واکاوی ابعاد پشت‌پرده عملیات تروریستی چابهار

به گزارش راهبرد معاصر؛ جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که به لحاظ قرار گرفتن در موقعیت ژئوپلیتیکی مناسب از فرصت ها و مزایای ترانزیتی ایده‌آلی بهرمند است. با توجه به گسترش مرزهای آبی در شمال و جنوب، همچنین موقعیت استراتژیک کشور در کریدورهای شمال - جنوب، بنادر نقشی کلیدی در تجارت و ارتباطات پیدا می‌کنند. در این میان، بندر استراتژیک چابهار در مسیر کریدور ارتباطی شرق - غرب و شمال - جنوب، دارای جایگاه ویژه‌ای در میان بنادر جهان می‌باشد. این مسئله نگرانی کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای رقیب جمهوری اسلامی ایران را به دنبال داشته است. از همین‌رو راهبرد ایجاد التهاب و ناامنی و القاء ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاری در بندر چابهار به عنوان یکی از راهبردی‌ترین گلوگاه‌های اقتصادی و تجاری شرق کشور و بندری که به دلیل اشتراک منافع همسایگان از تحریم‌های آمریکایی معاف شده است، در حال حاضر از سوی برخی بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی دنبال می‌شود. عملیات کور تروریستی 15 آذر 1397 که در شهرستان چابهار توسط گروهک تروریستی انصار الفرقان و با حمایت بازیگران خارجی صورت گرفت در همین راستا قابل تحلیل و ارزیابی است.

واکاوی عملیات تروریستی چابهار

پنجشنبه 15 آذر ماه 1397 یک عامل انتحاری با خودروی وانت که گفته می‌شود حامل بیش از 230 کیلوگرم مواد منفجره بوده، اقدام به انفجار خودرو در ورودی فرماندهی انتظامی شهرستان چابهار کرد. شدت انفجار به حدی بود که ترکش‌های وانت تا شعاع 500 متری پخش شد. در این حادثه تروریستی دو تن از عوامل نیروی انتظامی شهید شده و حدود 40 تن از کادر نیروی انتظامی، عابران پیاده و همچنین حاضران در محل حادثه مجروح شدند.

آنگونه که مسئولان انتظامی چابهار گفته‌اند، عامل انتحاری با یک خودرو حامل مواد منفجر قصد ورود به مقر فرماندهی انتظامی شهرستان چابهار را داشت که با مقاومت مأموران انتظامی روبه‌رو شد و عامل انتحاری، این خودرو را مقابل درب ورودی این ستاد منفجر کرد و به هلاکت رسید. یک روز پس از انجام این عملیات کور تروریستی که بیشتر مجروحان آن عابران پیاده بودند و حتی زنان و کودکان نیز در جمع آنان حضور داشتند، گروهک انصار الفرقان این حمله تروریستی را بر عهده گرفت. 

گروهک تروریستی انصار الفرقان که در پاکستان فعالیت می‌کند، یکی از شاخه‌های جدا شده از گروهک جندالله پس از اعدام عبدالمالک ریگی است. این گروهک در سال 1393 از ادغام گروه‌های تروریستی «حرکت انصار ایران» و «حزب الفرقان» تشکیل شد. مسئول این گروه تروریستی جلیل قنبرزهی بود که در سال 1396 در عملیات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به هلاکت رسید و این گروهک پس از هلاکت سرکرده آن تاکنون سرکرده مشخصی نداشته است. گروهک‌ تروریستی انصار الفرقان و گروه‌های هم‌کیش آن تحت حمایت مالی، تسلیحاتی و لجستیکی آمریکا، رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی قرار دارند.

بندر چابهار و رقابت‌های ژئوپلیتیکی

چابهار، گوادر، دبی، تنگه باب‌المندب و ساحل آفریقا در دریای سرخ، نام‌هایی است که سرنوشت اقتصاد منطقه غرب آسیا و بخشی از تجارت جهانی به آنها گره خورده است. چابهار، بندر استراتژیک ایران است و برای هند، افغانستان، پاکستان و کشورهای آسیای میانه اهمیت ویژه اقتصادی دارد. ایران نیز از مسیر چابهار به بازارهای شرق آسیا، آسیای میانه، قفقاز و جنوب آفریقا دسترسی دارد. علاوه بر آن چابهار جاذبه‌های گردشگری زیادی دارد که هنوز چندان مورد توجه و بهره‌برداری قرار نگرفته است.

