آیا سناریوی غوطه شرقی 2013 و خان شیخون 2017 در ادلب در سال 2018، پیاده خواهد شد؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ پس از 7 سال جنگ، دولت مرکزی سوریه بر خلاف اراده دولت های غربی، محور ریاض و تل آویو، کنترل اکثر مناطق این کشور را در اختیار گرفته و درصدد است مناطق غربی را به کلی از گروه های معارض مسلح پاکسازی کند. نقاط هدف بعدی برای محور مقاومت، ادلب و غوطه شرقی است که به ترتیب، دژهایی برای جبهه النصره و جیش الاسلام هستند. با آغاز عملیات در ادلب، غرب شاهد بود که جبهه النصره هم، مانند داعش، در مقابل محور مقاومت ضعیف شده و همچون گذشته نمی تواند مسیر پیشروی ارتش سوریه و متحدان را سد کند؛ از همین رو، رسانه های ضد دولتی سوریه، در گزارش هایی مدعی کاربست سلاح شیمیایی از سوی دولت بشار اسد شدند. البته ارتش بدون توجه به این ادعاها، به مسیر پیشروی خود ادامه می دهد و مصمم به آزادسازی ادلب است. با انتشار بیشتر ادعای حمله شیمیایی به مخالفان که پیش از این نیز بارها تکرار شده بود، دولت های غربی دستاویزی برای تهدید دولت دمشق بدست آورده اند. این دولت ها ضمن محکوم کردن حملات شیمیایی ( که به احتمال قوی اصلا صورت نگرفته)، خواستار توقف فوری آن ها شدند و تاکید کردند در صورت تکرار آن و یا حتی اثبات انجام آن در گذشته، به نیروهای سوری حمله خواهند کرد. در این زمینه، رسانه های امریکایی مکررا خواستار عدم تکرار انفعال اوباما در مقابل حملات شیمیایی دولت سوریه شدند. سی ان ان در تحلیلی تاکید کرد که نباید "عبور از خطوط قرمز توسط دولت سوریه را بی پاسخ گذاشت". در کنار واشنگتن، پاریس و لندن هم سخنانی مشابهی را ایراد می کنند. مکرون تهدید کرده اگر تائید شود "رژیم اسد" علیه مخالفان، سلاح شیمیایی به کار برده، فرانسه به مقرهای نظامی که از آن ها حمله انجام شده، هجوم خواهد آورد.

حال و با توجه به این اظهارات، به نظر می رسد دولت های غربی در صدد باشند با اتهام زنی به بشار اسد، حمله ای نظامی به مواضع دولت ترتیب دهند تا گروه های تروریستی ادلب و غوطه را نجات دهند. برای بررسی دقیق تر این موضوع نیاز است ابتدا به سابقه بحث سلاح شیمیایی و کاربست آن در جنگ سوریه بپردازیم.

سابقه کاربست سلاح شیمیایی در سوریه

دمشق از دوره حافظ اسد مجهز به سلاح شیمیایی بود ولی این سلاح تنها به منظور بازدارندگی نگهداری می شد چون هرگز از آن ها علیه هیچ دولت دیگری استفاده نشد. با آغاز جنگ بین المللی سوریه در 2011، فرصتی به دشمنان بشار اسد دست داد تا دمشق را به خاطر در اختیار داشتن این سلاح بازدارنده تحت فشار قرار دهند.

دولت های غربی گاه بیگاه از احتمال کاربرد سلاح شیمیایی توسط دمشق، ابراز نگرانی می کردند در حالی که بشار اسد هیچ تهدیدی به استفاده از این سلاح نمی کرد. اوباما حتی طی یک سخنرانی تصریح کرد که استفاده از سلاح شیمیایی در سوریه از سوی دولت این کشور، "خط قرمز" واشنگتن است که در صورت نقض آن، گزینه نظامی علیه بشار اسد برگزیده خواهد شد.

در 19 مارس 2013، زمانی که بر همگان اثبات شده بود که دولت دمشق نه تنها سقوط نمی کند بلکه در حال بازپسگیری مناطق تحت کنترل مخالفان است، گزارش هایی از حملات شیمیایی در حمص و حلب منتشر شد. البته این حملات نه از سوی ارتش بلکه توسط مخالفان انجام شد، چون علیه پادگاه های ارتش انجام شده بودند و پس از آن، مناطق مورد هجوم بدست مخالفان افتاد. مهم ترین منطقه ای که علیه آن حمله شیمیایی شد، خان العسل، در استان حلب که به دلیل کشتار بی رحمانه طرفداران دولت، شهرت پیدا کرد. پیش از وقوع این حملات، گزارش هایی منابع خبری، هشدار می داد گروه های مخالف در حال ذخیره کردن گازهای شیمیایی به منظور استفاده از آن علیه ارتش، هستند.

