موسیقی پس از چهار دهه بلاتکلیف است

به گزارش راهبرد معاصر؛  یازدهمین نشست گفتمان موسیقی دفاع مقدس ظهر شنبه 11 خرداد 1398 در خبرگزاری تسنیم برگزار شد.

این نشست با حضور حسین اسرافیلی شاعر و منتقد ادبی، حسین دی‌پیر موسیقی‌پژوه و منتقد موسیقی و مصطفی محدثی خراسانی شاعر، ترانه سرا و منتد ادبی برگزار شد. همچنین علیرضا علیزاده به عنوان کارشناس مجری در این برنامه حضور داشت.

در این نشست هر کدام از حاضران به بیان دیدگاه های خود درباره موسیقی دفاع مقدس پرداختند و این عرصه را از زاویه دید خود، بررسی کردند. در ادامه متن صحبت‌های هر کدام از حاضران در این نشست را می‌خوانید:

موسیقی در جنگ‌های باستانی هم جایگاه مهمی داشته‌اند / بهره‌ی موسیقی دفاع مقدس از ارکسترهای نظامی و موسیقی مذهبی

حسین دی پیر: انقلاب اسلامی ایران علیه ظلمی شکل گرفت که رژیم پیشین بر مردم روا داشت. بلافاصله پس از انقلاب مردم ایران درگیر جنگی شدند که نمونه اش را صدها سال بود در ایران نداشتیم. البته کشورمان در سده‌های گذشته گاهی درگیر جنگ‌هایی شده بود اما هیچ کدام از آنها تا این حد طولانی نبود. مردم با هر چه داشتند به میدان آمدند و در مقابل دشمن قد عَلَم کردند که بخشی از این دفاع نواها و نغمه های حماسی بود.

در فرهنگ ما و در گذشتگان بسیار دور هم استفاده از نواها در جنگ‌ها سابقه داشته است. در کتاب کوروش کبیر اثر «گزنفون» به این مسئله اشاره شده است که در جنگ‌های آن زمان سپاه ایران از سازی بادی که صدای مهیبی داشته استفاده می‌کرده است(گزنفون از شاگردان سقراط است که در جنگ‌های زیادی حضور داشته است).

اصلی ترین عنصر موسیقی دفاع مقدس، نوحه ها هستند. همچنین مارش ها هم به عنوان سوغات فرهنگ در جنگ کارکرد داشت. از دوره صفوی به بعد موسیقی نظامی در ایران رایج بود و درویش خان از موسیقی نظامی وارد دنیای موسیقی می شود. موسیقی دفاع مقدس از دو منبع اصلی یعنی یعنی ارکسترهای نظامی و موسیقی مذهبی تغذیه کرد و نغمه‌هایی با تلفیق این دو نوع موسیقی ایجاد شد تا در دفاع هشت ساله رزمندگان ما را همراهی کنند.

من در دوره دانشجویی دو تعزیه را با موسیقی نظامی به صحنه بردم که خیلی استقبال نشد. این مسئله نشان داد که مردم صرفا موسیقی نظامی را نمی‌پسندند و آنچه موجب مقبولیت موسیقی دفاع مقدس شده، تلفیق نغمه‌های مذهبی و موسیقی حماسی است.

امضای موسیقی دفاع مقدس براساس نوحه هاست. نوحه هایی که سال‌های بسیاری برای شهیدان کربلا خوانده میشد و در زمان دفاع مقدس این نوحه‌ها به روز شد.

موسیقی پس از چهار دهه بلاتکلیف است / ماجارای تارنوازی محسن نفر در مجلس روحانیان

حسین اسرافیلی: یادم هست که وقتی نوجوان بودم، دو ماه مانده به آغاز محرم، هیات‌ها جلسه می گذاشتند و بخشی از این جلسه‌ها تمرین موسیقی بود. هیات که بیرون می‌آمد جلودارش علمدار بود و بعد از عَلَم گروه موسیقی حضور داشت. شیپور، طبل، قرنی و نی، سازهایی بودند که در هیات‌ها می‌نواختند. در روز عاشورا این سازها چنان غم انگیز می نواختند که دل هر آدمی به درد می آمد.

علمای دینی ما قبل از انقلاب به موسیقی نپرداختند و در طول مبارزات علیه رژیم شاهنشاهی هم برنامه‌ای برای موسیقی در دوران پیروزی نداشتند. انقلاب هم که شکل گرفت خیلی از مسائلِ مربوط به موسیقی بلاتکلیف ماند. همین الان هم پس از گذشته چهل سال از پیروزی انقلاب، موسیقی بلاتکلیف است.

بعد  از انقلاب موسیقی تلفیق خوبی با کلام داشت و روح حماسی در کلامِ آثار بود. تلفیق شعر حماسی با سرودهای حماسی بسیار تاثیرگذار بود.