یافته‌های پژوهشی حاکی از آن است که قدرت‌های آینده منطقه، بر بنادر مهم اقیانوسی متمرکز خواهند بود. در این زمینه، بنادری نظیر: گوادر، دبی، چابهار و تنگه‌ باب المندبیمن و سواحل آفریقا مناطق با ظرفیت توسعه بالا هستند. به همین دلیل اکنون امارات تلاش می‌کند در باب المندبو سواحل آفریقا مستقر و مسلط شود. ترکیه نیز به به بندر موگادیشو در سومالی و یکی از جزایر سودان نظر دارد. رژیم صهیونیستی نیز تلاش می‌کند خود را به اریتره و جیبوتی برساند همچنین قطر و چین سرمایه‌گذاری هنگفتی را برای توسعه بندری در پاکستان آغاز کرده‌اند که از آن جمله می‌توان به بندر گوادر اشاره کرد.

در این میان، هند برای آنکه از رقیب منطقه‌ای و بین‌المللی خود یعنی چین عقب نماند، تلاش کرده است بر بندر چابهار به عنوان بزرگ‌ترین بندر اقیانوسی دریای عمان و شاهراه ارتباطی آسیای میانه و افغانستان با اقیانوس تمرکز کند. به همین دلیل و به علت دسترسی‌های گسترده چابهار، می‌توان گفت که این منطقه و رشد و پیشرفت آن در برنامه‌ریزی خرابکارانه قرار دارد. برنامه‌ای که عاملان آن علاوه بر اینکه سعی می‌کنند بندر چابهار را به عنوان یک رقیب جدی حذف کنند در کلان موضوع عملا به نوعی قدرت سیاسی و تأثیرگذاری کشورمان را نیز هدف گرفته‌اند.

در همین راستا روزنامه هندی اکونومیک تایمز در تحلیلی درباره حادثه تروریستی چابهار نوشت: «گروهک پاکستانی انصار الفرقان که با گروه جیش محمد در ارتباط است، مظنون اصلی انجام حمله تروریستی در شهر چابهار ایران است.» قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه و کارشناس مسائل سیاست خارجی نیز در خصوص اقدام تروریستی اخیر در چابهار با اشاره به رقابت چین و هند در منطقه بلوچستان در هر دو کشو ایران و پاکستان اظهار داشت: «ناامن شدن چابهار می‌تواند هزینه حضور هندی‌ها و توافق ایران و هند را بالا ببرد.» وی افزود: «اکنون حضور هندی‌ها از طرف ایران و چینی‌ها از طرف پاکستان، این منطقه را بار دیگر به منطقه رقابت برای قدرت‌های فرامنطقه‌ای تبدیل کرده است... شاید یکی از دلایل ناامن شدن چابهار این باشد که قدرت‌های شرقی یعنی قدرت‌های پاکستانی و عربی که تمایل ندارند این طرف امن باشد در تلاش هستند از تروریست‌ها برای ناامن کردن چابهار استفاده کنند.»

با توجه به رقابت‌های ژئوپلیتیک میان هند و چین و تلاش این دو کشور برای نزدیک شدن به ایران و پاکستان بعید نیست که ناامنی در چابهار متاثر از این رقابت‌ها باشد. هند و چین هر دو پروژه‌های تجاری رقیب دارند. هند پروژه عظیم تجاری به نام «کریدور شمال – جنوب» را دنبال می‌کند. در مقابل پروژه هند، چین هم پروژه عظیم «یک کمربند یک جاده» (معروف به جاده ابریشم) را پیگیری می‌کند که پاکستان در آن نقش اساسی دارد. چین برای پیشبرد پروژه‌های تجاری‌اش بر بندر گوادر متمرکز شده و سرمایه‌گذاری‌های بزرگی در آنجا انجام داده است. در واقع رقابت‌ چین و هند، از دو بندر گوادر و چابهار دو بندر رقیب ساخته است.

