رقابت تنگاتنگ در دوره پسا انتخابات برای تصاحب کرسی نخست وزیری عراق

به گزارش راهبرد معاصر؛ هرچند صحت نتایج انتخابات (با اندکی اختلاف) در نهایت تائید شد، اما با توجه به عدم بازشماری آرا در حوزه الرصافه بغداد و با عنایت به اختلاف ناچیز فتح با سائرون در این بخش از بغداد (200 هزار رای)، همچنان برخی تحلیلگران معتقدند در انتخابات، تخلفات سرنوشت سازی صورت گرفته است. توضیح آن که، اگر 200 هزار رای مذکور جابجا شود، فتح در این شهر اول و سائرون دوم می شود. در این صورت، فتح 17 کرسی و سائرون 9 کرسی کسب می کند و اختلاف آن ها به 8 کرسی (به نفع فتح) خواهد رسید. با این حال، نه فتح با رهبر عمل گرای خود یعنی هادی العامری دنبال جنجال بیشتر است و نه افکار عمومی همراهی لازم با عدم تعیین تکلیف طولانی تر نخست وزیر را خواهد داشت. بنابراین، همه نتیجه را پذیرفته اند و اکنون به دنبال بردن بازی انتخاب نخست وزیر هستند.

تاکنون 4 بلوک در رقابت تعیین نخست وزیر شکل گرفته است. بلوک اول متشکل از سائرون، الحکمه، نصر و الوطنیه که پس از اعلام نهایی نتایج، در لابی هتل بابل بغداد گرد هم آمدند تا "فراکسیون اکثریت" را تشکیل دهند. هرچند در ادامه به جزئیات بیشتر این بلوک خواهیم پرداخت اما لازم است یادآور شویم این گروه ها که همگی شیعه هستند (حتی الوطنیه که مدعی سکولار بودن است، رهبری شیعه دارد)، تا حد زیادی امیدواران به شعارهای بلند "فراطایفه گرایی" حکیم و صدر را مایوس ساختند. در ضمن، حضور همه آن ها در هتل بابل (مکانی بی طرف) نشان می دهد که هیچ یک در این مقطع، برتری دیگری را نمی پذیرد.

بلوک دوم، متشکل از فتح و دولت قانون است. همپیمانی این دو ائتلاف زمانی قطعی شد که نوری المالکی پس از ملاقاتی با هادی العامری، تصریح کرد که در بازی انتخاب نخست وزیر، همراه هادی العامری خواهد بود.

بلوک سوم، نتیجه همپیمانی دو حزب اتحادیه میهنی و پارت دموکرات است که به نظر می رسد، به توافقات محکمی دست یافته اند و برای رسیدن به هدف "اجرای اصل 140 قانون اساسی"، جدی هستند.

اما بلوک چهارم که متشکل از احزاب اصلی سنی عراق است، نام خود را "محور وطنی" گذشته. نام گذاری این چنینی احتمالا کنایه ای است به بلوک دوم که خود را عضوی از محور مقاومت می پندارد. اسامه النجیفی، خمیس الخنجر، سلیم الجبوری، در این بلوک قرار دارند.

بررسی وضعیت بلوک 1

پیروزی سائرون در پسا انتخابات در هاله ای از ابهام: نقلی مشهور در میان امریکایی ها وجود دارد که پس از جنگ جهانی دوم گفته شده: «ما جنگ را پیروز شدیم و حالا باید بکوشیم صلح را هم پیروز شویم که به مراتب سخت تر است». اگر انتخابات را همپای جنگ بدانیم، مسلما بازی انتخاب نخست وزیر در عراق، همپای دوره صلح خواهد بود که به مراتب دشوار تر است. سائرون هر چند در انتخابات پیروز شده و حتی مقام اول را کسب کرده اما آن میزان کرسی در اختیار ندارد که بتواند به تنهایی یا حتی با همپیمانی دو حزب بزرگ دیگر، نخست وزیر را انتخاب کند. پس ناچار است بده-بستان کند تا به اصطلاح "کار را تمام کند". این که بده-بستان های مورد نظر تا کجا خواهد بود و باعث می شود صدر کدام خط قرمزهای خود را رد کند، هنوز کاملا مشخص نشده ولی همین میزان روشن است که سائرون، همپیمانی با ایاد علاوی (که بر خلاف شعارهای ضد امریکایی تند مقتدی، رابطه حسنه ای با واشنگتن دارد) و حیدرالعبادی ( که عدم قاطعیت او را عامل رشد فساد دانسته) را می پذیرد. در کنار این ها، جریان ملی حکمت نیز حاضور دارد.

