معامله قرن؛ جزئیات، موانع و افق پیش‌رو
با وجود این تلاش‌های گسترده آمریکا و رژیم اشغالگر قدس، واقعیت این است که موانع بزرگی بر سر راه تحقق معاملع قرن قرار دارد. واکنش محور مقاومت و مشخصاً گروه‌های فلسطینی، افکار عمومی جهان اسلام و عرب، عدم همراهی کامل اتحادیه اروپا، اختلافات داخلی در اسرائیل از جمله موانع این طرح هستند.
به گزارش راهبرد معاصر؛ جرد کوشنر که از او به عنوان مهندس«معامله قرن» یاد می کنند، هفته شلوغی را سپری کرد. داماد و مشاور رئیس جمهور آمریکا به عنوان بخشی از طرح خود برای «معامله قرن» طرحی را آماده کرده که خواستار سرمایه گذاری میلیارد دلاری در سرزمین های اشغالی با پول سعودی ها و امارات است. او در سفر هفته گذشته خود به کشورهای منطقه برای پیشبرد طرحی تلاش کرد که هدف آن ده ها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در سرزمین های فلسطین و کشورهای عربی خواهد بود. طرح کوشنر ویژگی هایی دارد که کارشناسان و تحلیلگران گفته اند احتمالا با موافقت مقام های تشکیلات خودگردان فلسطین مواجه نخواهد شد. کوشنر اظهار داشته این پیشنهاد شامل یک طرح سیاسی بسیار دقیق و تفصیلی است و در واقع درباره ایجاد مرزها و حل و فصل مسائل نهایی است. سفر کوشنر در شرایطی است که انتخابات سراسری رژیم صهیونیستی در ماه آوریل برگزار خواهد شد. کوشنر گفته است که طرح واشنگتن تنها پس از برگزاری انتخابات اسرائیل اعلام خواهد شد.
دو سال پس از پیشنهاد جنجالی دونالد ترامپ موسوم به «معامله قرن» برای ایجاد صلح میان فلسطین و رژیم صهیونیستی می‌گذرد. بر اساس این طرح که اخیراً جزئیات جدیدی درباره آن منتشر شده است، حاکمیت فلسطین بر بیت‌المقدس از بین خواهد رفت و این مهم‌ترین بخش طرح معامله قرن به شمار می‌رود.
جرد کوشنر، داماد دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا برای چندمین بار به منطقه غرب آسیا سفر کرده است. او بیشتر از هر چیزی برای آماده‌سازی شرایط جهت تحقق طرح جنجالی معامله قرن آمده است، اگرچه وجود برایان هوک نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور ایران در تیم همراه او، به خوبی بیان‌گر تلاش ضد ایرانی او در این سفر است.
موضع کشورهای منطقه به طرح معامله قرن
دسته‌بندی کشورها در مواجه با طرح به اصطلاح صلح دولت آمریکا، همان دسته‌بندی بازیگران منطقه‌ای در خصوص سایر مسائل سیاسی و امنیتی است. بر این اساس کشورهای حوزه خلیج فارس به سرکردگی عربستان همسو با رژیم آمریکا و رژیم صهیونیستی عمل می‌کنند و جمهوری اسلامی، سوریه، عراق و گروه‌های مقاومت در طرف دیگر قرار دارند.
در این زمینه بن سلمان در اواخر سال ۲۰۱۷ پیشنهاد داد ابودیس به جای قدس به عنوان پایتخت فلسطین به رسمیت شناخته شود. این پیشنهاد در شرایطی ارائه شد که چند روز قبل از آن دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، اعلام کرده بود واشنگتن اورشلیم (قدس شریف) را به عنوان پایتخت رژیم منحوس صهیونیستی به رسمیت می‌شناسد. پیشنهاد ولیعهد سعودی در شرایطی عنوان شد که مطابق مفاد قرارداد اسلو در سال ۱۹۹۳، بخش شرقی قدس شریف پایتخت دولت آینده فلسطین در نظر گرفته شده بود و لذا چنین اظهاراتی خلاف یک توافق بین المللی محسوب می‌شد.
