به گزارش راهبرد معاصر؛ در 14 ژوئیه 2015 بین ایران و 5 عضو دائمی شورای امنیت به اضافه آلمان، توافقی در حوزه هسته ای منعقد شد که بر اساس آن، ایران در ازای لغو تحریم های اقتصادی متعهد شد که تا با برخی از محدودیت های هسته ای در حوزه های غنی سازی اورانیوم و بازرسی های سرزده و مستمر آژانس بین المللی از تاسیسات هسته ای موافقت کند. دونالد ترامپ در تاریخ 8 مه 2018م بر اساس وعده های انتخاباتی خود از توافق هسته ای موسوم به برجام خارج شد و در قالب تحریم های اولیه و ثانویه، استراتژی فشار حداکثری را علیه ایران اعمال نمود. سایر اعضای باقی مانده برجام از جمله ایران بر تداوم و حفظ توافق هسته ای تاکید کردند، اما در نهایت ایران در واکنش به عدم پای بندی کشورهای اروپایی مندرج در برجام، گام هایی برای تقویت برنامه هسته ای برداشت که در عین قابل بازگشت بودن، به عنوان نقض تعهدات برجام به شمار می آمدند. هدف اصلی دولت ترامپ از کارزار فشار حداکثری نابودی برجام یا ایجاد توافق جدیدی است که علاوه بر مسئله هسته ای، برنامه موشکی و سیاست های منطقه ای ایران محدود شود.
از تازه ترین تلاش های دولت ترامپ برای مقابله با ایران، تقلا برای تمدید تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران می باشد که در 18 اکتبر 2020 منقضی خواهد شد. تلاش های ایالات متحده برای تمدید این تحریم ها از طریق ارائه پیش نویس یک قطعنامه جدید در شورای امنیت با شکست مواجه شد. اکنون واشنگتن درصدد است تا با توسل به مکانیزم «اسنپ بک» تمامی تحریم های سازمان ملل را که بر اساس برجام لغو شده بودند، بازگرداند.
در این راستا، اعضای شورای امنیت سازمان ملل با تصمیم آمریکا برای توسل به مکانیزم ماشه برای بازگرداندن تمامی تحریم های سازمان ملل مخالفت ورزیده اند. چنین بحرانی تنش های کنونی در میان اعضای دائم شورای امنیت را افزایش خواهد داد و ارزش آن را به عنوان یک قدرت بزرگ و تصمیم گیرنده، زیر سوال خواهد برد.
مواضع بازیگران کلیدی
الف) ایالات متحده آمریکا: راهبرد ایالات متحده آمریکا در رابطه با پایان محدودیت های تسلیحات متعارف شورای امنیت علیه ایران بر روی دو سناریو مبتنی شده است: الف) ارائه پیش نویس قطعنامه جدید برای تمدید محدودیت های تسلیحاتی ب) توسل به مکانیزم ماشه با ادعای دولت مشارکت کننده در برجام بر اساس قطعنامه 2231 شورای امنیت برای بازگرداندن تمامی تحریم های سازمان ملل علیه ایران. اجرایی سازی هر دو سناریو فوق می تواند ضربات مهلکی به پیکره بی جان برجام وارد کند. سناریوی نخست از نظر ایران نقض آشکار برجام و سناریوی دوم عملا به معنای فروپاشی کامل برجام است. تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران بخشی از استراتژی گسترده دولت آمریکا برای از بین بردن هر گونه سود برجام و بی اثر کردن این توافق نامه می باشد.
ب) روسیه: روس ها بر این عقیده هستند که دلیل اصرار آمریکا بر تمدید تحریم تسلیحاتی «فروپاشی برجام» و «دستیابی به یک موفقیت دیپلماتیک قبل از انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر» می باشد. آن ها معتقدند که اگر روسیه با طرح تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران موافقت می کرد، ایران از برجام خارج می شد و این یعنی فروپاشی کامل توافق هسته ای. بنابراین بهترین گزینه برای روسیه این بود تا جلوی قطعنامه ایالات متحده آمریکا را بگیرد.
در این راستا مقامات روس به وضوح اعلام کردند که در صورت لزوم، هرگونه تلاش برای تصویب پیش نویس قطعنامه جدید شورای امنیت را وتو خواهند کرد. دوم این که مقامات روسیه باج گیری آمریکا از سایر شرکای برجام برای احیای تحریم های سازمان ملل را رد کردند و تصریح کردند که بازگشت تحریم های سازمان ملل را به رسمیت نمی شناسند، زیرا ایالات متحده پس از خروج از برجام در می 2018 از هیچ جایگاه قانونی برای این کار برخوردار نیست.