ائتلاف نصری به کوچکی حکمت: اگر تمامی ائتلاف های چهار گانه یاد شده که در لابی هتل بابل هم حاضر بودند، به صورت منسجم از یک گزینه حمایت می کردند، آن گاه می شد گفت بیش از 140 نماینده از یک کاندید حمایت می کردند. در این صورت، بلوک 1، تنها یک ائتلاف یا حزب بزرگ با پیروزی بازی انتخاب نخست وزیر فاصله داشت.

اما واقعیت این است که چیدمان درونی بازیگران اصلی بلوک 1 مشخص نیست. بزرگترین شکاف ها در نصر به چشم می خورد. با توجه به عدم حضور فالح فیاض در جلسه هتل بابل، این امر قطعی شده که کاندیداهای حزب وی (حرکت عطاء)، دیگر عضوی از ائتلاف نصر نیستند. به علاوه خبرهایی از جدایی حزب فضیلت و اتحادیه اسلامی از نصر به گوش می رسد. در مجموع، این احتمال وجود دارد که تعداد کرسی های تحت امر العبادی، به نزدیک 20 عدد کاهش پیدا کند. اگر این اتفاق بیفتد (که احتمالش قوی است)، آنگاه بلوک 1 برای پیروزی نیازمند اتحاد با دو حزب یا ائتلاف بزرگ خواهد بود (که بتوانند در مجموع، حدود 40 کرسی داشته باشند).

پس در مجموع می توان گفت بلوک 1، در صورت پایدار ماندن نمایندگان احزاب و ائتلاف هایش، 120 کرسی را اداره می کند.

بررسی وضعیت بلوک 2

دولت قانون و ائتلاف فتح، دو بازیگر اصلی این بلوک هستند. انسجام درونی این دو بازیگر نسبت به بازیگران حاضر در بلوک 1 بسیار بالاتر است به نحوی که تاکنون، تنها یک نماینده از آن "اخراج" شده است. تاکید بر "اخراج" از آن روست که نماینده مورد بحث (کریم النوری)، خود اعلام نکرد که از فتح خارج شده بلکه این ائتلاف فتح بود که با بیانیه ای، اخراج کریم النوری را اعلام کرد. در کنار فتح و قانون، طی جلسه نهایی که در پایان آن بلوک 2 رسما شکل گرفت، اعضای جدا شده از نصر هم حضور داشتند.

دولت قانون، پذیرای برتری فتح: یکی از نقاط قوت در بلوک دو، پذیرش برتری ائتلاف فتح است. در بلوک 1 مشاهده شد که 4 بازیگر مشارکت کننده، در لابی هتل بابل (مکانی بیطرف) گرد آمدند، اما در بلوک 2، توافق نهایی در منزل هادی العامری، رهبر فتح، حاصل شد که نشان دهنده پذیرش برتری این ائتلاف از سوی بازیگران دیگر در بلوک دوم است.

تا این لحظه، مجموع کرسی های بلوک دوم در حدود 93 کرسی بوده است که از نظر انسجام درونی، وضعیت بهتری از بلوک 1 دارد.

بررسی وضعیت بلوک 3

با قدرت گرفتن کوسرت رسول، رهبر گرایشات تجزیه طلبانه در اتحادیه میهنی، زمینه همگرایی پارت دموکرات با رقیب دیرینه فراهم شده است. اکنون، این دو تاکید دارند که هدفشان در الحاق به هر یک از دو بلوک اصلی، یکی است و آن اجرای اصل 140 قانون اساسی و اصلاح سهم بودجه اقلیم است. اجرایی شدن مطالبات بلوک 3 در واقع به معنای امتیاز دادن به جدایی اقلیم کردستان است، ریسکی که هیچ کدام از دو بلوک تاکنون به آن تن نداده است. این بلوک حدود 43 کرسی را در اختیار دارد و با توجه به پراکنده بودن قدرت در پارلمان بعدی، می تواند در بازی تعیین نخست وزیر، بسیار سرنوشت ساز عمل کند.

ایران؛ بازیگر صاحب نفوذ در بلوک 3: به رغم آن که مشارکت فعال جمهوری اسلامی ایران در ناکامی طرح رفراندوم جدایی کردستان عراق بسیار موثر بود، ولی تهران همچنان هم در اربیل و هم در سلیمانیه نفوذ بالایی دارد. دو ماه پیش، دو حزب اصلی اقلیم، برای مذاکره با احزاب و گروه های سیاسی در بغداد، همزمان دو هیئت جداگانه فرستادند؛ بسیاری بر این عقیده بودند که همپیمانی این دو حزب برای انتخاب نخست وزیر ناممکن خواهد بود.