در این راستا سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، اردن و مصر هم مخالفتی با برنامه رژیم صهیونیستی و دولت آمریکا ندارند و حتی شواهد موید آن است که در ماه‌های اخیر و در جهت عادی سازی روابط با صهیونیست‌ها به اجرای معامله قرن نیز کمک خواهند کرد. در این میان مردم فلسطین تنها ابزارشان برای بیان مخالفت با سیاست‌های واشنگتن و تل آویو مقاومت در عرصه میدانی و حضور پرشمار در فضای مجازی برای تنویر افکار عمومی جهان است. هشتک «اورشلیم (قدس) پایتخت فلسطین است» در همین خصوص راه اندازی شد.
جمهوری اسلامی ایران، گروه‌های مقاومت مانند حزب الله، جهاد اسلامی، حماس و همچنین دولت‌های عراق و سوریه در زمره مخالفان این طرح به شمار می‌روند. اما آل سعود امیدوار است با جلب همراهی قطعی کشورهای متحد خود در منطقه و همچنین پذیرش هزینه‌های مادی این طرح نظر مساعد رژیم صهیونیستی و آمریکا را برای سیاست‌های منطقه‌ای خود به دست آورد. تلاش‌های ریاض برای عادی سازی روابط با صهیونیست‌ها تکه‌ای از این پازل است که سعودی‌ها انتظار دارند به تغییر چینش بازیگران در منطقه به سود آنها منتهی شود.
بن سلمان برای ارتقا جایگاه سیاسی عربستان به قدرت منطقه و پیروزی در رقابت با ایران، حاضر است با صهیونیست‌ها بر سر سرزمین فلسطین معامله کند. از نگاه ریاض اگر این نقشه عملیاتی شود عربستان متحد ارزشمندی برای آمریکا و رژیم صهیونیستی خواهد شد که از قبال این جایگاه سعودی‌ها می‌توانند نظم جدیدی در منطقه شکل دهند.
موانع پیش روی اجرای طرح معامله قرن
بحث انتخاب ابودیس پیش از این، در سال ۲۰۰۰ نیز مطرح شد، اما با توجه به حساسیت مسلمانان به بیت المقدس هرگز در مرحله اجرا قرار نگرفت. از زمان ایجاد رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۴۸ مردم منطقه و همچنین ساکنین فلسطین به اشکال مختلف با این سناریو مبارزه کرده‌اند. چهار جنگ بزرگ اعراب با رژیم صهیونیستی، شکل گیری گروه‌های مقاومت، راه اندازی چهار انتفاضه و راهپیمایی‌های بازگشت از جمله مبارزات آنها در این بازه زمانی بوده است؛ بنابراین هرچه واکنش مردم فلسطین در نوار غزه بیشتر تداوم یابد، امکان پیگیری این طرح سخت‌تر خواهد بود.
علاوه بر این تغییر معادلات میدانی در عراق، سوریه و یمن به نفع جبهه مقاومت و جنبش‌های مردمی، تبدیل به مانعی برای تحقق معامله قرن شده است. رژیم‌های سعودی، صهیونیستی و آمریکا امیدوار بودند با حذف بشار اسد از قدرت در سوریه، ایجاد مناطق سه گانه حکومتی در عراق و کنار زدن انصارالله از عرصه سیاسی یمن توان اثرگذاری جبهه مقاومت را کاهش دهند. براین اساس امکان مقابله با حزب الله لبنان، حماس و همچنین جمهوری اسلامی ایران در حوزه حمایت از فلسطین سهل‌تر می‌شد، اما شرایط مطابق نقشه‌های آنها رقم نخورد و این مساله باعث شد تا پیگیری طرح صلح ترامپ به تعویق افتد.