دولت سوریه دو روز پس از این حملات، به سازمان ملل شکایت برد و با سماجت های بشار الجعفری، نماینده خستگی ناپذیر خود در سازمان ملل، توانست در نهایت شورای امنیت را مجاب کند که هیئتی برای تحقیق پیرامون این حملات به سوریه اعزام کند. 5 ماه پس از حملات شیمیایی به مناطق تحت کنترل دولت، یعنی در 18 اوت 2013، هیئت تحقیق سازمان ملل وارد دمشق شد تا به راستی آزمایی گزارش های دولت بپردازد ولی در کمال تعجب، به ناگاه گزارشاتی از "حمله شیمیایی ارتش سوریه به مخالفان در غوطه شرقی" در 21 اوت منتشر شد. مخالفان بدون هیچ شک و شبهه ای این حمله را به ارتش نسبت می دادند در حالیکه ایران، روسیه و سوریه، آن را دسیسه ای علیه دمشق می دانستند. در این عرصه تقابل، بسیاری از تحلیلگران و رسانه های ضد دولت سوریه هم، نظرات محور مقاومت را تائید می کردند. سی ان ان در تحلیلی، احتمال حمله شیمیایی به غوطه از سوی دولت بشار را پایین دانست چون اولا هتل محل اقامت بازرسان سازمان ملل تنها 5 کیلومتر با نقطه حمله فاصله داشته و ثانیا ارتش در حال شکست نبوده بلکه روند های میدانی حکایت از پیشروی آن داشت؛ در نتیجه دلیلی باقی نمی ماند که بشار تصمیم به حمله شیمایی بگیرد. دیلی تلگراف هم در سرمقاله ای، ضمن زیر سوال بردن ادعای حمله شیمیایی به غوطه از سوی دولت بشار اسد، نوشت:«وقتی که در حال پیشروی به سوی دشمن بدون کاربرد سلاح شیمیایی هستی، چه دلیلی دارد از آن استفاده کنی در حالی که می دانی کاربست آن می تواند فشارهای بین المللی بسیاری علیه تو وارد آورد؟». در همین راستا، صالح مسلم، رهبر حزب اتحاد دموکراتیک کردهای سوری هم احتمال کاربست سلاح شیمایی از سوی دولت سوریه را بعید دانست چون برتری میدانی در آن برهه در اختیار ارتش بوده است.

اما با وجود تمامی این استدلال ها، سازمان ملل فورا خواستار بازرسی از غوطه شد و دولت بشار اسد هم با گذشت 30 ساعت از وصول درخواست سازمان ملل، با آن موافقت کرد (در نظر بگیرید که سازمان ملل برای تحقیق در رابطه با حمله شیمیایی به مواضع ارتش، نزدیک به 5 ماه وقت کشی کرد ولی هنگام انتشار خبر حمله شیمیایی به مواضع معارضین، ظرف 48 ساعت دست به کار شد). به عبارت روشن تر، هیئت بازرسی سازمان ملل که قرار بود ادعای حمله شیمیایی به خان العسل و حمص را بررسی کند، به کلی ماموریت اصلی خود را فراموش کرد و به غوطه شرقی پرداخت[1]. بازرسی هیئت سازمان ملل از غوطه به درازا نکشید چون بنا بر گزارش وال استریت ژورنال، امریکا به اعضای هیئت گزارش داد که احتمال دارد بشار اسد حین ماموریت آن ها، غوطه را بمباران کند و همچنین شواهد لازم برای اثبات وقوع حمله توسط بشار اسد را در اختیار دارد. بنابراین، پس از 6 ماه از حمله شیمیایی به خان العسل، سازمان ملل، بدون بررسی دقیق مناطقی که اصولا برای نظارت بر آن ها وارد سوریه شده بود، به نیویورک بازگشت و در نهایت گزارشی به سازمان ملل ارائه کرد که غیر مستقیم دولت سوریه را مسئول حملات به غوطه معرفی می کرد.

