به گزارش راهبرد معاصر؛ سال 98 نیز با تمام خوب و بدش به پایان رسید، برای بسیاری این سال سالی بد بود بود ولی در مقابل از منظر نگارنده که این سال را بر روی خط تحولات با تحلیل های اقتصادی همراه بود قضیه تا حدی فرق میکرد، اتفاقات این سال تا حد زیادی به این کمک کرد تا یک عقلانیت جدید در عرصه اقتصاد ایجاد شود، این عقلانیت البته نه فقط در عرصه نخبگانی که در عرصه عمومی نیز قابل ردگیری است، چه آنکه رشد غیرنفتی نه ماهه اول سال جاری مثبت اعلام شد، فهم واقع گرایانه این عقلانیت جدید البته لازمه بسیار جدی برای فهم و سیاست گذاری آینده اقتصاد ایران است، در این یادداشت به 8 مورد مختصاتی از این عقلانیت اشاره خواهیم کرد.
سالی که گذشت مشحون از اتفاقات بحرانی همچون سیل و سایر بلایای طبیعی بود که کرونا در پایان این سال نیز به این جمع این اتفاقات افزوده شد، همین باعث میشود تا به این بیندیشیم که در مالیه حکمرانی ایران، بحران نه به مثابه امری زودگذر که به مثابه یک سری شرایط زمینه ای محسوب باید محسوب شود، به همین ترتیب ابتکار عمل و تحرک سیاستگذار مالی و اقتصادی کشور نیز باید بیشتر شود، شرایط به شدت پیش بینی ناپذیری و آشوبناک کنونی این درس را به ما میدهد که طبق استانداردهای مشخصی بایستی اختیارات نیروی صف در بدنه حکمرانی افزایش یافته و با یک طراحی بازی کلان که لازمه آن ارتباط گسترده تر بین بخشی است بتوان دوره جدیدی را برای اقتصاد ایران رقم زد.
اقتصاد در مدار مقابله با جنگ هیبریدی
سالی که گذشت را همه به ترور شهید سپهبد قاسم سلیمانی و بسیاری تحولات جدید در گستره غرب آسیا یاد خواهند داشت، سالی که در آن موشک باران عین الاسد و اسقاط گلوبال هاوک رقم خورد شاید بسیاری یک سری اتفاق امنیتی صرف قلمداد کنند ولی واقعیت آن است که همین اتفاقات به تنهایی یک تنه بسیاری از مختصات اقتصاد سیاسی منطقه را تکان دادند، به عنوان مثال اسقاط گلوبال هاوک بسیاری از فشارهای امنیتی بر منافذ ارزی کشور در دوبی را از میان برد و یا موشک باران عین الاسد گروهی از تحریم ها را به همین ترتیب دفن کرد، امر واضح در این سال این بود که یکی از اهداف کلان و جدی آمریکا در ایجاد آشوب و اغتشاش در عراق تنها برای بسته شدن مرزها و هدف قرار گرفته شدن بازار محصولات خارجی ایران است. همه این موارد از جمله مواردی هستند که به سیاستگذار ما چنین آموزش داد که تو در یک جنگ هیبریدی قرار دارید. پیشتر به 8 مورد از اقدماتی که در چنین فضایی باید بدان توجه شود اشاره کردیم.
سال 98 دوره تثبیت یک گزاره در اقتصاد ایران بود، این گزاره چیزی نبود جز ناکارایی ایدئولوژی اقتصادی حاکم بر دولت اعتدال، ایده مسلط در دولت روحانی همواره حفظ امنیت برای طبقه سرمایه دار بوده است. اما گذر ایام به ما نشان داد کسب و کارهایی که در دوره کنونی بیشتر آسیب میبینند کاربر هستند و نه سرمایه بر، ایده حاکم بر دولت چنین میگفت که لزومی ندارد تمرکز سیاست گذاری بر اقشار و توده های مردم باشد، سیاست بنزینی نشان داد که عرصه سیاست البته لطایف و ظرایفی دارد که با مدلهای نخبگانی نمیخواند.
