احزاب پارلمانی از مجلس اول تا یازدهم

به گزارش راهبرد معاصر، انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی با تمام کش و قوس‌ها و یارکشی‌ها و ائتلاف‌های راست و چپ و اصولگرا و اصلاح طلب و غیره و غیره بالاخره دوم اسفند ماه 98 با مشارکت نزدیک به 45 درصد  مردم و پیروزی حداکثری جناح اصولگرا به پایان رسید و قرار است خرداد ماه 99 تشکیل جلسه دهد.

 به عبارتی مجلس یازدهم مجلسی اصولگراست چرا که اکثر نمایندگان منتخب تهران نامزدهای لیست وحدت اصولگرایان هستند که با صف آرایی منظم در مقابل اصلاح طلبان به پیروزی رسیده‌اند؛ هر چند اصولگرایان هم در این دوره از آن وحدت لازم برخوردار نبودند و تقریبا 5 لیست از گروه‌های مختلف اصولگرا همچون لیست ایران سربلند یا همان لیست وحدت نیروهای انقلابی، لیست جبهه پایداری، لیست مدیران و وزرای دولت احمدی نژاد، لیست جامعه روحانیت مبارز و لیست جوانان انقلابی ایران ارائه دادند و به انشقاق اصولگرایی دامن زدند اما همان لیست وحدت به تنهایی توانست ائتلافی نیرومند تشکیل دهد . البته پیروزی حداکثری اصولگرایان در مجلس یازدهم حکایت از نارضایتی مردم از عملکرد اصلاح طلبان در مجلس دهم نیز دارد مجلسی که به اذعان کارشناسان بیش از آنکه مردمی باشد دولتی و گوش به فرمان امر و نهی‌های دولت بود!

اگر بخواهیم عملکرد مجلس شورای اسلامی از ابتدا تاکنون را  بررسی کنیم بد نیست گذری بر ترکیب احزاب پارلمانی از مجلس اول تا یازدهم داشته باشیم چرا که عملکرد مجالس به ترکیب گروه‌های سیاسی، گرایشات حزبی و تفکر جناحی بسیار نزدیک است به عبارتی آنچه در بطن جامعه از عملکرد و طرز تفکر و گرایش احزاب سیاسی شاهدیم در مجلس ملموس‌تر است.

نخستین مجلس؛ سیاسی‌ترین مجلس

مجلس اول که نخستین مجلس پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 57 بود هفتم خرداد 1359 تشکیل جلسه داد. هر چند هنوز در آن سال‌ها راست و چپ به معنایی که امروز از اذهان عمومی وجود دارد و اصولگرا و اصلاح طلبی نبود اما باز هم  سه جریان عمده در فضای سیاسی کشور فعال بودند  و به تبع مجلس اول هم متشکل از سه فراکسیون سیاسی بود. نخست فراکسیونی که از ائتلاف بین حزب جمهوری اسلامی، جامعه روحانیت مبارز تهران، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و سایر نیرو‌هایی که برچسب اسلامی داشتند، شکل گرفته بود. چهره‌های شاخص این ائتلاف افرادی نظیر آیت الله خامنه‌ای، آیت الله هاشمی رفسنجانی، شهید محمدجواد باهنر و شهید آیت بودند؛ این فراکسیون اکثریت مجلس را تشکیل می‌دادند و در مقابل آن دو فراکسیون نهضت آزادی و حامیان دولت قرار داشتند که مهندس بازرگان، یدالله سحابی، عزت الله سحابی،ابراهیم یزدی، علی اکبر معین فر و هاشم صباغیان از چهره های شاخص نهضت آزادی و  احمد سلامتیان و احمد غضنفرپور هم چهره های شاخص حامی دولت(بنی صدر) بودند.

 مجلس اول را متنوع‌ترین و سیاسی‌ترین مجلس در طول حیات جمهوری اسلامی تا به امروز خوانده اند تا جایی که این موضوع باعث بروز تنش‌ها و حتی درگیری‌های فیزیکی در مجلس شد. از جمله اقدامات مجلس اول تصویب بی کفایتی سیاسی سیدابوالحسن بنی صدر و تصویب آزادی گروگان‌های سفارت آمریکا بوده است.

