رویکردهای ایران پس از نشست «جی-7» چه خواهد بود؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ چند روز مانده به آغاز اجلاس گروه 7 دیدار مهمی در «کاخ الیزه» پاریس بین «محمدجواد ظریف»، وزیر امورخارجه ایران و «امانوئل ماکرون»، رئیس‌جمهور فرانسه صورت می‎گیرد. ظریف پس از دیدار از کشورهای منطقه اسکاندیناوی در صورتی وارد فرانسه می‎شود که تهران قاطعانه اعلام می‌کند که تا برداشتن گام سوم خروج از برجام زمان کوتاهی باقی مانده است و عواقب این واکنش [به خروج آمریکا و بدعهدی اروپا] را به طرف‌های مقابل مخابره کرد. پالس‌های مشخص اقدامات ایران در خروج از برجام زودتر به گوش اروپایی‌ها رسیده آن‌ها را مسرانه در تکاپوی ایفای نقش میانجی  ایران و ایالات متحده قرار داد. این در حالی است که کشورهای اروپایی خود در مقام طرفین برجام نتوانسته اند به تعهدات خود پایبند بوده و در ظاهر بدون احیای هویت برجام، در این توافق نامه یک نقشی مصنوعی را ایفا کرده‌اند

با این وجود «محمدجواد ظریف» آخرین سخنان و رایزنی‌های دولت فرانسه را مثبت قلمداد کرده در خصوص جزئیات این طرح فرانسوی نیز مواردی پیش‌بینی می‌شد، برخی از این موارد شامل: « فعال شدن اینستکس برای مبادلات بانکی و تجاری با ایران با ۱۵ میلیارد یوریو و طرح «توقف در برابر توقف» فرانسه در این معنا که ایران از اجرایی کردن گام سوم کاهش تعهداتش در برجام صرف‌نظر کند و در ازای آن برخی از تحریم‌های آمریکا به تعلیق درآید تا فرصت گفت‌وگو درباره برنامه موشکی و نفوذ ایران در خاورمیانه فراهم شود». در نهایت ظریف در جمع خبرنگاران در پاریس گفت: «گفت‌وگوهای خوب و سازنده‌ای بود، البته به این بستگی دارد که چگونه اتحادیه اروپا بتواند به تعهداتی که در قالب برجام و همینطور تعهداتی که بعد از برجام و خروج آمریکا متعهد شده عمل کند. البته اجلاس جی ۷ هم است و فرصتی برای آقای مکرون است که با سایر اعضای اروپایی ۱+۴ و اگر بخواهند با سایر اعضای گروه ۷ صحبت کنند».

اما در آن طرف میز برجام، از بریتانیا نیز اخباری مخابره می‌شود که طی آن همزمان با این تحولات، یک مقام آگاه در وزارت خارجه بریتانیا که «خبرگزاری رویترز» نام او را اعلام نکرده، قبل از آغاز اجلاس گروه ۷ گفت نزدیکی بوریس جانسون با دونالد ترامپ تأثیری در مواضع دولت بریتانیا نسبت به توافق هسته‌ای با ایران ندارد: «ما همچنان خواهان حفظ برجام هستیم و مایل نیستیم ایران به بمب اتمی دست پیدا کند. مهم است که توافق اجرا شود و موضع دولت بریتانیا هم تغییر نکرده است».

در ادامه «امانوئل مکرون»، رئیس‌جمهوری فرانسه جمعه یکم شهریور/ ۲۳ اوت، ساعتی قبل از دیدار و گفت‌وگو با وزیر‌خارجه ایران با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که غروب شنبه در ضیافت شام و همچنین صبح یکشنبه با رهبران گروه ۷ موضوعات مهم سیاسی جهان از جمله توافق هسته‌ای با ایران و تنش ایران و آمریکا در خلیج فارس به بحث گذاشته می‌شود و سپس اگر ضرورت داشت گروه ۷ بیانیه پایانی صادر می‌کند، در غیر اینصورت بدون بیانیه به کار خود پایان می‌دهد. با این وجود به اعتراف «دونالد توسک»، رئیس شورای اروپا، خروج آمریکا از برجام علاوه بر آن که هیچ دستاوردی را برای جهانیان نداشته اذعان دارد که: «اختلافات جهان غرب در این مورد بازی کردن در زمین رهبران ایران و همچنین روسیه و چین است». اروپا به این نتیجه رسیده است که هزینه‌های خروج آمریکا از برجام بیشتر بر دوش این نهاد  سنگینی کرده و از طرفی، جبهه عربی نیز به آن دسته از اهداف خود در قبال ایران نتواسته برسد.