یادم هست در یکی سفرهایی که با آقای زَم داشتیم، در جلسه‌ای نشسته بودیم که بسیاری از روحانیون هم حضور داشتند. در آن جلسه محسن نفر(او از نوازندگان و آهنگسازان چیره دستِ موسیقی ایران است که سِمت‌های مدیریتی هم داشته است) هم حضور داشت. آقای زَم از محسن نفر خواست تا برای دقایقی ساز بنوازد. همین که آقای نفر خواست سازش را کوک کند، روحانیان حاضر در جلسه یکی یکی و هر کدام به بهانه‌ای بیرون رفتند.

آن زمان به آقای زَم گفتم این روحانیان مسئول موسیقی هستند و موسیقی دفاع مقدس با همین سازها نواخته می شود. این ها تحمل دیدن این ساز را نداشتند اما همین روحانیان مسئول پخش موسیقی‌های حماسی و موسیقی‌های دفاع مقدس هستند که با همین سازها نواخته می‌شوند.

گفتمان موسیقی دفاع مقدس جایی برای ارائه راهکارهاست

مصطفی محدثی خراسانی: خوشبختانه امروز در میان متولیان موسیقی دفاع مقدس دغدغه و اشتیاقی برای رفع کمبودهای این حوزه وجود دارد. برگزاری همین گفتمان ها هدفش ارائه راهکارهایی برای گسترش و بالا بردن سطح کیفیِ آثار موسیقی دفاع مقدس است. در همین راستا قرار است یک ارکستر سمفونیک با همت ارگان‌های انقلابی تشکیل شود تا بتوان آثار این ژانر از موسیقی را با آنها نواخت.

همچنین دو جشنواره با موضوع موسیقی دفاع مقدس در دستور کار قرار دارد.

«ترنم حماسه» فراخوان سرود، ترانه و تصنیف است. این کنگره دو دوره برگزار شد که حاصلش در قالب کتابی 300 صفحه ای منتشر شد. در این کتاب آثاری از شاعران مطرح و شاعران جوان وجود دارد.

جشنواره ای هم به نام «ترنم فتح» در حال برگزاری است. این جشنواره رقابتی بین گروه های موزیک نیروهای مسلح است. این جشنواره به ایجاد شور و تحرک در میان یگان های موزیک نیروهای مسلح بسیار تاثیرگذار بوده است.

حذف بودجه ساخت سرود در مدارس ضربه بزرگی به موسیقی دفاع مقدس بود

حسین دی پیر: خیلی از آهنگسازان موسیقی پاپ که قبل از انقلاب کار می کردند، با شکل گیری انقلاب آمدند و برای موسیقی انقلاب آهنگسازی کردند. یکی از همین آهنگسازان اثر «الله الله» را ساخت که رضا رویگری آن را خواند. انتخاب رویگری برای خواندن این اثر از آن جهت بود که می‌خواستند خواننده گُم‌نام باشد تا مبادا ساواک دستگیرش کند.

خیل عظیمی از شاعران و آهنگسازان در عرصه شعر و موسیقی دفاع مقدس، از آموزش و پرورش بیرون آمدند. این هنرمندان خودشان را در جشنواره ها نشان دادند. کسانی که در زمینه سرود و نوحه های دفاع مقدس کار کردند، بسیار عالی بودند. در این میان مسئولان استثنا هستند و تنها نقطه ضعف این جریان مسئولان بودند.

پس از اینکه وزارت آموزش و پرورش بودجه های ساخت سرودها را حذف کرد، جریان موسیقی دفاع مقدس و تولید سرودهای ماندگار تقریبا از بین رفت.

صدا و سیما نیروهای تحصیل کرده بسیاری در اختیار داشت. یکی از بهترین نیروهای صدا و سیما مجتبی میرزاده بود که در زیر چتر استعدادهای این هنرمند، استعدادهای بسیاری شکفته شد.

گروه هنری مستقل چاووش هم بخش مهمی از جریان موسیقی انقلاب بود. این گروه هم جریانی انشعابی از صدا و سیما بود. آثار چاووش سرمشق گروه های هنری آزاد شد. الان گروه های هنری مستقل زیادند.

حتی گروه‌هایی هستند که با گرایش به موسیقی رپ به موضوع دفاع مقدس می‌پردازند.

شاید بتوان گفت فرهنگ آهنگین ایثار و شهادت از سال 1356 شکل گرفت.

یکی دیگر از جریان‌های مهم در عرصه موسیقی دفاع مقدس، شکل گیری موسیقی در میان اسیران ایرانی در عراق بود. خیلی از این اسیران در زمان اسارت ترانه هایی که در ذهن داشتند را زمزمه می کردند؛ آثاری از ظلی، الهه و دیگر خوانندگان.