مجلس دوم از نخست وزیری میرحسین موسوی تا قانون مطبوعات

26 فروردین 63 زمان برگزاری انتخابات دومین مجلس شورای اسلامی بود؛ مجلسی که در آن عملا نهضت آزادی و حامیان دولت جایی نداشتند چرا که با فرار بنی صدر نیروهای حامی دولت نیز متواری و مدعیان آزادی که همان نیروهای لیبرال بودند نیز ازسپهر سیاسی کشور خارج شدند. حزب جمهوری اسلامی هم در میانه راه دومین مجلس شورای اسلامی منحل شد و در نهایت جامعه روحانیت مبارز و تشکل‌های همسو اکثریت کرسی‌های مجلس دوم را از آن خود کردند.

 کارشناسان سیاسی اذعان دارند که نخستین زمزمه‌ها برای انشقاق در میان نیروهای انقلابی در این مجلس شنیده شد، زمزمه‌هایی که به شکل گیری دو جناح اصلی مجلس سوم منجر شد. هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس دوم و مهدی کروبی هم جزو نائب رئیسان آن بودند. شاید از مهمترین اتفاقات در مجلس دوم ماجرای رای اعتماد به نخست وزیری میرحسین موسوی و صف کشی 99 نماینده در مخالفت با این نخست وزیری بود امری که خود مرزبندی‌های سیاسی جدی تری میان نمایندگان ایجاد کرد و اصطلاح اسلام آمریکایی و خط امامی هم از میانه این کشمکش‌ها بیرون آمد. تصویب کلیات قانون مطبوعات و آغاز به کار شورای عالی انقلاب فرهنگی از جمله مهم‌ترین مصوبات این دوره است.

حساس‌ترین مجلس؛ از ارتحال امام تا بازنگری قانون اساسی

انتخابات سومین دوره مجلس 19 فروردین 67برگزار شد؛ مجلسی که به گواه تاریخ سیاسی کشور یکی از حساس ترین و به تبع تاثیرگذارترین مجالس شورای اسلامی بوده است.اما مطابق با دو مجلس قبلی رئیس مجلس آیت الله رفسنجانی بود که پس از انتخابش به عنوان رئیس دولت، مهدی کروبی رئیس مجلس شد.

 در انتخابات مجلس سوم جامعه روحانیت مبارز تهران از درون دچار اختلافاتی شد و سبب شد تا مجمع روحانیون مبارز از جامعه روحانیت جدا شود که از آن به عنوان نخستین انشقاق تاثیرگذار در میان نیروهای انقلابی یاد می‌کنند که زمینه شکل گیری دو جناح چپ و راست را فراهم کرد چنانچه مجمع روحانیون مبارز تهران و تشکل‌های همسو با آن که در آن سال‌ها به نیرو‌های خط امام معروف بودند در سال‌های بعدی زمینه ظهور جبهه اصلاحات را فراهم کردند. مجلس سوم شاهد ظهور دو طیف اصلی سیاسی کشور شد چنانچه چهره‌های شاخص متمایل به جامعه روحانیت مبارز در این مجلس افرادی نظیر هاشمی رفسنجانی، محمدرضا باهنر و حجت الاسلام مجتهد شبستری بودند و چهره‌های شاخص جناح مقابل هم مهدی کروبی، مجید انصاری و رسول منتجب‌نیا بودند. با این حال  پذیرش قطعنامه 598، درخواست مجلس برای بازنگری در قانون اساسی، ارتحال حضرت امام خمینی (ره)، انتخاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رهبر انقلاب از مهم‌ترین حوادث این دوره است.

مجلس چهارم؛ شورای نگهبان و نظارت بر صلاحیت‌ها

مجلس چهارم در فضایی کم تنش‌تر کار خود را آغاز کرد؛ انتخابات آن در فروردین سال 71 انجام و رییس این مجلس علی اکبر ناطق نوری بود و اگر چه جاروجنجال انتخابات این مجلس بالا بود اما به دلیل راه نیافتن نامزد‌های همسو با مجمع روحانیون که برخی از فیلتر شورای نگهبان هم عبور نکرده بودند، خبری از منازعات سیاسی در این مجلس نبود لذا تقریبا مجلسی یک دست شکل گرفت. فراکسیون‌ها هم تخصصی و موردی بودند که رنگ و بوی سیاسی نداشتند.

 با این حال دو گروه عمده ای که در این مجلس حضور داشتند همان گروه‌هایی بودند که با یکی از دو تشکل جامعه روحانیت مبارز«پیروان خط امام و رهبری»و مجمع روحانیون مبارز «خط امامی»ها همسو بودند. همچنین حزب کرگزاران حزب نزدیک به هاشمی رفسنجانی در این دوره مجلس شکل گرفت. یکی از بحث‌های حاشیه ای این دوره، بحث درباره نحوه نظارت شورای نگهبان در انتخابات بود که نهایتا به تصویب نظارت استصوابی انجامید.