ترامپ در این سال چنین وانمود کرد که کل هیکل اقتصاد ایران را تحریم کرده است، ولی واقعیت آن بود که او بر پشتی بر از تحریم های پیشتر از خود ایستاده بود، در این دوره شاهد بودیم کل صنعت پتروشیمی، فولاد و همچنین بانک مرکزی و صندوق توسعه ایران تحریم شدند، اما واقعیت چیز دیگری بود و تمامی اتفاقات برای کسی که تحریم ها را دنبال کرده بود معنای دیگری داشت؛ واقعیت این بود که تحریم جدیدی وضع نمیشد، بلکه بر تحریم های پیشین دائما تگ های جدیدی افزوده میشد، با توجه به بررسی های کارشناسی انقضای یک تحریم بر این است که در کوتاه مدت اثر بگذارد، این در حالیست که تحریم برای ایران دیگر تبدیل به یک زخم در حال ترمیم شده است. آینده را باید با پیش فرض این نکته مدنظر داشت که تحریم ها دیگر قادر به پیشروی نیستند.
سالی که گذشت سال عجیبی برای سرمایه در عرصه بین المللی بود، در این سال چین با قوت تمام ایده جاده ابریشم را تا قلب اروپا تزریق کرد و ایتالیا را به زنجیره جهانی خود افزود، با این حساب چینی ها کمربند قدرت خود را در زمین، دریا و فضا بستند، در این سال چین و آمریکا پس از جنگ تجاری دامنه دار به توافق رسیدند و این نگرانی هایی را برای اقتصاد جهانی افزود، اما آنچه برای اقتصاد بین المللی مهم بود اتفاقی بود که آخر سال جاری افتاد، کرونا به عنوان کاتالیزوری یکباره رکود جهانی را پیش انداخت، نشانه های این رکود البته در ابتدای سال جاری کاملا مشهود بود، در این میان اما به نظر میرسد اقتصاد سیاسی جهانی تغییرات عمده ای کرد و فرصتهای بزرگی برای ایران ایجاد شده است.
شورای هماهنگی سران از مسائل خبرساز این سال بود، در ابتدای سال جاری بود که با تصمیم این شورا برداشت های سنگینی از صندوق توسعه صورت گرفت، همین عده ای از اقتصاددانان جوان را برآن داشت تا با ارائه قاعده پول در برابر اصلاح به انتقاد از این تصمیم بپردازند، امسال سالی بود که بر اساس خواسته رهبری باید تا اردیبهشت طرحی برای اصلاح ساختار بودجه تهیه و برای بودجه 99 اعمال میشد ولی مصائب انتخاباتی آقای برنامه و بودجه کار را تا همان مرحله طرح اولیه که البته انتقاداتی نسبت بدان وجود داشت رها شد و بودجه 99 به نوعی یک بودجه به تمام معنا مریض تصویب شد.
سالی که گذشت به بسیاری از اعتراضات کارگری نیز شناخته شد، سیاست خصوصی سازی با تعارض های درونی جدی روبرو و به چالش کشیده شد، اتفاقات پایان سال و بحران کرونا هیمنه خصوصی سازی را به چالش کشید، به همین خاطر میتوان ادعا کرد دوره پیش رو با مطالبه بسیار قوی برای داشتن یک دولت اقتدارگرا ولی با برنامه مواجه خواهیم شد، همچنین کمی از سیاستهای خصوصی سازی فاصله گرفته شده و تا سطوحی اعتقاد به انحصار و ادغام ایجاد خواهد شد.
یک اتفاق جالب در اقتصاد ایران این است که زمانی که تقاضا برای یک کالا کم میشود، قیمت آن افزایش می یابد، این امر به دلیل نوع خاص نظام توزیعی ایران است که به شدت خرد مدیریت میشود. فعالان شبکه توزیعی چنین برای جبران کاهش درآمدهای آتی خود قیمت حال آن را افزایش میدهند این فرآیند بدین صورت است که یک کالای مشخص در چنین شبکه توزیعی ای میان خود فعالان توزیع گردش میکند. باید تا یک سطحی انحصار و ادغام به رسمیت شناخته شده و با متشکل سازی و تعاونی سازی شبکه های توزیع از این امر جلوگیری کرد.