حادثه تروریستی چابهار و راهبرد القاء ناامنی

عملیات تروریستی در چابهار بار دیگر اهمیت این بندر استراتژیکی را افزایش داده است. در روزهایی که به واسطه تحریم‌ها، بندر چابهار تنها راه مبادلاتی ایران با کشورهای دیگر است، این مسئله گوشزد شد که آیا برخی به دنبال ارعاب سرمایه‌گذاران خارجی مستقر در این بندر هستند؟ همه تحلیل‌های پیرامون عملیات تروریستی چابهار، حول توسعه اقتصادی این بندر می‌چرخند. در حقیقت انتخاب چابهار برای عملیات تروریستی که کشور هند قرار است در آنجا سرمایه‌گذاری عظیمی انجام دهد حساب شده و در راستای اهداف آمریکا و عربستان صورت گرفته است. به بیان دیگر حادثه تروریستی چاربهار، بخشی از پروژه عربستان سعودی و متحدانش برای جلوگیری از کارکرد چابهار در دوران تحریم‌ها است.

اظهارات اخیر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان درباره حادثه تروریستی چابهار، نقش برخی دولت‌های منطقه را در حمایت از تروریست‌ها آشکار می‌سازد. محمدجواد ظریف در توئیتی نوشت: «تروریست‌های مورد حمایت خارجی، افراد بی‌گناه را در چابهار کشتند و زخمی کردند. همان طور که در گذشته هم به صراحت گفته‌ایم، چنین جنایاتی بی‌مجازات نخواهد ماند: در سال ۲۰۱۰ سرویس‌های امنیتی ما افراط ‌گرایانی را که از امارات می‌آمدند، ردیابی و بازداشت کردند. حرفم را به یاد داشته باشید: ایران تروریست‌ها و اربابان آن‌ها را به سزای عملشان می‌رساند.»

ناامن سازی فضای سرمایه‌گذاری و القاء ریسک پذیر بودن سرمایه گذاری در بندر چابهار و درکنار آن زمینه سازی برای ایجاد تفرقه و نزاع قومی - مذهبی یکی از اهداف مهم عاملان عملیات تروریستی چابهار و حامیان آنها بوده است. در همین راستا، سید محمود علوی، وزیر اطلاعات گفته است: «عملیات تروریستی دشمن در چابهار با هدف ضربه زدن به اقتصاد این منطقه بوده است.»

بدیهی است هر زمان که دشمنان کشور نتوانسته‌اند با فشارهای اقتصادی و تحریم جمهوری اسلامی ایران را به عقب‌نشینی از مواضع خود مجبور کنند، به تحرکات تروریستی مبادرت ورزیده‌اند. در همین راستا طراحان عملیات تروریستی کور چابهار، ماهیت تجاری - اقتصادی بندر چابهار و نقشی که می‌تواند در رونق اقتصادی منطقه جنوب شرق کشور ایفا کند را هدف گرفتند.

در حقیقت القاء ناامنی بندر و بی‌میل کردن طرف‌های داخلی و خارجی مشتاق همکاری و سرمایه‌گذاری از اهداف اصلی آنها بوده است؛ زیرا القاء ناامنی و شکاف‌های قومیتی در این منطقه می‌تواند سرمایه‌گذاران را از مشارکت در بسیاری از مهم‌ترین پروژه‌های بنیادی از جمله توسعه پتروشیمی و بندر چابهار منحرف سازد.

بسیاری از رسانه‌های دنیا از جمله برخی رسانه‌های عربی، روسی، آمریکایی گزارش‌هایی را پس از حمله تروریستی به چابهار منتشر کرده‌اند که قریب به اتفاق آنها اذعان می‌کنند که این اقدام تروریست‌ها برای ناامن جلوه دادن چابهار بوده است. تحلیلگران داخلی و خارجی معتقدند بندر چابهار پس از کسب معافیت از ‎تحریم‌های اقتصادی به عنوان ‎گلوگاه‌ ‌اقتصادی به محل ویژه سرمایه‌گذاری شرکت‌ها و دولت‌های بزرگ منطقه تبدیل شده و تروریست‌ها با این ‎بمب‌گذاری قصد دارند ریسک سرمایه‌گذاری در پروژه بین‌المللی چابهار را بالا نشان دهند.

جیسون اونروهه، مفسر سیاسی می‌گوید که کلیت زمان‌بندی این حمله بسیار شک‌برانگیز است و این واقعیت وجود دارد که همزمان با تحریم‌های آمریکا علیه ایران اتفاق می‌افتد. اونروهه می‌گوید: «این حمله همراستا با خطوط استراتژی آمریکا علیه ایران است. این گروه خاص (انصار الفرقان) با سازمان‌های مورد حمایت آمریکا در ارتباط است.»