پوست اندازی‌های سیاسی در مجلس پنجم

هجدهم اسفند 74 انتخابات مجلس پنجم برگزار شد رئیس  این دوره مجلس هم علی اکبر ناطق نوری و نائب رئیسان آن، حسن روحانی و محمدعلی موحدی کرمانی بودند. در مجلس پنجم جناح راست حائز اکثریت کرسی‌ها بود. در این دوره فراکسیونی با عنوان «حزب الله» و فراکسیونی به نام «اقلیت» تشکیل شد که چهره‌های شاخص حزب الله، ناطق نوری، محمدجواد لاریجانی، دری نجف آبادی و محمدرضا باهنر و اقلیت مجید انصاری، مصطفی معین و فاطمه کروبی بودند. مجلس پنجم در شرایطی بر سر کار آمد که خطوط و جریان های سیاسی ایران در حال تغییر و پوست اندازی بودند. برخورد مجلس پنجم که متعلق به جناح راست بود با کابینه خاتمی، از دیگر نکات قابل ذکر این دوره است که تمام وزیران پیشنهادی دولت در مجلس رای اعتماد گرفتند.

مجلس ششم؛ از جنجال تا تحصن

انتخابات جنجالی‌ترین مجلس تاریخ ایران یعنی مجلس ششم 29 بهمن 78 برگزار شد؛ رئیس این  مجلس مهدی کروبی بود. در این دوره همزمان با ریاست جمهوری محمد خاتمی در دولت هفتم، حزب مشارکت  متشکل از چهره‌های اصلاح‌طلب نیز تشکیل شد، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ماهیتی چپ به خود گرفت و کارگزاران سازندگی هم ساختار حزبی کاملی به خود گرفت. این سه تشکل فراکسیون دوم خرداد (اکثریت) را در مجلس ششم شکل دادند. غلامعلی حدادعادل هم نفر اول جناح راست به مجلس ششم راه یافت و با سایر نماینده‌های اصولگرا در این دوره فراکسیون اقلیت مجلس را تشکیل دادند و اختلاف‌ها از همان اول بین این دو فراکسیون روی داد. جنجال‌های سیاسی در این مجلس بسیار بالا بود و شاید معروفترین حاشیه این مجلس تحصن دسته جمعی نمایندگان در اعتراض به رد صلاحیت نمایندگان اصلاح‌طلب برای انتخابات مجلس هفتم بود.

طرح تثبیت قیمت‌ها در مجلس هفتم

مجلس هفتم اول اسفند ماه 82 انتخاباتش برگزار شد؛ غلامعلی حدادعادل رییس مجلس هفتم شد و اصولگرایان که اقلیتی محجوب در چهار سال گذشته بودند، این‌بار اکثریت کرسی‌های مجلس را به خود اختصاص دادند. اصلاح‌طلبان هم که تحصنشان جواب نداده بود، نامزد چندانی برای این  انتخابات نداشتند. از این رو فراکسیون اقلیت مجلس هفتم را تشکیل دادند و محمدرضا تابش، گرامی مقدم و اعلمی چهر‌ه‌های شناخته شده این فراکسیون بودند. شاید از مهمترین اتفاقات سیاسی در این مجلس زدن جرقه ها برای پراکندگی میان اصولگرایان از جمله فراکسیون مستقل، وفاق و کار آمدی و حزب الله بود.

یکی از مصوبات جنجالی مجلس هفتم، طرح تثبیت قیمت‌ها بود که بر اساس آن، دولت وقت را از افزایش تدریجی قیمت برخی اقلام یارانه دار، همچون سوخت و کالاهای عمومی منع می‌کرد.

فراکسیون های نوظهور در مجلس هشتم

انتخابات هشتمین دوره مجلس شورای اسلامی 24 اسفند 1386 برگزار شد و علی لاریجانی رئیس آن بود. مجلس هشتم  هم از اکثریت نمایندگان اصولگرا تشکیل شده بود اما اختلافاتی که در میان اصولگرایان در مجلس قبلی مایه انشعاب‌ و انشقاق‌هایی شده بود روند جدی‌تری به خود گرفت. تنها فراکسیون مجلس هشتم فراکسیون اصولگرا بود که نقش اکثریت را بازی می کرد اما به زودی نمایندگان حامی دولت فراکسیون انقلاب اسلامی را تشکیل دادند که  روح الله حسینیان و مرتضی آقاتهرانی از  چهره‌های شناخته شده آن بودند.