در این رابطه حتی عادی سازی روابط برخی کشورهای عربی منطقه با رژیم صهیونیستی نمی‌تواند کاتالیزور طرح مذکور باشد. زیرا تغییر افکار عمومی این کشورها نبست به سرنوشت فلسطین که امروز تبدیل به نماد مقاومت اسلام در برابر غرب و صهیونیست‌ها شده است، به راحتی امکان پذیر نیست. در شرایط کنونی بهره گیری از رسانه‌های مختلف برای آگاهی سازی مردم از برنامه‌های آمریکا و رژیم صهیونیستی و امتیازگیری سران برخی کشورهای عربی یک اقدام مؤثر در شکست معامله قرن به شمار می‌رود.
لازم به ذکر است با توجه به شدت عمل اولیه واشنگتن و تل آویو برای تحقق این طرح و اجرای پروژه انتقال سفارت آمریکا به بیت المقدس، در یک سال گذشته هیچ اقدام موثری در ادامه این روند صورت نگرفت. زیرا آنها به خوبی می‌دانند توان مقابله با واکنش جهان اسلام و به ویژه مردم فلسطین و گروه‌های مقاومت را ندارند.
نکته دیگر آنکه روسیه و اتحادیه اروپا هم عدم موافقت خود را عملیاتی کردن طرح‌هایی که مغایر مفاد حقوق بین المللی و توافق‌های گذشته است اعلام کرده‌اند؛ لذا رژیم صهیونیستی نمی‌تواند روی همراهی اروپا و روسیه حساب کند.
علاوه بر این ورود سوریه به فاز بازسازی سیاسی و اقتصادی، تحکیم موقیعت دولت در عراق و آشکار شدن توانمندی‌های حزب الله در عرصه نبرد شرایط را برای طراحان و مجریان معامله قرن بیش از گذشته سخت خواهد کرد. براین اساس به نظر می‌رسد معامله قرن هم همچون سایر پروژه‌های به اصطلاح صلح روی میز باقی بماند.
البته بررسی معامله قرن و گزارش‌ها و اخبار منتشر شده در این خصوص نشان می‌دهد که یک ابهامی تعمدی در این زمینه وجود دارد گویی که مقامات آمریکایی تمایل ندارد جزئیات دقیق آن را منتشر کنند و پیش از انتشار آن به دنبال جلب رضایت و موافقت مقامات کشورهای عربی و به اصطلاح گرفتن چک سفید امضا از آنها هستند به طوریکه پیش از این دو مقام ارشد کاخ سفید گفته بودند: «کوشنر درباره جنبه سیاسی طرح مذکور هیچ اطلاعاتی در اختیار مقامات کشورهای منطقه نخواهد گذاشت و در عوض به دنبال جلب حمایت از بخشهای اقتصادی طرح (معامله قرن) است».
پس از تصمیم دونالد ترامپ در به رسمیت‌شناختن قدس اشغالی به عنوان «پایتخت» رژیم صهیونیستی و انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به قدس، روابط محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین و آمریکا تیره شد، به حدی که محمود عباس گفت «قدس فروشی نیست» و وعده داد «هرگز طرح صلح آمریکا» را نخواهد پذیرفت. عباس پس از انتقال سفارت آمریکا به قدس اشغالی همچنین وعده داد که تشکیلات خودگردان از این پس حضور آمریکا در روند گفتگوهای صلح یا هرگونه طرح صلح پیشنهادی از آنها را نخواهد پذیرفت.
عربستان و امارات از حامیان اصلی این طرح آمریکایی علیه آرمان فلسطین، در حال اعمال فشار بر تشکیلات خودگردان و دیگر کشورهای عرب منطقه برای پذیرش طرح معامله قرن دولت ترامپ هستند. گروه‌های مقاومت منطقه از مخالفان جدی این طرح آمریکایی‌اند.
بر اساس گزارش‌های رسانه‌ای منتشر شده در خصوص جزئیات این طرح، معامله قرن شامل شناسایی قدس به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی و انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به این شهر خواهد بود. همین طور قرار است دولت آمریکا منطقه‌ای را در اطراف قدس به عنوان پایتخت کشور فلسطین پیشنهاد دهد که کیلومترها دورتر از اراضی اشغالی ۱۹۶۷ خواهد بود.