آرام آرام برخی از اسیران شعر این آهنگ‌ها را تغییر می‌دادند و شعر جدید روی این آثار می‌گذاشتند. در گام بعدی خودِ این اسیران به خلق اثر پرداختند و ملودی و شعر را خودشان ساختند و سرودند.

نگاهی دقیق به دوره‌های مختلف در همین چند دهه ثابت می‌کند که نیاز به موسیقی و آثار آهنگین نیازی فطری است که در درون هر انسانی هست.

برخی از کتاب‌های ترانه پر از غلط املایی است

حسین اسرافیلی: بخشی از ترانه‌های امروز ما براساس همان آرمان‌های گذشته پیش می‌رود و گاهی هم آثار خوبی سروده می‌شود.
رهبر انقلاب در هفته گذشته بود که نسبت به کیفیت ترانه‌ها و به خطر افتادن زبان پارسی اعتراض کردند. که البته این اعتراض خیلی پوشیده بود و ایشان شاید نخواستند این مسئله را خیلی باز کنند. واقعیت این است که اوضاع زبان پارسی اصلا خوب نیست و باید در این زمینه فعالیتِ بسیار داشت. متاسفانه برخی از ترانه ها اوضاع بسیار اسفباری دارند.

هر قطعه موسیقی سه جز دارد، کلام، موسیقی و آواز. برخی قطعه‌ها را می‌شنویم که در هر سه بخش کمترین کیفیت ممکن را دارد. یعنی اثری تولید می‌شود که نه ارزش شعری و نه ارزش موسیقی و نه ارزش آوازی دارد.

متاسفانه خیلی از ترانه های امروز ما ایرادهای املایی دارند؛ این ایرادها در کتاب های چاپ شده وجود دارد. این خیلی اسفبار است که در کتابی که متعلق به یک ترانه سرا و شاعر است، غلط‌های املاییِ زیادی وجود داشته باشد.

بار دیگر هنرها را سینما بر دوش کشید

حسین دی پیر: روح حماسه و هنر انقلاب تحریف شده است. مقام معظم رهبری از یک دوره ای به بعد گفت که ما مورد تهاجم فرهنگی قرار گرفته ایم. از حدود سی سال پیش و از سال 1368 این جریان کلید خورد و ما در معرض حمله فرهنگی قرار گرفتیم و خیلی از دستاوردهای ما را از بین برد.

بخش زیادی از بار کلام، تصویر، داستان و موسیقی دفاع مقدس را ابراهیم حاتمی کیا در سینما حمل کرد. در این راه مجید انتظامی توانست حاتمی کیا را همراهی کند. امروز موسیقی دفاع و موسیقی ارزشی بسیار کم رنگ شده است.

شعر برای ما بومی است و ادیبان بزرگی در داخل کشور داریم و در عین حال غرب، ادبیات قدرتمندی ندارد که با ما در این زمینه مقابله کند؛ شاید به همین دلیل است که ما در بخش شعر آسیب زیادی ندیدم. اما در بخش موسیقی اوضاع متفاوت است. غربی‌ها موسیقی‌های قدرتمندی در ژانرهای مختلف دارند و با همین موسیقی‌ها به ما حمله کردند. از سوی دیگر موسیقی سنتی ما هم روز به روز به علت عدم حمایت کافی ضعیف تر شد.

امروزه احیای جریان‌های انقلابی تنها به ایران محدود نمی‌شود. کشورهای عراق، سوریه، لبنان و یمن پتانسیل‌های خوبی دارند که باید در این عرصه‌ها کار کرد. هنرمندان ما اگر می خواهند خلاقیتشان را ادامه دهند باید پایشان را از مرزهای ایران فراتر بگذارند.

موسیقی انقلابی ما در دل جوانان شکل می‌گیرد. جوانانی که هیچ بدهی به مسئولان ندارند و بی‌پروا حرف‌شان را می‌زنند. یک شعر رپ گاهی چهار صفحه است؛ شاعر چنین اثری سعی می‌کند تا کم آگاهی‌اش در زمینه شعر را با موسیقی جبران کند. سراینده چنین آثاری هیچ ادعایی برای شاعر بودن ندارند. آنها فقط می خواهند حرف بزنند. ما اگر این بخش را مدیریت کنیم، می‌توانیم نتایج بسیار خوبی بگیریم.

همه منتظر می‌مانند تا رهبری ایرادها را بگوید

حسین اسرافیلی: در جامعه ما هر چه اهل فن شکایت می کنند، گوش کسی شنوا نیست. آنقدر صبر می کنیم که یک معضل در جامعه همه گیر می شود.

جامعه ما به جایی رسیده که همه منتظرند تا رهبر انقلاب ایرادها را بیان کند و بعد همه مدیران به بخش نامه ها و بیانیه ها رو بیاورند و در نهایت هم در عمل اتفاق خاصی نمی افتد.

منبع: تسنیم