ج) چین: چین خروج آمریکا از توافق هسته ای را «عامل اصلی» و نقطه شروع عدم پای بندی به چارچوب تعهدات برجامی دانست. مقامات چین، واشنگتن را به دلیل اعمال تحریم های یکجانبه علیه تهران مقصر می دانند و آن ها بر این تاکید دارند که واشنگتن با خروج از برجام هیچ حقی برای ارجاع مسئله به شورای امنیت ندارد. چین از سایر کشورهای عضو برجام خواسته تا در جبهه ای مشترک با ایالات متحده مخالفت کنند و تعهد آن به برجام را خواستار شوند. دیپلمات های چینی همچنین با پیشنهاد اروپایی ها در مورد ورود به تعهدات داوطلبانه برای چشم پوشی از فروش تسلیحات به ایران مخالفت کرده اند و بر حق خود در پیشبرد توافقات همکاری های امنیتی دوجانبه با ایران تاکید می کنند.
د) اروپا: سه کشور اروپایی امضا کننده برجام سعی کرده اند از یک سو بین بررسی نگرانی ایالات متحده درباره انتقال تسلیحات متعارف به ایران و تلاش برای حفظ برجام و جلوگیری از بازگشت تحریم های سازمان ملل که می تواند ضربه شدیدی به اعتبار شورای امنیت وارد کند، توازن برقرار کنند. اروپایی ها به دنبال یک راه حل «سازنده و خلاق» هستند تا با جلوگیری از فروش تسلیحات پیشرفته توسط چین و روسیه به ایران، نگرانی های آمریکا را در زمینه لغو تحریم های سازمان ملل کاهش دهند.
ه) ایران: مقامات ایران بر این عقیده هستند که لغو تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران یکی از مهم ترین امتیاز و مزایای توافق هسته ای می باشد که از آن به عنوان «هدف اصلی سیاسی، امنیتی و دفاعی» یاد می کنند. بنابراین آن ها بر این عقیده هستند که هر گونه تلاش برای تغییر یا اصلاح بازه زمانی توافق به معنای نقض قطعنامه 2231 شورای امنیت است. مقامات ایرانی تلاش های آمریکا برای تمدید تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل را بخشی از کمپین نابودی مزایای برجام برای ایران می دانند. ایران با احتساب چشم انداز تغییر دولت در ایالات متحده، سعی می کند گام هایی برندارد که احتمال بازگشت آمریکا به توافق طبق وعده جو بایدن، نامزد دموکرات در انتخابات، را به خطر اندازد.
گزارش ها و توصیه ها
شکست قابل پیش بینی دولت ترامپ برای تمدید محدودیت های تسلیحاتی علیه ایران هر گونه چشم انداز سازش را از بین می برد. این اقدام از سوی آمریکا این دیدگاه را تایید می کند که گزینه اسنپ بک به عنوان گزینه مرجح و برتر آمریکا مطرح شده است. تحت این شرایط، اولویت برای سایر امضاکنندگان برجام به طور خاص سه کشور اروپایی حفظ یک رویکرد اصولی، رد تلاش های یکجانبه برای نابودی برجام، خرید زمان در کوتاه مدت، فشار به ایران برای فرار از واکنش شدید در میان مدت و حفظ برجام در طولانی مدت است.
در راستای حل اختلافات، پوتین پیشنهاد نشست مجازی بین ایران و گروه 5+1 را مطرح کرد که وی شاید روی ترکیب تمایل ترامپ برای برقراری توافق و اقتصاد نابسامان ایران حساب کرده بود تا هر دو را به سمت درک و فهم جدید سوق دهد. چنین درکی ممکن است شامل ایجاد محدودیت تسلیحاتی کوتاه مدت سه ماهه باشد که در ازای آن گروه 4+1 بتوانند زمینه کاهش تحریم های مالی از طریق اینستکس یا ارائه وام در قالب صندوق بین المللی پول برای مقابله با کووید 19 به ایران باشد. با تلاش و اقدام اسنپ بک آمریکا، بهترین واکنش برای آن دسته از کشورهایی که خواهان حفظ برجام می باشد ساده ترین پاسخ است، نادیده گرفتن اقدام آمریکا برای توسل به بازگرداندن تحریم ها علیه ایران و رد آن ها به عنوان یک رویداد بی نتیجه.
این اقدام لزوما به معنای این نیست که اسنپ بک بدون نتیجه خواهد بود، آمریکا محتملا دولت ها را مجبور به اجرای تحریم ها می کند زیرا در صورت عدم پای بندی، با تحریم های امریکا روبرو خواهند شد، اما محدودسازی خسارت به برجام و تعویق انداختن آن تا حد زیاد باید هدف اصلی سایر کشورها باشد. ایران باید از خروج از برجام خودداری کند و منتظر تغییرات احتمالی در ایالات متحده آمریکا باشد.