چرا روابط عربستان سعودی با چین راهبردی نیست؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ عربستان سعودی در ارزیابی روابط خود با چین آگاه است که حتی اگر مناسبات آمریکا و عربستان سعودی دردولت بعدی تیره شود، پکن نمی تواند در جهان بینی ریاض جایگزین واشنگتن شود. همانند بیشتر موضوعات مرتبط با پادشاهی سعودی، روابط ریاض و پکن در چارچوب خرید و فروش نفت تعریف می شود. چین بزرگترین شریک تجاری و وارد کننده نفت عربستان سعودی می باشد. با این وجود همکاری استراتژیک محدودی بین دو کشور وجود دارد و چینی ها به خصومت ریاض در مقابل تهران توجهی نمی کنند. شریک راهبردی ریاض، واشنگن است و تقریبا تمام تسلیحات این کشور از آمریکا، انگلیس و سایر کشورهای غربی تامین می شود. چین با استقبال پرشور از محمد بن سلمان، اظهار داشت که روابط خود با ریاض را به دلیل تصمیم گیری بی پروا ولیعهد به خطر نمی اندازد.

شروع فروش تسلیحات در دهه 1980م

عربستان سعودی یکی از مخالفان شدید کمونیسم در دوران جنگ سرد بود و تا اواخر دهه 1980م هیچ روابط دیپلماتیکی با چین برقرار نکرد و یکی از پشتیبانان و حامی اصلی دولت ملی گرای تایوان بود. انگیزه برقراری روابط بین دو کشور با توافق پنهانی تسلیحاتی آغاز شد. در اواسط دهه 1980، عربستان سعودی از دو منبع « ایران » و « اسرائیل» احساس تهدید می کرد. جنگ ایران و عراق در سپتامبر 1980 با حمله عراق به ایران آغاز شد. در این جنگ، عربستان سعودی سرمایه گذار و حامی مالی صدام حسین بود. اما پس از تغییر مسیر جنگ و تهاجمی شدن ایران، ریاض احساس تهدید کرد. علاوه بر این اسرائیل با بمباران مرکز اتمی تووایتا عراق در سال 1981م و سپس مقر سازمان آزادی بخش فلسطین در تونس در سال 1985م، توانایی نظامی گسترده خود را نشان داد. در این مسیر عربستان سعودی مشتاق بود تا به موشک های میان برد بالستیک برای مهار تهدید ایران و اسرائیل دست یابد اما تامین کنندگان تسلیحاتی سنتی آن یعنی کشورهای غربی با این امر مخالفت کردند.

ملک فهد و شاهزاده سلطان بن عبدالعزیر وزیر دفاع وی تصمیم گرفتند تا به همکاری نزدیک با چین دست یابند. دو فرزند پادشاهی یعنی شاهزاده بندر بن سلطان آل سعود سفیر عربستان در امریکا و شاهزاده خالد بن سلطان آل سعود فرمانده پدافند هوایی عربستان سعودی مسئولیت گفتگو با پکن را بر عهده گرفتند و آن ها توانستند موشک هایی از چین به صورت مخفیانه به عربستان سعودی وارد کنند. بندر بن سلطان به صورت خصوصی به همتای چینی خود در واشنگتن گفت که آیا پکن با انتقال موشک موافقت می کند یا خیر؟ جواب مثبت بود. در این راستا شاهزاده بندر با الگو گرفتن از سبک هنری کسینجر، به پاکستان سفر کرد و به صورت پنهانی با مقامات چینی ملاقات کرد. در ژوئیه 1985م شاهزاده بندر برای نخستین بار سه دیدار پنهانی به پکن انجام داد.