فراکسیون دیگری نیز متشکل از اصولگرایان حامی دولت در مجلس هشتم شکل گرفت  که فراکسیون «مهرورزی» نام داشت و  سید کاظم موسوی و عیسی زاده از اعضای این فراکسیون بودند. محمدرضا باهنر نیز در این دوره فراکسیونی تحت عنوان «پیشرفت و عدالت» را تشکیل داد اما فراکسیون فعالی نبود. در مجلس هشتم اصلاح طلبان اقلیت بودند و فراکسیون «خط امام» را تشکیل دادند که محمدرضا تابش، مسعودپزشکیان ومصطفی کواکبیان از اعضای آن بودند. مرضیه وحید دستجردی  برای نخستین بار در تاریخ جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک زن توانست در این دوره به عنوان وزیر بهداشت از نمایندگان رای اعتماد بگیرد.

مجلس نهم و طرح سوال از رئیس جمهور

انتخابات نهمین مجلس شورای اسلامی هم در12 اسفند 90 برگزار شد و با وجود تلاش‌هایی که برای ارائه لیست واحد در این انتخابات از سوی اصولگرایان صورت گرفت، در آستانه انتخابات لیست‌های متعدد اصولگرا به عرصه آمد اما در آستانه انتخابات بار دیگر جبهه متحد اصولگرایان برای ارائه لیستی واحد با محوریت آیت الله مهدوی کنی تشکیل شد. جمعیت ایثارگران و رهپویان، جبهه پیروان خط امام و رهبری، حامیان دولت و نمایندگانی از سوی آقایان لاریجانی و قالیباف، قرار بود  اضلاع این ترکیب که 8+7 نام گرفته بود را تشکیل دهند. اما حامیان دولت راضی به حضور در این ائتلاف نشده و «جبهه پایداری» را برای ارائه لیستی مجزا پایه گذاری کردند.

پس از انتخابات مجلس نهم، فراکسیون «رهروان ولایت» نخستین فراکسیونی بود که اعلام موجودیت کرد.علی لاریجانی، کاظم جلالی، محمدرضا باهنر، شجاعی کیاسری  و ... از جمله اعضای این فراکسیون بودند. بیش از 170 نماینده مجلس نهم در این فراکسیون حضور دارند و از این رو فراکسیون اکثریت در مجلس نهم به شمار می رود. با این وجود تنها 9 نامزد اصلاح طلب شناخته شده به مجلس نهم راه یافتند. در این دوره و در تاریخ 24 اسفند 1390 برای اولین بار در تاریخ کشورمان جلسه سوال نمایندگان مجلس از رئیس جمهور برگزار شد که حواشی زیادی هم به همراه داشت.

مجلس دهم از برجام تا پالرمو

انتخابات مجلس دهم هم در اسفند 94 برگزار شد که اکثر کرسی‌های آن برخلاف مجلس نهم به دلیل انشعابات و انشقاق های بسیار در میان جبهه اصولگرا که نتوانستند لیست واحدی تشکیل دهند توسط اصلاح طلبان و حزب اعتدالگرا اخذ و علی لاریجانی رئیس مجلس شد.

 عنوان می شود تصویب برجام و اصلاح قانون تجارت؛ مهمترین مصوبه بین المللی، حقوقی و اقتصادی مجلس دهم وقانون مبارزه با تامین مالی تروریسم ، لایحه الحاق ایران به کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با جرائم سازمان یافته فراملی یا «پالرمو» همچنین دوتابعیتی ها جنجالی ترین این قوانین در مجلس دهم بوده است.

بهره سخن

مجالس شورای اسلامی از مجلس اول تا دهم درگیر و دار جنجال‌های سیاسی و پوست اندازی جناح ها بوده است؛ حالا به مجلس یازدهم رسیده ایم مجلسی که با اکثریت کرسی‌های اصولگرا قرار است از خرداد 99 تشکیل جلسه داده و برای قوانین 4 سال آینده کشور و نظارت بر اجرای آن تلاش کند یا به قول برخی وعده و وعید ها کاری کند کارستان و دولت خسته را بیدار کند و اوضاع را بهبود بخشد.