پارت دموکرات هنگام اعزام اولین هیئت خود برای مذاکرات پسا انتخاباتی، طی بیانیه ای، برنامه هیئت اعزامی را منتشر کرد که در آن نام سفارت های ترکیه، عربستان و امریکا به چشم می خورد اما ذکری از ایران نیامده بود. همچنین، در بین بازیگران عراقی، هیئت اعزامی پارت دموکرات لیستی را منتشر کرد که در آن اسمی از ائتلاف فتح یا دولت قانون وجود نداشت. اما این هیئت، در نهایت، هم به دیدار هادی العامری رفت و هم در سفارت ایران، با ایرج مسجدی نشست مشترکی برگزار کرد. در همین بازه زمانی، اتحادیه میهنی هم با فتح و سفارت ایران مذاکره کرد. نکته بسیار مهم در پس این دیدار ها این بود که دو حزب پس از بازگشت به کردستان، برای اعلام نتایج دیدارهای خود، کنفرانس خبری مشترک ترتیب دادند و اعلام کردند که از این پس، با هدف مشترک، هیئتی واحد به بغداد اعزام می کنند.

هرچند در جهان سیاست هیچگاه نمی توان به قطعیت از چیزی سخن گفت ولی اعزام دو هیئت جداگانه به بغداد و کنفرانس خبری مشترک پس از بازگشت به اقلیم (و البته پس از نشست با سفیر ایران و هادی العامری)، نشان می دهد که نفوذ تهران نقشی پر رنگ در شکل گیری بلوک 3 داشته است. با این وجود، مطالبات بلوک 3، می تواند در راستای جدایی کردستان استفاده شود و از این رو، دو بلوک اول، بایستی دقت لازم در پذیرش یا رد آن را داشته باشند.

بررسی وضعیت بلوک 4

محور الوطنی، که در واقع نماینده سنی های عراق در بازی انتخاب نخست وزیر است از اتحاد 6 حزب و ائتلاف سنی شکل گرفته و مدعی است که 53 کرسی در اختیار دارد (البته اغراق است). این بلوک، در تکاپو برای بقاست، بعنی بر خلاف بلوک سوم که به دنبال رسیدن به یک هدف ایجابی است، تنها به دنبال کسب امتیاز بیشتر می رود. از این رو، هر یک از دو بلوک که امتیاز بیشتری بدهد، بلوک 4 را به خود ملحق ساخته است.

محور الوطنی مردد میان بلوک 1 یا 2: کنش های سیاسی بلوک 4 نشان دهنده این است که رهبران آن، همچنان مردد هستند که به کدامیک از دو بلوک بپیوندند. البته آخرین پالس هایی که از این بلوک رویت شده نشان می دهد که گام های لرزانی به سوی بلوک دوم بر می دارد ولی تا زمانی که همه چیز علنی نشود، نمی توان نتیجه ای گرفت. از جمله این پالس ها، عدم مشارکت اعضای بلوک 4 در نشست هتل بابل به رغم دعوت بود (برخی منابع آگاه عراقی به راهبرد معاصر گفته اند این رد دعوت در پی وعده بلوک 2 به خروج حشدالشعبی از مناطق سنی نشین در عوض عدم ائتلاف محور الوطنی با بلوک 1 صورت گرفته است). همچنین شاهد بودیم که بلوک 4 بر خلاف رد دعوت بلوک 1، دعوت بلوک 2 را با حضور در دفتر نوری المالکی و منزل هادی العامری، پذیرفت.

جمع بندی

چشم ها برای انتخاب نخست وزیر عراق، به رقابت دو بلوک اصلی و تصمیم دو بلوک فرعی دوخته شده است. از یک سو، جناح "غیر ایرانی" شیعه تقریبا 120 کرسی را به صورت متزلزل در اختیار گرفته و از سوی دیگر، جناح حامی محور مقاومت، نزدیک به 93 کرسی را به صورت منسجم هدایت می کند. در این بین، تصمیم دو حزب اصلی کرد که در قالب یک ائتلاف غیر رسمی، نزدیک به 43 کرسی را در اختیار دارند و 6 حزب اصلی سنی که تحت لوای محور وطنی گرد هم آمده اند، بسیار سازنده است. هرچند بنظر می رسد بلوک 1 با 30 کرسی بیشتر، در نهایت جاذبه بیشتری برای بلوک 3 و 4 خواهد داشت اما همچنان، مهره های بازی بلوک 2، زیاد هستند و می توانند سرنوشت را تغییر دهند. در هر صورت، سرنوشت این بازی هر چه که باشد، نخست وزیر عراق در دوره بعدی، فشار بسیار شدیدی را بایستی تحمل کند؛ از یک سو همپیمانان ناهمگون خود را با امتیاز دهی های گزاف راضی نگه دارد و از سوی دیگر، بکوشد اپوزیسیون قوی و پر تعداد را خاموش سازد.