پس از برقراری دیدار مقامات دو کشور، چین به ارسال هیئتی به ریاض موافقت کرد تا با شاهزاده خالد در مورد تبادلات نظامی با یکدیگر گفتگو کنند. در نهایت در دسامبر 1986 توافق بین دو کشور نهایی شد و تقریبا 50 موشک چینی CSS-2 به عربستان سعودی ارسال شد. سعودی ها آن را در تاسیسات زیرزمینی مخفی خود مستقر کرد و چینی ها به خدمه های سعودی نحوه کار کردن با آن را آموزش دادند. شاهزاده خالد بن سلطان برای نهایی کرد تمام جزئیات و نظارت بر نقل و انتقالات چهار سفر به چین انجام داد. خالد بعدا نوشت که این موشک ها به ما در مقابله با حملات اسرائیل و ایران، توانایی واکنش می دهد. البته برخی دیگر آن را فروش یک سیستم تسلیحاتی منسوخ در نظر می گرفتند زیرا به جای سلاح کشتار جمعی، دارای کلاهک متعارف بود.

آژانس اطلاعات مرکزی در اوایل سال 1988، پایگاه موشکی را در عربستان سعودی شناسایی کرد و این امر زمینه تنش و بحران فوری بین واشنگتن و ریاض را فراهم ساخت. پرزیدنت ریگان خواستار تحویل فوری این موشک ها شد اما ملک فهد با این تصمیم امتناع ورزید. البته این مسئله برای نخستین بار در 18 مارس 1988م توسط واشنگتن پست افشا شد. عربستان سعودی بسیار نگران بود که اسرائیل به این تاسیسات حمله کند. شاهزاده بندر از کالین پاول مشاور امنیت ملی ریگان خواست تا به اسرائیلی ها اطمینان دهند که این موشک ها فقط برای کاربرد دفاعی می باشد. بعدا پاول یادآوری کرد که اوضاع بسیار پرتنش است و اگر اسرائیل به پایگاه موشکی حمله می کرد در طی آن به همراه سعودی ها، تکنسین های چینی هم کشته می شدند. اما اسرائیل تحت فشار شدید ریگان عقب نشینی کرد.

البته این موشک ها تا به امروز در عربستان سعودی عملیاتی نشده اند و آن ها فقط یک بار در طی سال 2014م در رژه برای بزرگداشت رئیس ستاد ارتش پاکستان در معرض دید عموم قرار گرفتند. سعودی ها از این تسلیحات در طی جنگ عراق علیه کویت (1991) یا جنگ یمن (2015) استفاده نکرده اند. توافق موشکی منجر به گشایش روابط دیپلماتیک عربستان سعودی و چین شد و بعد از آن شاهزاده بندر در ژوئیه 1990 به پکن سفر کرد، اما این امر منجر به فروش تجهیزات نظامی بیشتر به ریاض نشد. گزارشات مربوط به فروش موشک های پیشرفته تر CSS-5 هرگز مورد تایید قرار نگرفته است. سعودی ها از چین هواپیمای بدون سرنشین خریداری کرده و از ان در جنگ یمن استفاده می کنند. عربستان سعودی همچنان برای نیروی هوایی خود به جنگنده های آمریکا و انگلیس، برای ارتش خود به تانک های آمریکا و برای گارد ملی به خودرو زرهی پیاده نظام کانادایی تکیه می کند. اما این توافق همچنین با تعجب همگان همراه شد چرا چین CSS-2 را به کلاهک های اتمی مجهز می کند اما برای سعودی ها فقط کلاهک متعارف؟ البته سال هاست که شایعاتی مبنی بر تعهد مخفی پاکستان برای تامین کلاهک اتمی پخش شده است.

امروز و تمرکز بر تجارت و انرژی

چین در اختلافات عربستان سعودی و ایران مداخله ای انجام نداده است. چین همچنین حامی برجام است و هیچ مدارکی در دسترس نیست که عربستان سعودی به دنبال اعمال فشار بر چین برای نقض برجام باشد. پس از گشایش روابط ریاض با پکن، چین به سرعت به مصرف کننده عمده صادرات نفتی عربستان تبدیل شد و ریاض هم بیشتر از هر کشور دیگری انرژی بیشتری را در اختیار چین قرار می دهد. با رشد تجارت، عربستان سعودی نیز به توسعه گفتگوهای سطح بالا با پکن علاقه نشان داد. به عنوان بازتاب اهمیت چین برای عربستان سعودی، ملک عبدالله پس از قدرت یابی در سال 2005م برای نخستین سفر خارجی خود به پکن سفر کرد. ملک عبدالله در سفر ژانویه 2006 چندین توافقنامه مهم در زمینه همکاری های انرژی امضا کرد. در مقابل در آوریل 2006م رئیس جمهور چین به ریاض سفر کرد. در مارس 2017، ملک سلمان به عنوان بخشی از سفر بزرگ آسیایی خود در مالزی – اندونزی- بروئنی – ژاپن، به چین سفر کرد و باز هم بر تجارت و انرژی تاکید کردند.

