 24 می 2019 واشنگتن از برنامه اعزام 1500 نیروی اضافی به خاورمیانه برای مقابله با تهدیدات درک شده ایران اعلام کرد. ایران این تصمیمات را « به شدت خطرناک» توصیف کرد و اصرار داشت که به دنبال جنگ با آمریکا نیست.
سرنگونی هوایپمای بدون سرنشین آمریکا و عقب نشینی ترامپ
در اواسط ژوئن 2019م دو نفت کش در خلیج عمان مورد حمله قرار گرفتند. ساعت ها پس از این حادثه، مایک پمپئو مجددا بدون مدرک ایران را مقصر دانست. ایران بلافاصله این مداخله را رد کرد در حالی که سازمان ملل خواستار تحقیقات مستقل شد. ایالات متحده در 17 ژوئن 2019 مجدداً برنامه های خود را برای اعزام نیروهای آمریکایی به خاورمیانه تکرار کرد. سه روز بعد ایران، یک فروند هواپیمای بدون سرنشین را به دلیل این که وارد حریم هوایی خود شده، سرنگون کرد. در حالی که ایالات متحده آمریکا اصرار داشت که هواپیمای بدون سرنشین در حریم هوایی بین المللی در پرواز بوده است.
سقوط هواپیمای بدون سرنشین باعث ایجاد سطح جدیدی از تنش شد که بیش از یک سال ادامه دارد. در واکنش به این رویداد طبق اظهار نظر مقامات آمریکایی، کشتی ها و جنگنده های آمریکا در وضعیت آماده باش قرار گرفتند اما در نهایت دونالد ترامپ دستور توقف را صادر کرد. ترامپ سپس در توئیتی نوشت: « پس از این که ژنرال های آمریکایی به من گفتند که در این حمله 150 ایرانی کشته می شوند دستور به توقف گرفتم». در مقابل آمریکا دور جدیدی از تحریم ها علیه ایران وضع کرد. اما این بار آیت الله علی خامنه ای رهبر معظم ایران تحت تحریم آمریکا قرار گرفت. حسن روحانی در اظهاراتی گفت که این تحریم ها « ظالمانه و ساده لوحانه» می باشد و کاخ سفید دچار « عقب ماندگی ذهنی» شده است.
پرزیدنت دونالد ترامپ بار دیگر در 25 ژوئن 2019 مواضع تهدید آمیز علیه ایران را از سر گرفت و در صورت حمله به اهداف آمریکایی، این کشور را به « نابودی» تهدید کرد. افزایش تنش های لفظی بین مقامات و رهبران دو کشور، باعث شد تا دموکرات های سنا رای به یک اصلاحیه ای بدهند که بر اساس آن دونالد ترامپ حق اعلام جنگ با ایران بدون مجوز کنگره را ندارد. اما این رای گیری با شکست همراه شد.
تنش ها در تنگه هرمز
در همین حال، تنش ها در تنگه هرمز که از طریق آن یک پنجم نفت جهان می گذرد، به طور پیوسته جدی تر می شد. یک نفت کش مظنون به انتقال نفت خام ایران به سوریه در 4 ژوئیه 2019 در جبل الطارق توقیف شد. ایران در واکنش به این رویداد گفت که اگر این کشتی فورا رها نشود نفت کش بریتانیا توقیف خواهد شد. یک هفته بعد از آن ناو آمریکا در تنگه هرمز یک هواپیمای بدون سرنشین ایران را سرنگون کرد. در نتیجه ی این رویداد، ایالات متحده برنامه ای را برای ایجاد ائتلاف بین کشورهای متحد که مایل به گشت زنی در آبراه های کلیدی در منطقه خلیج فارس هستند تاکید کرد. انگلیس نخستین کشوری بود که به ماموریت امنیتی دریایی واشنگتن پیوست و پس از آن بحرین و استرالیا به آن ملحق شدند.
