بررسی صنعت گردشگری ایران در برنامه منهای نفت

به گزارش راهبرد معاصر، برنامه تلویزیونی منهای نفت امروز سه شنبه 17 تیرماه 99 با موضوع صنعت گردشگری از شبکه سوم سیما پخش می شود.برنامه تلویزیونی منهای نفت امروز به سراغ صنعت گردشگری رفته است. که حوالی ساعت 17:23 از شبکه سه سیما پخش می شود.

گردشگری یا توریسم (به انگلیسی: tourism) به‌طور کلی به عنوان مسافرت تفریحی در نظر گرفته می‌شود. هر چند که در سال‌های اخیر شامل هرگونه مسافرتی می‌شود که شخص به واسطه آن از محیط کار یا زندگی خود خارج شود. به کسی که گردشگری می‌کند گردشگر یا توریست (tourist) گفته می‌شود. واژه گردشگر از زمانی پدید آمد که افراد طبقه متوسط اقدام به مسافرت کردن نمودند. از زمانی که مردم توانایی مالی بیشتری پیدا کردند و عمرشان طولانی‌تر شد، این امر ممکن شد. اغلب گردشگرها بیش از هر چیز به آب و هوا، فرهنگ یا طبیعت مقصد خود علاقه‌مند هستند. ثروتمندان همیشه به مناطق دوردست سفر کرده‌اند، البته نه به صورت اتفاقی، بلکه در نهایت به یک منظور خاص. به‌طور مثال برای دیدن ساختمان‌های معروف و آثار هنری، آموختن زبان‌های جدید و چشیدن غذاهای متفاوت. گردشگری سازمان‌یافته امروزه یک صنعت بسیار مهم در تمام جهان است.

تاریخچه:

جهانگردی و گردشگری از دیرباز در ایران رونق داشته و قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم، آمد و شد خاورشناسان، وجود کاروانسراها، چاپارخانه‌های قدیمی و راه‌های ارتباطی گسترده دلیل این مدعا است. در دوره‌های متفاوت و در حکومت‌های مختلف از جمله هخامنشیان، سلوکیان و ... به این مساله براساس شرایط گوناگون توجه شده است. در زمان صفویه یکی از درخشان‌ترین دوران سیاحت در ایران رقم خورد که مهم‌ترین عوامل آن توسعه، افزایش امنیت، راه‌های ارتباطی مناسب و تاسیسات متعددی بوده که در این دوره در ایران ایجاد شده بود. در سال۱۳۱۴ شمسی برای اولین‌بار در وزارت داخله(کشور) اداره‌ای به نام «اداره جلب سیاحان خارجی و تبلیغات» تاسیس شد و انجام امور مربوط به جهانگردی کشور بر عهده آن اداره محول شد.

در سال۱۳۱۹ شمسی نخستین آژانس جهانگردی ایران در تهران تاسیس شد و در سال۴۰ نیز شورای عالی جهانگردی مرکب از ۱۲ نفر از نمایندگان وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی و سه نفر از اشخاص مطلع و کارشناس در امر گردشگری و جهانگردی به موجب تصویب هیات وزیران وقت تشکیل شد.

در سال ۱۳۵۷ و پس از پیروزی انقلاب اسلامی وزارت اطلاعات و جهانگردی به وزارت ارشاد ملی و سپس به وزارت ارشاد اسلامی تغییر نام داد و حوزه معاونت جهانگردی این وزارتخانه سرپرستی امور جهانگردی کشور را به عهده گرفت.

در سال ۱۳۷۶ با ادغام حوزه معاونت سیاحتی و زیارتی و سازمان مراکز ایرانگردی و جهانگردی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان ایرانگردی و جهانگردی به وجود آمد که تا اوایل سال ۱۳۸۳ فعالیت داشت.

سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از ادغام دو سازمان ایرانگردی و جهانگردی و سازمان میراث فرهنگی به وجود آمد و بعدها سازمان صنایع‌دستی نیز به آن اضافه شد که هم اکنون فعالیت خود را ادامه می‌دهد.