اما آخرین خبر در خصوص نشست جی 7 و مذاکرات دو طرفه آمریکا و فرانسه به نقل از بلوبمبرگ آمده است که: «امانوئل مکرون از ترامپ خواسته که به طور موقت تحریمهای نفتی ایران را کان لم یکن کند تا فرانسه با جلب نظر ایران بتواند این کشور را مجاب به حفظ برجام کند. بلومبرگ به نقل از چند مقام سیاسی فرانسه می‌گوید که بحثهای مقدماتی بین دو رئیس جمهور در ناهار نشست جی 7 انجام شده است. مقامات فرانسوی می‌گویند در صورت تایید ترامپ و ایران، بسته پیشنهادی مکرون در دو مرحله انجام می‌گیرد. در مرحله اول ایران اجازه خواهد داشت که نفت خود را بفروشد به شرطی که [در مرحله دوم] اولا در برجام بماند و آن را نقض نکند، به یک راهکار مناسب با اروپا در مورد کاهش تنشها در خلیج فارس برسد و مثلا نفتکش توقیف شده اخیر انگلیس را رها کند و در مورد اتفاقات منطقه و اقدامات مناسب بعد از سال 2025 که زمان انقضای برجام است به توافقاتی با کشورهای اروپایی برسد.

بلومبرگ مدعی است که ممکن است این توافق انجام شود چرا که دو کشور(ایران و آمریکا) خواهان جنگ نیستند. مکرون در چند روز اخیر مذاکرات بسیار سنگینی را با «محمدجواد ظریف» داشته و حدوداً یک ماه قبل هم با ترامپ مذاکراتی را داشته است. با خروج ترامپ از برجام اوضاع این توافقنامه بسیار به هم ریخته است و رئیس جمهور فرانسه در تلاش است که به نوعی آمریکا و ایران را مجددا به میز مذاکره بازگرداند و نوعی توافق بینشان ایجاد کند. این سایت خبری مدعی است که مذاکرات ترامپ با مقامات فرانسوی در چند نوبت انجام گرفته و فرانسه به شدت دنبال این است که آمریکا را از تندروی علیه ایران دور کند.

عزم جدی طرف‌های اروپایی در قبال ایران و در راستای میانجی‌گری برای ایالات متحده را می‌توان بر اساس چند محور اساسی تحلیل کرد:

اقتدار نظامی و امنیت خلیج فارس

بررسی فرآیند دیپلماسی عمومی و نیز عرصه واقعیت که در مختصات خلیج فارس به تحقق پیوسته است، نشان می‌دهد که ساقط شدن پهپاد آمریکایی، توقیف نفتکش بریتانیایی، شبه چرخش برخی کشورهای حوزه خلیج فارس به سمت ایران و ناامیدی ائتلاف عربی از زورآزمایی ترامپ با ایران جزء ابعادی بوده است که در سایه اقتدار نیروهای نظامی ایران به طرف‌های غربی دیکته شده و آن‌ها را از مقام یک «ناظر بر شکست برجام» به یک چاره‌اندیشی سوق داده است. در این میان ائتلاف نظامی در آب‌های خلیج فارس با محوریت آمریکا نیز آنگونه که باید نتوانست با یک اجماع تأثیرگذار در صحنه حاضر شود. عمدتاً برخی کشورهای هم‌پیمان با ایالات متحده نمی‌توانند لطمات و عواقب ِ پس از حضور در خلیج فارس را تحمل کنند؛ این در حالی است که پیام نیروهای نظامی و حاکمیت جمهوری اسلامی به حضور کشورهای مختلف در خلیج‌فارس بسیار روشن بوده و گوش‌هایی که این پیام را باید بشنوند، تاکنون پژواک آن را در یافته‌اند.

