رمزگشایی از حمایت اعراب از کاهش تنش ایران-آمریکا

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ در دوره نخست ریاست‌ جمهوری دونالد ترامپ کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس دیدگاه‌های متفاوت و پیچیده‌ای نسبت به مذاکرات ایران و آمریکا داشتند. تصمیم رئیس‌جمهور آمریکا به خروج از برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) و اعمال سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران، مورد حمایت برخی از این کشورها، به‌ویژه عربستان سعودی و امارات متحده عربی قرار گرفت. 

وزرای خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در یکصد و شصت و چهارمین نشست خود به ریاست عبدالله الیحیا، وزیر خارجه کویت از مذاکرات ایران و آمریکا استقبال کردند

این دو کشور که روابط پرتنشی با ایران داشتند، معتقد بودند برجام به‌طور غیرمستقیم به ایران امکان گسترش نفوذ منطقه‌ای را می‌دهد. آنها از تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران حمایت کردند، به این امید که تحریم‌ها اقتصاد ایران را تضعیف کرده و توانایی تهران برای ایفای نقش منطقه‌ای را کاهش دهد. با این حال، کشورهایی مانند عمان و قطر، نگران تشدید تنش‌ها و خطر جنگ بودند و ترجیح می‌دادند اختلافات با ایران از طریق دیپلماسی و مذاکره حل شود.

در اواخر دوره نخست ترامپ، بحران‌هایی نظیر حملات به تأسیسات نفتی عربستان سعودی و تنش‌های نظامی در خلیج‌فارس، کشورهای شورای همکاری را به این نتیجه رساند که سیاست‌های فشار حداکثری می‌تواند تهدیدات امنیتی را افزایش دهد. این نگرانی‌ها، به‌ویژه در برابر احتمال وقوع جنگی بزرگ، برخی از این کشورها را به حمایت از مذاکرات ایران و آمریکا و کاهش تنش‌ها سوق داد. 

در همین راستا، وزرای خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در یکصد و شصت و چهارمین نشست خود به ریاست عبدالله الیحیا، وزیر خارجه کویت از مذاکرات ایران و آمریکا استقبال و بر اهمیت تداوم این تلاش‌های دیپلماتیک برای تأمین امنیت و ثبات منطقه‌ای و بین‌المللی تأکید کردند. پایگاه خبری اکسیوس نیز به نقل از منابع آگاه گزارش داد که سران عربستان سعودی، قطر و امارات در دیدار با ترامپ از وی خواستند از حمله نظامی به ایران خودداری کرده و به تلاش‌های دیپلماتیک برای دستیابی به توافق هسته‌ای ادامه دهد.

سؤالی که مطرح می‌شود، این است که چرا برخی کشورهای شورای همکاری، که پیش‌تر از خروج آمریکا از برجام و حتی تحریک ترامپ برای اقدام نظامی علیه ایران حمایت کرده بودند، اکنون از مذاکرات ایران و آمریکا حمایت می‌کنند؟ 

در پاسخ باید گفت، تغییر موضع ریشه در تحولات سیاسی، اقتصادی، امنیتی و ژئوپلیتیکی منطقه دارد. در بعد سیاسی، کشورهای شورای همکاری تمایل دارند روابط دیپلماتیک خود با ایران را حفظ و تقویت کنند. طی سال‌های اخیر، روابط برخی از این کشورها با ایران بهبود یافته است. عربستان سعودی از سال ۲۰۲۳ روابط خود با ایران را به‌تدریج عادی‌سازی کرده و امارات سطح روابط دیپلماتیک خود را ارتقا داده است. 

سفر خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان به تهران و دیدار با مقامات ارشد ایران، نشان‌دهنده تأکید ریاض بر مخالفت با گزینه نظامی علیه برنامه هسته‌ای ایران و ترجیح راهکارهای دیپلماتیک است. این کشورها نسبت به دوره باراک اوباما، رئیس جمهور سابق آمریکا در سال ۲۰۱۵ نگرانی کمتری از نقش منطقه‌ای ایران دارند و به دنبال کاهش تنش‌ها هستند.

از حیث اقتصادی، تشدید تنش‌ها در منطقه می‌تواند به تأسیسات نفتی و خطوط کشتیرانی، به‌ویژه تنگه هرمز، آسیب جدی وارد کند. تنگه هرمز یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های حمل‌ونقل نفت جهان است و هرگونه اختلال یا بسته شدن آن، تأثیرات ویرانگری بر تجارت جهانی و اقتصاد کشورهای شورای همکاری خواهد داشت. این کشورها که عمدتاً اقتصادهایی وابسته به نفت دارند، نگران کاهش درآمدهای نفتی در اثر اختلال در تولید و صادرات نفت هستند. 

سفر خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان به تهران و دیدار با مقامات ارشد ایران، نشان‌دهنده تأکید ریاض بر مخالفت با گزینه نظامی علیه برنامه هسته‌ای ایران است

کاهش تحریم‌ها علیه ایران می‌تواند فرصت‌های تجاری جدیدی برای کشورهای خلیج‌فارس، به‌ویژه عمان، امارات، عربستان و قطر، فراهم کند. این کشورها به دنبال توسعه روابط اقتصادی با ایران هستند و جنگ احتمالی می‌تواند این روابط را مختل کند.

از منظر ژئوپلیتیکی و راهبردی، کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس نمی‌خواهند به یک قدرت خاص وابسته شوند یا موازنه قدرت در منطقه به نفع یک بازیگر خاص تغییر کند. تشدید تجاوزات رژیم صهیونیستی و سیاست‌های توسعه‌طلبانه ترکیه در منطقه، این کشورها را به سمت ایجاد توازن میان قدرت‌ها سوق داده است. حمایت از مذاکرات ایران و آمریکا می‌تواند به حفظ توازن کمک کند. این کشورها ترجیح می‌دهند مذاکرات موفقیت‌آمیز باشد تا تنش‌ها کاهش یابد و منطقه به سوی ثبات حرکت کند.

از بعد امنیتی یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های کشورهای شورای همکاری، حفظ ثبات امنیتی در منطقه است. جنگ احتمالی بین ایران و آمریکا می‌تواند به بی‌ثباتی در خلیج‌فارس منجر شود و امنیت این کشورها را به‌طور مستقیم تهدید کند. بسیاری از کشورهای شورای همکاری میزبان پایگاه‌های نظامی آمریکا هستند، از جمله العدید در قطر، الظفره در امارات، علی السالم در کویت، ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا در بحرین و شماری از نیروهای نظامی در عربستان سعودی. 

این کشورها نگرانند که در صورت وقوع جنگ، هدف حملات تلافی‌جویانه ایران قرار گیرند. ایران با برخورداری از موشک‌های دوربرد و پهپادهای پیشرفته، توانایی هدف قرار دادن تأسیسات نفتی، بنادر و پایگاه‌های نظامی را دارد. این تهدیدات، کشورهای شورای همکاری را به حمایت از راهکارهای دیپلماتیک و جلوگیری از جنگ سوق داده است.

در مجموع کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس به دلایل سیاسی، اقتصادی، ژئوپلیتیکی و امنیتی، از تداوم مذاکرات ایران و آمریکا حمایت می‌کنند. آنها به دنبال حفظ ثبات منطقه‌ای، تقویت روابط دیپلماتیک و اقتصادی با ایران، و جلوگیری از تبعات ویرانگر جنگ هستند. این تغییر رویکرد نشان‌دهنده درک عمیق‌تر این کشورها از ضرورت دیپلماسی برای تأمین منافع بلندمدت منطقه‌ای است.