مهمترین تبادل اخیر عربستان و چین در فوریه سال 2019 بود که ولیعهد محمد بن سلمان به عنوان بخشی از یک تور آسیایی به چین سفر کرد. این نخستین سفر ولیعهد پس از قتل جمال خاشقجی روزنامه نگار سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول بود. ولیعهد محمد بن سلمان در سال 2018م تیمی از قاتلان را برای قتل خاشقچی به ترکیه فرستاد و سپس بقایای وی را پنهان کردند. ولیعهد به دلیل دست داشتن در این پرونده با انتقاد گسترده بین المللی همراه شد اما دونالد ترامپ از وی حمایت و پشتیبانی نمود. محمد بن سلمان پس از توقف در پاکستان و هند، وارد چین شد جایی که اصلا ماجرای خاشقچی مطرح نشد. هر دو طرف این روابط را بدون مشکل توصیف کردند و برای ساخت مجتمع پالایش و پتروشیمی در استان لیائونینگ به عنوان سرمایه گذاری مشترک عربستان سعودی و چین به توافق دست یافتند.

از همه مهم تر، ولیعهد محمد بن سلمان علنا تاکید کرد که چین حق دارد برای حفظ امنیتی ملی به مقابله با تروریسم و افراط گرایی اقدام کند. این تایید روشنی از سرکوب اقلیت مسلمان استان سین کیانگ توسط چین می باشد. گروه های حقوق بشر به شدت از ولیعهد بخاطر عدم دفاع از حقوق مسلمانان انتقاد کرد. بسیاری از منتقدین این اقدام را مغایر ادعای مکر پادشاهی برای دفاع از حقوق مسلمان و سرپرستی دو مکان مقدس مذهبی ( مکه و مدینه) در نظر می گیرند.

فشارهای جدید؛ اپیدمی کروناویروس و سیاست های آمریکا

بیماری اپیدمی کووید 19 به پادشاهی سعودی صدمه بسیار جدی زده است. به دلیل کروناویروس زیارت مسلمانان به مکه و مدینه به صورت نامحدود به حالت تعلیق در آمده است. با کاهش تقاضای نفت، قیمت نفت نیز کاهش یافته و اقتصاد عربستان نیز در رکود است. عربستان سعودی برای خرید 9 میلیون کیت تشخیص برای مقابله با ویروس کرونا به چین مراجعه کرده و  500 متخصص پزشکی چینی برای اداره شش آزمایشگاه به پادشاهی سعودی سفر کرده اند.

اگر جو بایدن در انتخابات ماه نوامبر پیروز شود، سیاست خارجی تحت کنترل دموکرات ها به احتمال زیاد تغییراتی عمیق در سیاست ایالات متحده در مقابل عربستان ایجاد خواهد کرد. جو بایدن به دلیل قتل جمال خاشقچی خواهان مجازات عربستان سعودی است و وی همانند دیگر دموکرات ها بر این تاکید کرد که تا زمانی که تهاجم نظامی عربستان سعودی علیه یمن وجود دارد باید صادرات تسلیحات به این کشور متوقف شود. ( علی رغم این که جنگ تحت نظر وی و در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما شروع شد). چینی ها درشرایط فعلی سعی می کنند از رکود اقتصادی ریاض بهره ببرند اما با توجه به محدودیت های قابل توجه، هر گونه پیشرفت در روابط چین و عربستان احتمالا نمادین خواهد بود تا واقعی.