هزینه‌های مالی برجام:

اروپاییان، به این نتیجه رسیده‌اند که حفظ برجام و فرسایش دیپلماتیک فی ما بین این مسئله (به طور مثال در خصوص نفتکش بریتانیایی) با ایران از آنچه می‌اندیشیدند پر هزینه‌تر و البته پر مخاطره‌تر بوده است. از طرفی منافع کلان اقتصادی فرانسه تا قبل از نقض برجام و در دوران حضور شرکت‌های فرانسوی در ایران بر خلاف میل باطنی واشنگتن یکی از آن دلایلی است که اروپا و در صدر آن‌ها فرانسه سعی در مجاب کردن ایالات متحده آمریکا برای بازگشت به برجام را دارند.

گام‌های طلایی خروج از برجام:

شاید اگر گام‌های خروج از برجام زودتر برداشته می‌شد، تأثیرات این راهبرد نیز به مراتب زودتر احساس می‌گشت؛ اما این گام‌ها اثبات کرده است که ایران در صورتی که ابعاد حقوقی و منابع ملی خود را متزلزل ببنید در هر لحظه می‌تواند به مرحله‌ی پیش از برجام باز گردد. طرف‌های غربی این مسئله را تا پیش از برداشتن گام‌های خروج از برجام روی کاغذ پنداشته و کمتر گمان می‌کردند که ایران نیز پایبندی خود به برجام را هر مرحله کمتر کند. تا جایی که امروز پس از نشست گروه «جی 7» به اثبات رسید که ماکرون و دیگر متحدان غربی آمریکا به دنبال سوق دادن ایران به نقطه اصلی برجام هستند و این دغدغه نشان می‌‎دهد که ایران در راه درستی گام‌های خود را هر چند دیر اما استراتژیک طراحی و اجرا کرد.

راهبردهای دیپلماتیک جمهوری اسلامی در روزهای آتی:

چه باید کرد؟ پاسخ این سئوال را اگر چه دیپلماسی ایران و سیاست‌های کلان حاکمیت در منطقه داده است. اما عزم تهران برای بازپس‌گیری حقوق از دست رفته ملت در برجام و اذعان مسئولان به غلط بودن شاکله برجام در برخی موارد حساس باعث آن شد که مقاومت فعالانه کشور در حوزه سیاست خارجی پاسخ بدهد. این بار دولت آمریکا راهکار خود را با تریبون پاریس مطرح کرده و برای از بین نرفتن بیشتر از قبل چهره سیاسی ایالات متحده در عرصه بین‌الملل، بسته‌های پیشنهادی خود را به ایران روانه کرده و اظهار می‌کند که به دنبال جنگ با ایران نیست. اما در این میان ایران نیز باید نسبت به بسته دوم پیشنهادی طرف‌های غربی که عمق استراتژیک ایران در منطقه را هدف گرفته آگاهانه رفتار کند.

اما تصمیم عاقلانه آن است که در ابتدا برجام را باید نصب‎العین خود در راه دیپلماسی با طرف‌های غربی کنیم و نهایتاً با وجود نزدیک بودن انتخابات ریاست جمهوری 2020 آمریکا و احتمال بیشتر پیروزی «دونالد ترامپ»، برای یک بار، نوع برخورد جمهوری اسلامی با دولت رادیکال او را مشخص نماییم. در این میان با توجه به تأثیرگذاری مستقیم دو محور «تحریم نفتی» و «تحریم بانکی» بر اقتصاد کشور، الزام آور است که نخست، سعی شود حوزه مذاکره‌ای ایران در چارچوب برجام و مفاد آن طرح‌ریزی شده و به ناگاه خود را در زمین برجام‌های منطقه‌ای و موشکی قرار ندهیم. دوم آنکه به جز رفع یک باره‌ی تمام تحریم‌های نفتی، دستگاه اقتصادی و دیپلماسی دولت باید پیگیر رفع تحریم‌های بانکی نیز باشند. رسیدن به نقطه شروع برجام شاید برای ایران آورده بسیار زیادی نداشته باشد اما می‌تواند به متوازن کردن اقتصاد خود در حوزه های نفتی و امثالهم و نیز ادامه بهبود دیپلماسی با کشورهای خلیج فارس در راستای «عادی‌سازی روابط»، به یک پایداری حقیقی دست یافت.