با استناد بر گزارش دوپهلوی هیئت بارزسی سازمان ملل، غرب جنگ رسانه ای بسیار سنگینی علیه دولت سوریه کلید زد تا افکار عمومی را آماده حمله نظامی به دمشق کند و از رهگذر این حمله، موضع مخالفان مسلح را برتری بخشد. اوباما در نطق های تهدید آمیز خود، تاکید داشت که به دولت سوریه حمله خواهد کرد و در سخنرانی های بعدی خود به کم و کیف این حمله پرداخت. البته سرانجام اوباما در عوض نابودسازی سلاح های شیمایی دولت سوریه توسط کارشناسان روس، از اقدام نظامی منصرف شد.[2]

پس از حمله شیمیایی به غوطه، گزارش های گاه و بیگاه از کاربرد سلاح شیمیایی در جنگ سوریه منتشر می شد که چون احتمال اثبات انجام آن از سوی دولت سوریه بسیار پایین بود، سازمان ملل در مقابل آن ها انفعال به خرج می داد. اما در سال 2017 گزارش حمله شیمیایی به خان شیخون توسط دولت سوریه بار دیگر توجه دولت های غربی را برانگیخت. سازمان ملل، کمیته تحقیقی تشکیل داد و در گزارشی، صراحتا دولت سوریه را عامل حمله معرفی کرد. این بار دولت ترامپ، برای نشان دادن جدیت خود در مقابله با "نقض حقوق بشردوستانه"، با بیش از 20 موشک به پایگاه هوایی حمص حمله کرد که در نتیجه آن چند افسر سوری به شهادت رسیدند. ترامپ ادعا داشت که حمله به خان شیخون از این پایگاه هوایی انجام شده است. این در حالی بود که شواهد زیادی برای تبرئه دولت سوریه از حمله شیمایی به خان شیخون وجود داشت. اولا دولت سوریه قصد انجام هیچ عملیاتی در محدوده خان شیخون را نداشت؛ ثانیا سلاح های شیمیایی دولت سوریه پیش از این در سال 2013 نابود شده بود؛ ثالثا ارتش در آن برهه در حال کسب پیروزی های بزرگ در جبهه های شرقی بود. بنابراین به هیچ عنوان نمی توان گفت که حمله شیمیایی به خان شیخون بدست دولت انجام شده بود.

حمله شیمیایی احتمالی بعدی در ادلب یا غوطه شرقی

در مقطع کنونی اما، پیشروی محور مقاومت به سوی غوطه و ادلب ادامه دارد و این واقعیت، نگرانی دولت های غربی را برانگیخته چون در صورت فتح ادلب و غوطه، بشار پیروز بلامنازع در غرب سوریه خواهد بود و حاکمیت دمشق بر مناطق تحت کنترل شورشیانی که دولت های ضد محور مقاومت سال ها برای آن ها هزینه کرده بودند، مقتدرانه اعمال خواهد شد. از همین رو، شاهد آن بوده ایم که در هفته های اخیر، گزارش هایی از حمله شیمیایی دولت دمشق به مواضع تروریست ها منتشر می شود و همزمان، دولت های غربی، گزینه حمله نظامی به دمشق به بهانه کاربست سلاح شیمیایی را محتمل تر می دانند. انتظار می رود، با ادامه پیشروی محور مقاومت در ادلب و غوطه، دسیسه شیمیایی بزرگی انجام شود تا پای نظامیان امریکایی و فرانسوی را به میدان باز کرده و جلوی شکست کامل تروریست ها در این دو منطقه را بگیرد. در همین راستا، گزارش های رسیده از منابع اطلاعاتی روسی و سوری نشان می دهد که جبهه النصره و ارتش آزاد محموله های سلاح شیمیایی جدیدی ساخته اند تا از آن ها در موضعی که معلوم نیست کجاست، استفاده کنند. احتمالا اگر پیشروی های محور مقاومت ادامه پیدا کند، حمله شیمیایی بعدی که باز هم به دولت مرکزی نسبت داده خواهد شد، به ادلب و یا (به احتمال کمتر) غوطه خواهد بود. پس از این حملات، غرب به مواضع ارتش سوریه حمله موشکی خواهد کرد تا گروه های تروریستی را نجات دهد و سازمان ملل در خوش بینانه ترین حالت، انفعال محض در برابر عاملین حملات شیمیایی و نقض حاکمیت دولت سوریه نشان خواهد داد.