هم چنین در این طرح، دونالد ترامپ با الحاق شهرک‌های صهیونیست‌نشین به اراضی اشغالی موافقت کرده است. قرار است دولت آمریکا پس از آن یک «مفهوم امنیتی مشترک» را برای رژیم صهیونیستی و فلسطین به عنوان شرکای صلح ارائه دهد که شامل تشکیل کشور فلسطین عاری از هرگونه سلاح با نیروهای پلیس بین‌الملل و همکاری امنیتی دوجانبه منطقه‌ای و بین‌المللی با مشارکت اردن، مصر و آمریکا و برخی کشورهای دیگر که خواستار آن باشند، خواهد بود و نظامیان صهیونیست هم در امتداد رود اردن و کوه‌های مرکزی به منظور تأمین امنیت مستقر خواهند شد.
بر اساس طرح مد نظر آمریکا، کشورهای جهان باید رژیم صهیونیستی را به عنوان وطن قوم یهود به رسمیت بشناسند. همچنین به موجب این طرح، آب‌های منطقه‌ای، حریم هوایی و امواج الکترومغناطیسی تحت نظارت و مراقبت طرف صهیونیستی خواهد بود. رهبران فلسطین این طرح را یک طرح تحمیلی و نابودگر خوانده‌اند که در حقیقت به معنی کشوری واحد با دو نظام سیاسی است و هدف آن مشروعیت‌بخشی به نظام آپارتاید رژیم صهیونیستی و شهرک سازی این رژیم با معیارها و استانداردهای آمریکا است.
جزئیات جدیدی از «معامله قرن» از زبان داماد ترامپ
جرد کوشنر، داماد یهودی دونالد ترامپ و مسئول پرونده فلسطین در دولت کنونی آمریکا، طی مصاحبه‌ای با شبکه عربی اسکای نیوز، بخش‌هایی از طرح توطئه آمیز دولت ترامپ برای فلسطین – که تحت عنوان «معامله قرن» شناخته می‌شود- را اعلام کرد.
کوشنر ادعا کرد: دولت آمریکا علاقمند به برپایی یک حاکمیت فلسطینی واحد به جای انقسام کنونی بین کرانه باختری و نوار غزه است. ما می‌خواهیم کرانه باختری و نوار غزه را ذیل یک رهبری واحد ببینیم که به ملت فلسطین همانگونه که خواستار آن هستند، زندگی باکرامت هدیه کند. طرح صلح تلاش می‌کند آزادی عبادت را با فرصت‌های آزاد در اختیار ساکنان منطقه قرار دهد بدون اینکه ربطی به عقاید آنها داشته باشد. همچنین فرصت‌هایی را برای بهبود زندگی و ایجاد امنیت به آنها هدیه کند.
وی ادامه داد طرح مذکور بسیار مفصل است و بر تعیین مرزها و ارائه راه حل نهایی متمرکز است اما هدف از حل مسئله مرزها، غلبه بر همین مرزها است. اگر ما بتوانیم مرزها را از بین ببریم و صلح را دور از هرگونه ارعاب و تهدید مستقر کنیم، می‌توانیم این جریان آزاد را برای مردم و کالاها ایجاد کنیم و این امر به ایجاد فرصت‌های جدیدتر منجر خواهد شد.
وی افزود: دولت آمریکا تا کنون موفق به قانع کردن هیچ یک از دو طرف برای کوتاه آمدن از خواسته‌هایشان نشده است، به همین دلیل با وجود اینکه بسیار وارد جزئیات شده بودیم اما بر راه حل‌های نهایی تمرکز نکردیم و در حال حاضر تمرکز ما بر اموری است که ملت فلسطین را از بهره گیری از تمام توانمندی‌هایش بازداشته است و برای اسرائیل نیز مانعی شده که در منطقه حل نشود.
بر اساس استدلال کوشنر، ادغام سطح اقتصادی و سیاسی این طرح، موجب توسعه اقتصاد فلسطینی خواهد شد و بعدها مثبت آن به اردن، مصر و لبنان نیز تسری خواهد یافت.