وب‌سایت الجزیره نیز در گزارشی با عنوان «رد پای امارات و طرح‌های واشنگتن؛ ارتباط حمله چابهار با تحریم ایران چیست؟» به نقش امارات متحده عربی و آمریکا در حادثه تروریستی چابهار پرداخته است. الجزیره در این گزارش و با توجه به اظهارات ظریف، به نقش احتمالی امارات متحده عربی در ناآرامی‌های شرق ایران اشاره کرده است. در ادامه گزارش آمده است آمریکایی‌ها نیز هرچند در راستای منافع متحدان خود و از جمله هند، بندر چابهار را از تحریم‌ها معاف کرده، بندر چابهار در بلندمدت می‌تواند علاوه بر تضعیف رویکرد تحریمی آمریکا، منجر به حضور قدرتمند هند و چین در این منطقه شود که در راستای منافع واشنگتن نیست.

به دنبال عملیات تروریستی چابهار برخی از رسانه‌های معاند به شایعه‌سازی پرداختند و مدعی شدند که کارشناسان و بازرگانان هندی از چابهار خارج شده‌اند که در واقع با هدف ناامن جلوه دادن بندر چابهار برای سرمایه‌گذاری صورت گرفته است. اما معاون امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی با تکذیب خروج هندی‌ها از چابهار گفت: «پروژه‌های زیرساختی بندر شهید بهشتی را با قدرت ادامه می‌دهیم.»

نتیجه‌گیری

گوادر در پاکستان و چابهار در جمهوری اسلامی ایران دو بندر مهم خارج از خلیج‌فارس و هرکدام درحال پیشرفت روزافزون هستند. ایران و هند در بندر چابهار و چین و پاکستان در بندر گوادر سرمایه‌گذاری می‌کنند. رقابت نانوشته‌ای بین این دو گروه از کشورها بر سر موقعیت‌های تجاری و ارتباطی‌شان که همان چابهار و گوادر است، وجود دارد.

طی دو سال گذشته پاکستان شاهد حملات تروریستی متعددی بود که بخشی از آنها متوجه پروژه سی‌پک می‌شد، و درتازه‌ترین مورد نیز، دوم آذر ماه سال جاری، كنسولگری چین در كراچی پاکستان هدف حملات تروریستی قرار گرفت كه بر اساس ادعاهای اسلام‌آباد، این دست حملات، همگی از هند هدایت شده‌اند. از این رو عملیات تروریستی چابهار را می‌توان، هشدار پاكستان به هند دانست؛ با این پیام كه آنها نیز می‌توانند پروژه راهبردی چابهار را مختل و هزینۀ امنیتی حضور هندی‌ها را بالا ببرند. موضوعی که می‌تواند رضایت اعراب و آمریکا را به دنبال داشته باشد. بر این اساس، با توجه به گره خوردن منافع بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به پروژه بندر چابهار و گوادر و همچنین رقابت چین و آمریکا، نیاز است سیاست‌گذاری‌های کشور به تصویر بزرگ و پذیرش سطوح تحلیل کلان متعهد شود. حال نظر به آنکه سرمایه‌گذاری خارجی نسبت مستقیمی با میزان امنیت دارد؛ ناامنی داخلی در ایران و پررنگ‌تر شدن مشکلات اقتصادی سبب می‌شود این بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، بتوانند به اهداف خود در خصوص حذف تهران از معادلات و روندهای مثبت سواحل مکران، اقیانوس هند و آسیای مرکزی دست یابند.

در پایان این نکته لازم به ذکر است که بیشتر گروهک‌های تروریستی از جمله عاملان حمله تروریستی چابهار که طی سال‌های اخیر مرزهای شرقی کشورمان را تهدید می‌کنند، در پاکستان فعالیت می‌کنند و دولت اسلام‌آباد می‌بایست ضمن برخورد سریع و قاطع با این گروهک‌های تروریستی و اخراج آنها از خاک خود از بروز هرگونه شائبه‌ای که این حادثه تروریستی را به رقابت تنگاتنگ دو بندر چابهار و گوادر مرتبط می‌کند، جلوگیری نماید.