دلیل لفاظی‌های اخیر الهام علی‌اف علیه ایران چیست؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ 15 اکتبر 2021، الهام علی‌اف رئیس جمهور آذربایجان در نشست مجازی سران کشورهای مستقل مشترک المنافع، در اظهاراتی بی‌سابقه مدعی شد، تهران سال‌ها با استفاده از خط کریدوری ارمنستان اقدام به انتقال مواد مخدر به قاره اروپا کرده است! وی در ادامه صحبت‌های ضدایرانی خود گفت:«در دوران اشغال ارمنستان 16 مسجد را در شوشا تخریب کرد و تنها یک مسجد به عنوان نماد «تساهل» نگه داشته و توسط متخصصان ایرانی مرمت شده تا به عنوان «مسجد ایرانی» معرفی شود.» این سخن‌پراکنی‌های هدایت شده از سوی علی‌اف شاید یکی از آخرین سکانس‌های درگیری میان تهران-باکو در ماه‌های اخیر بوده باشد. پس از برگزاری رزمایش «دوستی سه برادر 2021» توسط ترکیه، آذربایجان و پاکستان در نزدیکی مرزهای ارمنستان، جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفت تا برای جلوگیری از هرگونه تغییر ژئوپلیتیکی و ژئواکنومی در منطقه قفقاز، اقدام به رزمایش «فاتحان خیبر» در مرزهای شمال کشور کند. بسیاری کارشناسان و تحلیل‌گران معتقدند اساسا آذربایجان توان مقابله سخت با جمهوری اسلامی ایران را ندارد بلکه تبدیل به «سخنگو نیابتی» آنکارا و تل‌آویو برای تهدید تهران شده است.

در تعاریف دانشمندان روابط بین‌الملل همچون هانس جی مورگنتا عنصر جغرافیا (ژئوپلیتیک) پیش از هر عامل دیگری می‌تواند به تقویب یا تضعیف قدرت ملی کمک کند. همین عامل سبب شده است تا کشورهای که دچار «حصر جغرافیایی» هستند؛ برای ارتقاء موقعیت دست به ماجراجویی‌های سترگ بزنند و موجبات خسارات و خون ریزی‌های بزرگی را فراهم آورند. به عنوان مثال آلمان ویلهی در جنگ جهانی اول و آلمان نازی در جنگ جهانی دوم برای یافتن «فضای حیاتی» اقدام به لشگرکشی در قلب اروپا کردند. برای روس‌ها تسلط به تنگه‌های «بسفر» و «داردانل» و برای عراق کنترل بر اروند‌رود اهمیت حیاتی دارد.

اکنون رجب طیب اردوغان در راستای سیاست‌های «نوعثمانی» خود به دنبال آن است تا با اتصال آسیای مرکزی-قفقاز تبدیل به مسیر اصلی ارتباط میان چین و قاره سبز شود. اما برای تحقق این برنامه یک مشکل جدی وجود دارد. عدم پیوستگی مرزهای جنوبی جمهوری آذربایجان به دلیل وجود مرز مشترک میان ایران و ارمنستان سبب آن شده است تا ترک‌ها به هر قیمیتی ایجاد خلاء ژئوپلیتیکی را رفع کنند. «دالان زنگزور» منطقه‌ای در میان استان سیونیک در جنوب ارمنستان و جمهوری خودمختار نخجوان که حدود 20% از خاک این استان ارمنی نشین را شامل می‌شود. «محور توران» معتقد است براساس مفاد توافقنامه آتش بس میان ارمنستان و آذربایجان، باکو حق دارد تا در امتداد مرزهای ایران-ارمنستان اقدام به ایجاد کریدور ارتباطی کرده و امنیت آن به عهده نیروهای امنیتی «اف اس بی» روسیه واگذار کند. در سوی دیگر ایروان و تهران این برداشت از توافقنامه صلح را درست نداسته و معتقدند مسیری که پیشنهاد شده «جاده‌ای ارتباطی» میان آذربایجان-نخجوان است نه کریدور اقتصادی! ایران معتقد است اگر این سناریو ترک ها محقق شود آنگاه ما شاهد قطع کریدور «شمال-جنوب» خواهیم بود. حال این رقابت ژئوپلیتیکی تبدیل به بهانه‌ای برای حمله دستگاه پروپاگاندا و رسانه‌های ترکی-اخوانی علیه جمهوری اسلام ایران هستیم. شاید سخنگوی اصلی این کارزار تبلیغاتی را بتوان الهام علی‌اف دانست که در سخنرانی‌های مختلف در حال تقویت گفتمان «ایران ستیزی» در باکو و دستگیری شخصیت‌های مذهبی مرتبط با ایران است. حاکم باکو با تکیه بر «برادر بزرگ‌تر» نوعی احساس مصنوعیت نسبت به قدرت ایران دارد. اردوغان در جدیدترین لفاظی خود علیه ایران گفته است:«ایران نمی‌تواند به باکو حمله نظامی کند، این کار به این سادگی نیست. همچنین نمی‌تواند باکو را به دلیل روابط با اسرائیل «هدف» قرار دهد.»!

اما ضلع دیگر این ماجراجویی، «رژیم صهیونیستی» است. اگر ما ترکیه را «رقیب» ایران بدانیم اما اسرائیل «دشمن» راهبردی و شماره یک جمهوری اسلامی است. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، جمهوری آذربایجان از جمله معدود کشورهای مسلمان بود که روابط خود با اسرائیل را به شکل علنی آغاز و گسترش داد. یکی از برنامه‌های کلان رژیم صهیونیستی برای مقابله با تهران، حضور در اطراف مرزهای کشور و ایجاد پایگاه جاسوسی-خرابکاری است. برهمین اساس ما شاهد حضور پر رنگ صهیونیست‌ها در بخش‌های اقتصادی (کشاورزی و صنعتی)، نظامی (تسلیحاتی-مستشاری)، اطلاعاتی (خرابکاری علیه برنامه هسته‌ای و ایجاد ایستگاه‌های شنود) و انرژی (40% تامین نفت اسرائیل) در رژیم باکو هستیم. براساس آمارهای رسمی خرید تسلیحات از اسرائیل (آفندی-پدآفندی) بیش از 2 میلیارد دلار برآورد شده است. تمام این شواهد نشان می‌دهد که الهام علی‌اف علاوه بر ترکیه، تل‌آویو را نیز به عنوان شریک راهبردی خود در برابر ایران می‌بیند.

بهره سخن

حاکمان اقتدارگرا برخلاف تصویر قدرتمندی که از خود علاقه‌مندند در رسانه‌های داخلی و بین‌المللی مخابره کنند؛ در مواجه با دشمنان و رقیبان قدرتمند به دلیل عدم اتکاء به پایگاه مردمی قدرتمند مجبورند تا با ایجاد پیمان اتحاد با قدرت‌های بزرگ‌تر برای خود مصونیت ایجاد کرده و اصطلاحا «کالا امنیت» را خریداری کنند. سخنان پراکنی و اقدامات گستخانه الهام علی‌اف علیه ایران را در چنین فضایی می‌توان «درک» کرد. در برخورد با چنین لفاظی‌های غیرعقلانی جمهوری اسلامی ایران باید ضمن حفظ موضع بزرگوارانه خود با عنوان «کشور بزرگ‌تر» با ضربه به منافع باکو در داخل و خارج از منطقه قفقاز جنوبی میزان نفوذ و قدرت خود را به نمایش بگذارد تا بدین وسیله «علی‌اف» و متحدان‌اش در سیاست‌های جاه‌طلبانه خود تجدید نظر کنند.