پیش بینی می‌شود طرح رسمی «معامله قرن» پس از انتخابات 9 آوریل 2019 رژیم صهیونیستی رونمایی و منتشر شود. گفتنی است از سال 2017 تا کنون که دولت ترامپ برای نخستین بار از عنوان «معامله قرن» سخن گفت تا کنون این طرح رسماً منتشر نشده و هر بار انتشار آن به تعویق افتاده است. پیش از این، قرار بود در آغاز سال 2019 این طرح منتشر شود اما هم اکنون به پس از ماه آوریل (اردیبهشت 1398) موکول شده است.
افق پیش روی معامله قرن
با وجود تمام آنچه که گفته شد، مجموعه‌ای از موانع در مسیر اجرای معامله قرن وجود دارد که به بررسی آنها می‌پردازیم:
1. مشکلات داخلی فراروی ترامپ که همچنان در زمینه از سرگیری تحقیقات در خصوص نقش روسیه در انتخاب وی به ریاست جمهوری و نقش حرد کوشنر در این زمینه مطرح است. این در حالی است که تنش‌ها میان بین کنگره و دولت در موضوعات متعدد از جمله موضوع دیوار مکزیک و تحقیقات در خصوص مناسبات مالی مشکوک در پی ترور جمال خاشقجی ادامه دارد.
2. مشکلات داخلی فراروی نتانیاهو و پرونده فساد و اکثریت متزلزل حامی وی در کنیست نیز از دیگر موانع اجرای معامله قرن است. این در حالی است که برخی رقبای وی گرایش‌های افراطی بیشتری در خصوص موضوع سازش با فلسطینیان پیدا کرده‌اند.
3. مشکل بودن قبولاندن بندهای گنجانده شده در معامله قرن به طرف‌های فلسطینی و دادن مشارکت علنی به آنها در روند مذاکرات. این موضوع علاوه بر این است که ملت فلسطین به صورت مطلق معامله قرن را رد می‌کنند. در حال حاضر دولت آمریکا به دنبال ایجاد برون‌رفتی نسبت به این موضوع است و این تلاش‌ها را با مذاکرات محرمانه یا مذاکرات عربی جایگزین با فلسطینی‌ها دنبال می‌کند. این در حالی است که گفته می‌شود رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین در شرایط جسمی نگران کننده‌ای قرار دارد و از سویی، دیگر ساختارهای این تشکیلات نسبت به سیاست‌های داخلی و خارجی وی دچار بحران شده‌اند.
4. احتمال بروز درگیری‌های شدید منطقه میان اسرائیل و ایران یا جنگ اسرائیل در غزه یا جبهه لبنان یا سوریه وجود دارد.
5. اختلاف داخلی موجود در شورای همکاری خلیج فارس باعث شده آمریکایی‌ها امید کمتری به نقش این کشورها داشته باشند. این موضوع با وجود مشکلات داخلی کشورهای حاشیه خلیج فارس افزایش پیدا کرده است.
6. جامعه جهانی و اتحادیه اروپا و کشورهای روسیه و چین علاقه ویژه‌ای به معامله قرن از خود نشان نداده‌اند. این موضوع در واکنش‌های کشورهای مذکور در سازمان ملل متحد مشخص است.
7. تلاش برای اجرای این معامله از طریق مشارکت تشکیلات خودگردان در مذاکرات یا عدم مشارکت آن. به این ترتیب معامله قرن به صورت یکجانبه به اجرا گذاشته می‌شود و فلسطینی‌ها در صورت عدم مشارکت، به صورت تدریجی مجبور به تعامل با آن می‌شوند. یکی از احتمال‌هایی که مطرح است تلاش برای ایجاد ارتباط میان غزه با پروژه‌های اقتصادی در مصر و ایجاد منطقه آزاد تجاری بین دو طرف با مشارکت و حمایت مالی کشورهای حاشیه خلیج فارس است.
8. گرچه ممکن است اعلام رسمی معامله قرن قبل از نیمه‌های سال جاری میلادی انجام شود، اما اجرای آن مدت طولانی‌تری زمان خواهد برد. رژیم صهیونیستی در این مدت تلاش خواهد کرد خود را در بیشترین حد با منافع این معامله سازگار کند.