واشنگتن تحریم های خود را یک قدم فراتر گذاشت و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران را در فهرست سیاه تحریمی خود قرار داد. ترامپ و ظریف زمانی که هر دو در کنفرانس G7 حضور داشتند می توانستند زمینه گفتگویی را فراهم سازند اما هر دو از دیدار با یکدیگر خودداری نمودند. تا سال 2019م ایران با فقدان حمایت سایر امضاکنندگان توافق هسته ای مواجه بود. در این راستا، حسن روحانی رئیس جمهور ایران اعلام کرد که قدرت های اروپایی به مدت دو ماه فرصت دارند تا توافق هسته ای را نجات دهند.
از آن ماه به بعد، تنش ها از تنگه هرمز به حوزه خاورمیانه انتقال یافته است. حمله هواپیمای بدون سرنشین به قلب صنعت نفت عربستان سعودی باعث شد تا نیمی از تولید نفت خام پادشاهی مختل شود. در حالی که شبه نظامیان حوثی مسئولیت این امر را بر عهده گرفتند اما ایالات متحده اصرار داشت که این حملات از سوی نیروهای شبه نظامی تحت حمایت ایران در عراق انجام شده است. در اکتبر 2019م ایالات متحده آمریکا اعلام کرد که به همراه اسکادران جنگنده جت، 2000 نیروی اضافی برای محافظت از تاسیسات نفتی به عربستان سعودی اعزام می کند.
جرقه درگیری نظامی
در ماه دسامبر، در حمله موشکی گروه های شبه نظامی طرفدار ایران در عراق به پایگاه های نظامی آمریکا، یک پیمان کار غیرنظامی آمریکایی کشته شد. در واکنش به این رویداد، ایالات متحده آمریکا حملات هوایی علیه مواضع و اهداف شبه نظامیان ترتیب داد که باعث کشته شدن 25 شبه نظامی گردید. دو روز قبل از سال نو میلادی (2019) در عصبانیت حملات هوایی آمریکا، هزاران معترض و شبه نظامی عراق به سفارت آمریکا در بغداد حمله کردند. پیش از این تنش های لفظی برای درگیری نظامی بین طرفین رد و بدل شد. در تاریخ 2 ژانویه مارک اسپر وزیر دفاع آمریکا هشدار داد که واشنگتن آماده است تا علیه ایران « اقدامات پیشگیرانه» اتخاذ کند. در همان شب، ایالات متحده آمریکا از طریق هواپیمای بدون سرنشین به فرودگاه بین المللی بغداد حمله کرد که به موجب آن ژنرال ارشد قاسم سلیمانی و ابومهدی مهندیس کشته شدند. چند روز بعد، موشک های ایران به دو پایگاه هوایی آمریکا در عراق پرتاب شد و خسارت های بزرگی را به آمریکا وارد کرد و حداقل 100 پرسنل آمریکایی با صدمات مغزی به بیمارستان فرستاده شدند.
اپیدمی کروناویروس و تحریم تسلیحاتی سازمان ملل
در میان اپیدمی کرونا ویروس، چندین مقام سیاسی، گروه های حقوق بشر و فعالان آمریکایی از دولت خواستند که به طور موقت تحریم های خود را بر علیه ایران لغو کند، اما دولت ترامپ نه تنها با این امر مخالفت کرد بلکه تحریم های جدیدی را علیه ایران اعمال نمود.
در همین حال به نظر می رسد که تمام تلاش واشنگتن بر تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران تمرکز یافته است که بر اساس قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل در ماه اکتبر منقضی خواهد شد. ایالات متحده آمریکا با وجود خروج از توافق هسته ای، استدلال می کند که به عنوان عضو مشارکت کننده قطعنامه 2231 شورای امنیت می تواند تحریم های تسلیحاتی را علیه ایران تمدید کند. مقامات آمریکایی گفته اند که آنها در حال تهیه پیش نویس قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل برای تمدید تحریم تسلیحاتی هستند. اگر این اقدام با وتوی چین و روسیه همراه شود، واشنگتن قصد دارد با بهره گیری از مفاد توافق هسته ای « مکانیزم ماشه» تمامی تحریم های قبل از توافق هسته ای را علیه ایران بازگرداند.