براساس نتایج تحقیقات انجام شده، ایران سالانه حدود یک میلیارد دلار بابت مسافرت‌های اتباع خود پرداخت می‌کند و به تعبیری هر خانواده ایرانی که به‌طور متوسط پنج عضو دارد، سالانه ۸۵ دلار از سهم تولید ملی خود را بابت رونق به بازار جهانی توریسم می‌پردازد، بدون اینکه از این بازار سهمی برده باشد.

درآمد کشورهای خارجی از توریست ایرانی چهار برابر درآمد ایران از توریست خارجی است. شاید بی دلیل نباشد که قسمتی از درآمد دو شرکت بزرگ هواپیمایی دنیا به ایران اختصاص دارد.

ایرانی‌ها بعد از امارات بیشتربه ترکیه و تایلند می‌روند. براساس آمارهای ارائه شده در سال۱۳۳۰ شمسی تعداد جهانگردان بین‌المللی در سطح جهان حدود ۲۵ میلیون نفر بوده است که این رقم هم اکنون به حدود یک میلیارد نفر افزایش یافته است.

همین تعداد جهانگردان در فاصله ۱۳۶۴ تا ۱۳۷۴ از رشد فزاینده‌ای برخوردار شده‌اند به‌طوری که از ۳۲۹ میلیون نفر در سال ۶۴ به ۵۶۷ میلیون نفر در سال ۷۴ رسیده است و طبق پیش‌بینی‌ها تا سال ۱۳۹۹ شمسی تعداد جهانگردان جهان به رقمی بالغ بر یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون نفر خواهد رسید و جهانگردی هم اکنون در مرز یک میلیارد نفر در سال در جهان قرار دارد.

براساس آمارها، معضل اشتغال در کشورهای در حال توسعه از طریق توسعه صنعت توریسم قابل حل است و این صنعت پس از صنعت نفت و صنایع خودروسازی در رده سوم صنایع جهان قرار گرفته است.

صنعت توریسم بخشی است که بیش از ۲۰۰ میلیون نفر را در سراسر جهان شاغل کرده و تا ۱۰ سال آینده از ۳۰۰ میلیون نفر فراتر خواهد رفت.

هم اکنون طبق اعلام مسوولان گردشگری سهم ایران از بازار گردشگری جهان در حدود ۰۸/ ۰ درصد است.

از طرفی وضعیت هتل‌های کشور اصلا قابل مقایسه با دیگر کشورها نیست؛ ولی به لحاظ قیمت این هتل‌ها هیچ فرقی با همتایان خارجی ندارند؛ به‌طور مثال هتل‌های دبی در رده بهترین‌های جهان قرار دارند و اولین هتل هفت ستاره که بلندترین هتل جهان نیز هست، در این کشور ساخته شده، این کشور به تازگی توانسته است در حوزه توریسم رشد قابل توجهی داشته باشد، به نحوی که امروزه دبی دارای ۲۷۲ هتل با بیش از ۳۰ هزار اتاق، ۳۰مرکز خرید و سالانه بیش از هفت میلیون نفر گردشگر خارجی است.

خطوط هوایی دبی یکی از پنج خط برتر هوایی جهان است که با داشتن بیش از ۱۰۰ شرکت هواپیمایی به بیش از ۱۴۵مقصد مسافر می‌برد. ظرفیت فرودگاه آن نیز در حال توسعه است تا برای مسیر تردد سالانه ۶۰ میلیون مسافر آماده شود. درآمد صنعت توریسم در دبی نیز نزدیک به دو میلیارد دلاراست و نکته قابل توجه در این است که بخش قابل توجهی از جاذبه این کشور مرهون سرمایه گذاران ایرانی است.

ایران با داشتن شش اثر که در سازمان یونسکو به ثبت جهانی رسیده، می‌تواند به‌عنوان یکی از مراکز مهم جذب توریست آثار و ابنیه تاریخی باشد. وجود آثاری چون تخت جمشید، چغازنبیل، تخت سلیمان، میدان نقش جهان، پاسارگاد و ارگ تخریب شده بم از مهم‌ترین جاذبه‌های جهانی ایران است.