کنار هم گذاشتن تحولات اخیر جهان در زمینه مسأله فلسطین و اقدامات رژیم صهیونیستی نشان دهنده آن است که یک رویکرد جدی در زمینه انحراف افکار عمومی از آرمان فلسطین و تشکیل یک ائتلاف عربی علیه ایران به جای رژیم صهیونیستی وجود دارد. برگزاری کنفرانس ورشو با حضور مقامات عربی و صهیونیست یکی از این نمونه‌ها است. آنها تلاش می‌کنند تا در مرحله نخست رژیم صهیونیستی را از دایره خطر خارج کرده و ایران را به جای آن بنشانند و بعد از عادی سازی روابط میان اعراب و تل آویو، یک ائتلاف ضد ایرانی در میان این کشورها ایجاد کنند.
بنا به گفته سفیر آمریکا در رژیم صهیونیستی، طرح معامله قرن پس از مشخص شدن نتایج انتخابات پارلمانی این رژیم در فروردین‌ماه ۹۸ اجرا خواهد شد. به‌تازگی وزیر خارجه قطر به نقل از کوشنر گفته که این طرح چند هفتهٔ بعد آغاز می‌شود.
کوشنر در تمام این مدت کوشید تا همگرایی میان دولت‌های عربی و اسرائیل را به‌عنوان یکی از ابعاد مهم معامله قرن، تقویت کند. او به خوبی می‌داند که در صورت مخالفت اعراب با این طرح، نتیجه‌ای بیشتر از تمامی طرح‌های ناکام سازش حاصل نخواهد شد.
برخی شواهد حاکی از آن است که کوشنر نه‌تنها ممانعت دولت‌های عربی را از سر راه معامله قرن حذف کرده که حتی فراتر از آن، روی کمک آنها برای پیشبرد وجوه اقتصادی این طرح نیز حساب کرده است. یکی از محورهای سفر اخیر کوشنر به منطقه، تلاش برای زمینه‌سازی و تقویت این همراهی بوده است.
با وجود این تلاش‌های گسترده و کم‌نظیر، واقعیت این است که موانع معامله قرن نیز جدی است. واکنش محور مقاومت و مشخصاً گروه‌های فلسطینی، افکار عمومی جهان اسلام و عرب، عدم همراهی کامل اتحادیه اروپا، اختلافات داخلی در اسرائیل و … از جمله موانع این طرح هستند که شاید نتوانند مانع از آغاز آن شوند اما در ممانعت از استقرار آن اثرگذارند.
دوره گردی منطقه‌ای مقامات آمریکایی و دیدار با سران عربی برای جلب رضایت آنها در خصوص پذیرش معامله قرن نیز در همین راستا می‌باشد. آنها تلاش دارند تا بعد از عادی سازی روابط و موافقت اعراب با طرح صلح عربی گام بعدی خود را درخصوص اتحاد عربی علیه ایران به جای اتحاد عربی علیه رژیم صهیونیستی عملی کنند. اقدامی که در سایه مخالفت کنونی اعراب و به ویژه گروه‌های فلسطینی با مفاد این طرح مانند دیگر طرح‌های رئیس‌جمهور آمریکا نظیر تشکیل ارتش عربی یکپارچه و یا به اصطلاح ناتوی عربی و اعزام آن به سوریه و در نهایت هدف قرار دادن ایران عقیم خواهد بود.
رهبر انقلاب هم بر این واقعیت تاکید کرده و در دیدار با کارگزاران حج در 25 تیر 1397 فرمودند: «اکنون آمریکایی‌ها نام سیاست شیطانی خود درباره فلسطین را «معامله قرن» گذاشته‌اند اما بدانند که به فضل الهی، این معامله قرن هرگز محقق نخواهد شد و به کوری چشم دولتمردان آمریکا، قضیه فلسطین از یادها نخواهد رفت و قدس پایتخت فلسطین باقی خواهد ماند.»