امروزه گردشگری به یکی از بزرگ­ترین و سریع­ترین صنایع در حال رشد، تبدیل شده است. براساس پیش بینی سازمان تجارت جهانی تا سال 2020­ (1398) تعداد گردشگران در کل دنیا به رقمی بالغ بر 6.1 میلیارد خواهد رسید و بیش از 50 درصد معضل اشتغال در کشورهای در حال توسعه از این طریق قابل رفع خواهد بود. ایران براساس آمارهای جهانی به لحاظ جاذبه ­های گوناگون(فرهنگی، مذهبی، طبیعی و تاریخی) جزو ۵ کشور بالقوه توانمند در زمینه جذب گردشگر خارجی است؛ اما رتبه ایران در بین 141 کشور جهان، 97 و در میان 16 کشور خاورمیانه و شمال­ آفریقا 12­ است.

براساس گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری، سهم کل گردشگری ایران در اشتغالزایی طی سال گذشته 5،6 درصد از کل اشتغال یعنی یک میلیون و 398 هزار و 500 شغل بوده که انتظار می ­رود در سال 2026(1405)، تعداد یک میلیون و 967 هزار شغل، یعنی 6،1 درصد از کل اشتغال را تحت پوشش قرار دهد.  بر اساس آمار سازمان گردشگری، در سال 1395 حدود 5 میلیون و پانزده هزار نفر، وارد ایران شده­ اند و بالغ بر 7 میلیون نفر به خارج از کشور سفر کرده­ اند.

متوسط هزینه هر گردشگر ورودی به ایران 1710 دلار است. با وجود رشد صنعت توریسم و گردشگری طی چند سال اخیر ، شمار گردشگران خارجی، کمتر از ۴‚۰ در­صد شمار گردشگران در جهان است. همچنین در آمد ایران از توریسم و گردشگری از ۵‚۰ درصد کل درآمد جهانی توریسم و گردشگری بیشتر نیست. براساس پیش بینی شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC)، چنانچه ایران در سال 2017(1396)، پذیرای 10 میلیون گردشگر خارجی باشد، مشارکت سفر و گردشگری در آن به حدود 2 میلیون شغل خواهد رسید. از اهداف افق 1404(2025 م) نیز جذب 20 میلیون گردشگر خارجی یعنی رسیدن به حدود 4 میلیون شغل است.

 آماری دقیق از ایجاد اشتغال توسط صنعت گردشگری در کشور موجود نیست

آمارهای قابل اتکایی در رابطه با اینکه در ده سال اخیر چه مقدار بواسطه گردشگری شغل مستقیم و غیرمستقیم به وجود آمده وجود ندارد. شاید دلیل آن وجود نداشتن حساب­ های مالی گردشگری TSA باشد. با فراهم آمدن سامانه TSA به دلیل اینکه همه فعالیت­های گردشگری مرتبط و غیر آن در آنجا ذکر می­شود. به صورت دقیق و شفاف می­توان گفت که گردشگری چه مقدار در ایجاد اشتغال و درآمد سهم و نقش داشته است. TSA می­تواند ریز گردش مالی گردشگری را نشان دهد و براساس آن می­توان گفت این افراد در این قسمت مستقیم و غیرمستقیم مشغول به فعالیت هستند و کل آمار و کل گردش مالی را مشخص کند. هرچند که سال گذشته بین معاونت گردشگری و مرکز آمار ایران توافقنامه­ای امضا شد. اما فعلا ما نمیتوانیم دقیقا آمار بدهیم که جایگاه گردشگری در ایجاد اشتغال چقدر بوده است. چرا که آمارهایی که معاونت گردشگری(دفتر برنامه ریزی و توسعه گردشگری) در­ حوزه ­های مختلف می ­دهد. تعداد گردشگران ورودی؛ مقایسه ماهیانه آن­ها، براساس اینکه هوایی، ریلی، دریایی یا زمینی و خروجی­ ها، اما اینکه جایگاه ایجاد شغل گردشگری چگونه است تا بحال وجود نداشته است. این بر می­ گردد به بحث آمارهای گردشگری که به صورت علمی و جدی باید اجرایی شود.

در حوزه گردشگری 4 حوزه متولی ثبت آمار ورود و خروج گردشگران است. این 4 حوزه «وزارت امور خارجه، معاونت اتباع خارجی ناجا، مرکز آمار و معاونت گردشگری» است؛ اما این آمارها زمانی برای ما ارزش خواهد داشت که بتوانیم گردش مالی که گردشگری در کشور ایجاد می­کند و همچنین اشتغالی را که ایجاد می­کند؛ با آمار صحیح و دقیقی بدست بیاوریم که می­تواند با اجرای TSA اتفاق بیفتد.

ظرفیت ­های صنعت گردشگری ایران در ایجاد اشتغالدکتر علی رحیم پور کارشناس صنعت گردشگری معتقد است که در دنیا گردشگری بیشترین درآمد و اشتغال را در حوزه­های مختلف ایجاد می­کند. صنعت گردشگری به دلیل اینکه فراگیر است و گردشگرها به تمام نقاط مقصد سفر می­کنند؛ لذا درآمد و فرصت­های شغلی برابری در کشور به وجود می­آید. در دنیا به ازای هر یازده شغل یکی در حوزه صنعت گردشگری است. صنعت گردشگری در دنیا بیش از 350 میلیون شغل مستقیم و میلیون­ ها شغل غیرمستقیم ایجاد کرده است. این مشاغل می­تواند در زمینه تولید پوشاک، کفش، کیف و هزاران مایحتاجی که گردشگران خرید می­کنند و به کشور خودشان می­برند باشد. توسعه گردشگری موجب شکوفایی صنایع دستی کشورها می­ شود. بر اساس آمارهای غیررسمی، 5 میلیون نفر در ایران از طریق تولید صنایع دستی و فرش ارتزاق می­ کنند؛ توسعه صنعت گردشگری می­ تواند برای شکوفایی هنرهای ملی و صنایع دستی نقش بازی ­کند. صنعت گردشگری با کمترین سرمایه­گذاری می­تواند شغل ایجاد کند. اگر بخواهید در حوزه صنعت یا پتروشیمی شغل ایجاد کنید باید بالغ بر 300 میلیون تومان در ایران باید هزینه شود تا یک شغل ایجاد شود. ولی در حوزه صنایع دستی، میراث فرهنگی و گردشگری، بطور میانگین با 30 تا40 میلیون تومان برای عموم جوانان بیکار آن کشور، می­توان شغل ایجاد کرد. امروزه توسعه صنایع گردشگری از شاخص­های توسعه کشورها است. گردشگری در ارتقاء فرهنگی، در نمونه برداری، در الگوبرداری تاثیر بسزا دارد. توسعه صنعت گردشگری همچنین باعث کاهش مفاسد اجتماعی می­ شود. مفاسد اجتماعی در ایران نتیجه بیکاری است؛ ما اعتقاد داریم با منابع خدادادی، چهار فصلی که داریم و سابقه تمدن اسلام، تمدن دوره ما قبل اسلام و دوره باستان، آن قدر یادگارها و بناهای منحصر به فردی را برای ما به یادگار گذاشته­اند که بتوان براساس آن و با کمترین هزینه برای جوانان­مان شغل ایجاد کنیم. در کشورهای دنیا که بیشترین توریست را در این حوزه دارند؛ کمترین سرقت و کمترین نابهنجاری اجتماعی در آنجا اتفاق می افتد. اگر بخواهیم هویت ملی اسلامی و دستاوردهای انقلاب اسلامی را به دنیا معرفی کنیم؛ بهترین راه آن توسعه صنعت گردشگری زیارتی و مذهبی و سلامت است. از نظر دکتر رحیم پور صنعت گردشگری مزایای زیادی دارد که در جدول زیر آورده شده است:

سهم صنعت گردشگری در اشتغال

بررسی نظرات مختلف در ایجاد 4 میلیون شغل در صورت 10 میلیون گردشگر

می توان به این نتیجه رسید که ظرفیت بالای اشتغال در صنعت گردشگری گفته ای کاملا صحیح و اصولی است ولیکن رسیدن به اشتغال بالا در این صنعت نیازمند مدیریت کارآمد، نیروی کار آموزش دیده، سرمایه گذاری در زیرساخت ها ، حفظ امنیت کشور ، فرهنگ سازی عمومی و ... است . در این راستا می توان از کشورهای مختلف که در این صنعت رشد چشم گیری داشته اند مانند ژاپن الگو برداری مناسبی داشت. اما در در سال 92 ودر بحث های انتخاباتی آن دوره آقای روحانی اظهار کرده بودند: "ما 3 میلیون و 200 هزار بیکار داریم و اگر تنها 10 میلیون گردشگر وارد کشور شود بیش از 13.3 میلیارد دلار درآمد ارزی و 4 میلیون اشتغال درست می‌شود، یعنی با یک حرکت صحیح در یک مسئله اقتصادی و اجتماعی می‌توانیم بیکاری را حل کنیم"  دیدگاه ­های مختلفی به شرح زیر توسط کارشناسان و مسئولان صنعت گردشگری در خصوص ظرفیت این صنعت برای اشتغال، وجود دارد. که در جدول ذیل برخی نظرات مخالفان و موافقان آورده شده است:

جمع بندی

ایران به عنوان کشور اسلامی، امکانات بسیار زیادی در بخش جاذبه­های طبیعی، فرهنگی، تاریخی، گردشگری سلامت، زیارتی و مذهبی دارد. گردشگری باید به عنوان یکی از اولویت ­های برتر توسعه کشورمان مدنظر باشد. گردشگری می­تواند در اقتصاد مقاومتی نقش ایفا کند که باید به آن توجه ویژه شود.

اگر گردشگری رونق پیدا کند؛‌در سطح پایین، خیلی گسترده می­ تواند از هر 11 شغلی که ایجاد می­ شود به طور مستقیم یک شغل مربوط به گردشگری باشد. به صورت غیرمستقیم خیلی ­ها درگیر می ­شوند و ایجاد فعالیت و اشتغال می ­کند. باز گذاشتن دست بخش خصوصی و کمک به تشکل­های صنفی برای احداث تاسیسات گردشگری و نظارت بر کیفیت ارائه خدمات و تاسیسات گردشگری توسط دولت ضروری است. بخش دولتی به عنوان ناظر، زمینه ساز و تسهیل­ گر می تواند مشوق بخش خصوصی در حوزه گردشگری باشد. به اینکه گردشگری زودبازده است و نیاز کمی به سرمایه گذاری نسبت به ­ بخش­های دیگر دارد و امنیت بالایی هم در این حوزه وجود دارد.

- برای پیشرفت صنعت گردشگری و ایجاد اشتغال، شایسته است تدوین برنامه جامع توسعه و مدیریت صنعت گردشگری و مشخص شدن تکالیف دستگاه­ ها در دستور کار قرار گیرد.

در کشور متولی اصلی آمار گردشگری، میراث فرهنگی است. اما برای کار آماری نیاز به ابزار دارد و بر اساس قانون مرکز آمار ایران، اجازه دارد آمارها را منتشر کند.

در کشورحساب­ های مالی گردشگری TSA اعمال نمی­ شود؛ در سال گذشته بین معاونت گردشگری و مرکز آمار ایران توافقنامه ­ای امضا شد تا اولا بتوانیم آمار دقیق و صحیحی بدهیم. و ثانیا از آن مهم تر، براساس آن بتوانیم­ برنامه ­ریزی کنیم؛ برنامه ­ریزی معاونت گردشگری آمار ورودی همه استان ­ها را به صورت تفکیکی و درصد رشد آنها آورده است. اما فعلا ما نمی ­توانیم دقیقا آمار بدهیم که به عنوان مثال جایگاه گردشگری در ایجاد اشتغال چقدر بوده است؟ با TSA این امکان فراهم­ می­شود اینکه بدانیم درآمد اشتغال چه در حوزه گردشگری داخلی و چه حوزه گردشگری بین المللی چقدر است.

گردشگری به لحاظ روحی و روانی برای مردم بسیار مفید است و از لحاظ اقتصادی، چرخش مالی خیلی عظیمی دارد لذا می­ تواند جایگاه خوبی را برای کشور ایجاد کند.